یکی از مهم¬ترین پدیده¬های اجتماعی در جوامع مذهبی، جریان نفاق است که این پدیده در شرایط تحولات عمیق فکری، سیاسی و اجتماعی به طور گسترده¬ای فعّال می¬شود. آثار زیان بار نفاق در جامعه و پیش از آن در خود فرد منافق، در قرآن بیان گردیده است. در اهمّیّت این مسئله همین بس که خداوند در قرآن، سوره¬ای به آنها اختصاص داده و نیز آنها را در خلال سُوَر مختلف نکوهش کرده است. نفاق در تاریخ زندگانی پیامبر(¬ص¬)، پس از بعثت، از مهم¬ترین جریان¬های اجتماعی بوده است. لذا شناسایی نفاق در زمان پیامبر (¬ص¬) می¬تواند ما را به درک دقیق-تری از جریان¬های اجتماعی مشابه در دیگر اعصار رهنمون سازد. در این پایان نامه سعی بر آن است پدیده¬ی نفاق از زوایای مختلف بررسی و به مسائلی از جمله علل اصلی پیدایش نفاق، راه¬های شناخت نفاق و صفات منافقان در کنار مسئله اصلی پایان¬نامه که عملکرد منافقین در دو جنگ اُحُد و اَحزاب است، نیز پرداخته شود. این پایان¬نامه در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اوّل: فصل کلیّات تحقیق است که به بیان مسئله، پیشینه تحقیق، سوالات تحقیق، فرضیه¬های تحقیق، اهداف تحقیق، روش تحقیق می¬پردازد. سپس واژه¬ی نفاق از نظر لغوی، و دیدگاه قرآن تعریف می¬شود. سرانجام تفاوت منافقان با مکذّبان و کفّار، صفات منافقان و ویژگی منافقان در قرآن بررسی می¬شود. فصل دوّم: شامل پیدایش نفاق است؛ ابتدا پیدایش نفاق در پهنه هستی، سپس نقاق در اسلام بررسی می¬شود که با توجّه به قرآن و دیدگاه مفسّران در برگیرنده¬ی زیر مجموعه¬های: پیدایش نفاق در مدینه و پیدایش نفاق در مکّه است. فصل سوّم: اساس کار پایان¬نامه از این فصل آغاز می-شود؛ زیرا به نقش منافقان در جنگ اُحُد می-پردازد؛ ابتدا موقعیّت اُحُد را شرح داده، سپس به بررسی آیه نود، سوره آل عمران پرداخته می¬شود. همچنین به نقش منافقان و اقدامات آنان در غزوه¬ی اُحُد پرداخته شده که درنهایت نقاب از چهره¬ی منافقین کور دل برداشته می¬شود و مومنان به نیت پلید آنان پی می-بَرند. فصل چهارم: در این فصل نقش منافقان در غزوه اَحزاب بررسی خواهد شد؛ ابتدا موقعیّت جنگ اَحزاب شرح داده می¬شود. سپس با توجّه به آیات قرآن نقش منافقان پیمان شکن محرز خواهد شد. در پایان نیز صفات منافقان باتوجّه به تفاسیر آشکار می¬شود. فصل پنجم: در این فصل نتیجه و پیشنهادات نگارنده ارائه شده است.