ممکن نیست که قرآن به عنوان کتاب جامع معارف، از توحید که ریشه معارف به شمار می آید، سخنی نگفته باشد. بنا بر روایات، حد نهایی توحید را بایستی در آیات سوره توحید و آیات آغازین سوره حدید جستجو کرد. لذا این سوره همواره، از آغاز نزول تاکنون، موضوعی برای اندیشه ی اندیشه وران اسلامی بوده است؛ از اهل لغت و ادبیات تا متکلمین و حکما و عرفا. جامع الکلم بودن کلام الهی، موجب گردیده است که همگان، از بیابانگرد عامی تا اهل کشف و شهود، از خوان گسترده معرفت قرآنی، بی بهره نباشند. اما ظرفیت متفاوت وجودی هر یک سبب شده است که بین سطح فهم متعمقان با مرتبه درک سطحی نگران، فاصله ای ژرف پدید آید. مرحوم سید جلال الدین آشتیانی نیز به عنوان یک حکیم متأله کوشیده است تا با مبانی قرآنی، برهانی و عرفانی خود به تفسیر این سوره بپردازد. در قسمت اول این پژوهش تلاش شده است که مبانی قرانی وی، از بین ده ها اثر او استخراج شود؛ هم چنین مبانی فلسفی و عرفانی مورد استفاده ی وی در تفسیر این سوره نشان داده می شود. در قسمت دوم پژوهش نیز مقایسه ای بین تفسیر سوره توحید مرحوم آشتیانی با دیگر حکمای شیعی معاصر هم چون امام خمینی، بانو امین اصفهانی، سلطان محمد گنابادی، علامه طباطبایی و شاگردان برجسته ایشان (آیت الله جوادی آملی، آیت الله حسن زاده آملی، علامه طهرانی و شهید مطهری) انجام یافته است که تفاوت جدی جز در روش بیان مطالب، بین این تفاسیر مشاهده نگردید.