گیاه salvia leriifolia گونه بومی ایران متعلق به خانواده نعناعیان (lamiacea) است که با نام محلی نوروزک شناخته می شود، این گیاه دارویی داراری خواص با ارزش متعددی از جمله اثرات ضد التهاب، ضد درد، آرام بخش و خواب آور، ضد تشنج، ضد زخم ، ضد باکتری و آنتی اکسیدان است. بررسی های کتابخانه ای نشان دادند که اسانس و عصاره های مختلف بخش های هوایی این گیاه مطالعه شده ولی تاکنون ریشه این گیاه مورد مطالعه فیتوشیمیایی قرار نگرفته است. در این پژوهش ریشه گیاه نوروزک از ارتفاعات 1336متری منطقه هلالی واقع در شهرستان بجستان جمع آوری شد. پس از خرد کردن ریشه، عصاره هگزانی آن به روش خیساندن تهیه گردید و با استفاده از روش کروماتوگرافی ستونی، دو دی ترپنوئید و سه تری ترپنوئید شناخته شده به همراه یک تری ترپنوئید جدید از عصاره جداسازی شدند. ساختار این ترکیبات با استفاده از روش های طیف سنجی ft-ir ، 1d-nmr ، 2d-nmr و lc-ms تعیین گردیدند.

تنش خشکی یکی از مهمترین تنش های محیطی است که رشد و نمو گیاهان را محدود می کند اما محتوای متابولیت ها را از طریق تاثیر بر مسیرهای متابولیکی سنتز ترکیبات موثره گیاهان داروئی افزایش می دهد. همچنین تلقیح گیاهان با میکروارگانیسم ها مانند باکتری های ریزوسفری مسیرهای خاص متابولیت های ثانویه را تحریک می کنند. بدین منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در محل گلخانه تجاری شهرستان پیرانشهر در طول مرداد تا اوایل زمستان 1393 انجام گرفت. تیمارها شامل فاکتور اول دو سویه از باکتری های ریزوسفری محرک رشد گیاهی (p. fluorescens 135 و p. fluorescens 108 ) و فاکتور دوم سطوح تنش رطوبتی (نرمال و تنش رطوبتی در حد 50 درصد ظرفیت مزرعه ای) بود. نتایج نشان داد که اثر متقابل تنش رطوبتی و باکتری های محرک رشد گیاهی در مقایسه با گیاهان شاهد تیمار نشده برصفات وزن خشک ریشه و بخش هوایی، طول ریشه، ارتفاع بخش هوایی، محتوی پراکسید هیدروژن، مالون دی آلدهید، پرولین ریشه و بخش هوایی و بازده اسانس معنی دار بود. بیشترین وزن خشک ریشه و اندام هوایی، طول ریشه، ارتفاع بوته، تعداد برگ، تعداد شاخه های فرعی مربوط به تیمار عدم تنش رطوبتی- بدون تلقیح با باکتری و بوته های تلقیح شده با باکتری سودوموناس - سویه ی 135 بود و کم ترین وزن خشک ریشه و اندام هوایی، طول ریشه، ارتفاع بوته، تعداد برگ، تعداد شاخه های فرعی مربوط به تیمار بدون تلقیح با باکتری تحت تاثیر تنش رطوبتی بود. تنش رطوبتی و باکتری های ریزوسفری محرک رشد گیاهی تاثیر معنی داری بر محتوی کلروفیل a، b، کل و کاروتنوئید برگ داشت، اما اثر متقابل آنها معنی دار نبود. محتوی پراکسید هیدروژن و مالون دی آلدهید با تلقیح باکتری سویه ی 135 و همچنین در شرایط بدون تنش رطوبتی در ریشه و بخش هوایی به طور معنی داری کاهش یافت، در حالی که محتوای آنها در شرایط تنش رطوبتی بدون تلقیح باکتری افزایش یافت. بیشترین بازده اسانس از تیمار تلقیح شده با باکتری سویه ی 135 و تنش رطوبتی بدست آمد، در حالی که کم ترین درصد اسانس مربوط به تیمار عدم تنش رطوبتی- بدون تلقیح با باکتری و تیمار تلقیح شده با سویه ی 108 بدون تنش رطوبتی بود که نشان از تاثیر متفاوت باکتری-های ریزسفری محرک رشد گیاهی بر پارامترهای ذکر شده دارد. تلقیح با باکتری سویه ی 135، اثرات آسیب رسان تنش رطوبتی را بر پارامترهای رشد کاهش داد و همچنین باعث بهبود صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه در مقایسه با باکتری سویه ی 108 بویژه در شرایط تنش رطوبتی شد و منجر به کارایی بهتر گیاه و افزایش بازده اسانس شد. 37 ترکیب مختلف در اسانس مرزه تحت تاثیر تیمارهای مورد بررسی شناسایی شد. کارواکرول (38/60–99/27)، p-cymene (32/13–14/4) و -teripiene? ( 59/22-81/4) به عنوان ترکیبات اصلی تمامی تیمارهای مورد بررسی شناسایی شدند. تلقیح با باکتری سودوموناس سویه ی 135 تحت تنش رطوبتی به عنوان بهترین تیمار جهت افزایش ترکیب کارواکرول و بازده ی اسانس شناخته شد.