جریان تساهل همواره بر فضای فکری و فرهنگی جوامع موثر بوده است به گونه ای که می توان رابطه ای معنادار بین تساهل و پیشرفت علوم و مذاهب برقرار کرد و با توجه به اینکه عصر سلجوقی به تعصب مذهبی و علمی شناخته شده است، این رساله در پی آن است که وجود تساهل فکری را در ساختار نهاد قدرت در دوره ی سلجوقیان و نیز در اصول و عقاید مذاهب اسلامی بررسی و تحلیل نماید؛ تا بتواند به رابطه ی این تساهل با پیشرفت های علمی و مذهبی در این دوره بپردازد. این پژوهش برای شناسایی تساهل و تعصب در سیاست، مذاهب و اندیشه ها، مبتنی بر روش کمی و کیفی است و ضمن توصیف، به تبیین و تحلیل داده های حاصل از منابع می پردازد. پس از آن با استفاده از جداول و آمار و تبیین وضعیت علمی در این دوره تأثیر تساهل بر توسعه ی علوم را مورد تحلیل قرار می دهد. درنهایت در پاسخ به سوال اصلی که یافتن رابطه ی تساهل و پیشرفت علوم و مذاهب در این دوره است این نتیجه حاصل شد که گرچه تعصب در این دوره در بین علمای مذاهب و در بخشی از سیاست های مذهبی و علمی نهاد قدرت وجود دارد؛ اما نتوانسته به عنوان یک عامل بازدارنده و سرکوب کننده مانع از حضور و اهمیت گروه های دیگر و فعالیت های ایشان شود. در بخش علمی نیز با تقسیم عصر سلجوقی به چهار دوره مشخص شد که علوم این دوره، تحت تأثیر تساهل، پیشرفت خود را ادامه داده اند؛ زیرا تساهل فکری در هر دو بخش زمینه های لازم را برای ادامه ی حیات فکری و پیشرفت های علمی- مذهبی و فرهنگی در این دوره فراهم کرده است.