یکی از جنبه های درخور توجّه و قابل طرح درجریان رباعی سرایی امروز درمقایسه با رباعیات قبل از انقلاب اسلامی، درآمیختن حماسه با رباعی است که برگرفته از شرایط خاصّ اجتماعی است. تحوّلات جدید درعرصه ی انقلاب اسلامی و رخ داد عظیمی نظیر جنگ تحمیلی عراق، سبب شده است لحن حماسی درانواع شعر فارسی و از آن جمله رباعی امروز به گونه ای بسیار جدّی و اثرگذار بروز کند. بسیاری از رباعی سرایان با روی آوردن به موضوعاتی از قبیل شهادت طلبی، آرمان خواهی و رزم آوری به این قالب فشرده ی ادبی حیاتی نو بخشیدند. در این پژوهش تلاش می-شود گونه های نوآوری رباعی در حوزه ی زبان و محتوا با توجّه به زمینه های تأثیر گذاری رخدادهای انقلاب به ویژه مسأله ی جنگ تحمیلی و بالطّبع نفوذ حماسه در این قالب ادبی بررسی و تحلیل شود. حاصل این پژوهش نشان می-دهد که با توجّه به رویکردهای مذهبی مردم و تأثیرپذیری انقلاب اسلامی از قیام عاشورا، رباعی نیز از حماسه ی کربلا تأثیر پذیرفت و رخدادهای آن به گونه ای نو در این قالب ادبی بیان شد. به طور کلی شاعران برای ایجاد تحول و برانگیزانندگی و حیات از موارد زیر استفاده نمودند: 1-روح و لحن حماسی 2-اصطلاحات حماسی و رزمی 3-نمادهای ملی و اسطوره ای 4-نمادهای حماسی اسلامی و دینی 5-نمادهای عاشورایی.

معرفی انسان کامل و تعیین شاخصه های مهمّ او، از هزاره های پیش شروع شده است. ابن عربی اوّلین نظریه پرداز مبحث خاتم الاولیا بود. وی با بیان این مطلب که خاتم اولیا در هر دوران مقرّب ترین اشخاص به پروردگار است، موضوع تبیین مصداق انسان کامل را جزو موضوعات جذّاب و بنیادی ادب و عرفان فارسی درآورد. این پژوهش به دنبال درک و بررسی شباهت ها و تفاوت های انسان کامل از دیدگاه سه شاعر معاصر، شهریار، سهراب سپهری و قیصر امین پور است که نشانه هایی از نظریه ی انسان کامل را گاه به صورت انسان ایده آل تاریخی و مذهبی ذکر کرده اند. این پژوهش به صورت اسنادی – کتابخانه ای به توصیف و تحلیل مصادیق انسان کامل و ذکر ویژگی های نمادین این الگوی آرمانی می پردازد. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، شهریار و قیصر امین پور کسانی را انسان کامل می دانند که از جانب خداوند بر سایر انسان ها ولایت داشته و مقیّد به دین اسلام و توحید باشند. به عنوان مثال، چهارده معصوم و امام خمینی، به عنوان انسان های کامل در اشعار شهریار و قیصر امین پور معرفی شده اند. اما انسان کامل از منظر سهراب سپهری، محدود به یک دین یا ملّت خاص نیست و هر کسی که بتواند به جاودانگی و مقام والای قرب و تکلّم با خداوند نایل آید، یا این که بتواند با دیدی متفاوت و عدالت گرایانه به انسان و هستی بنگرد، می تواند انسان کامل باشد و به کمک سایر مخلوقات بشتابد. در میان اشعار سهراب سپهری هم هیچ اسم خاصی به عنوان یک انسان کامل دیده نمی شود و تنها از خویش به عنوان انسانی والا و به کمال رسیده سخن می گوید. گاهی اوقات نیز، صفات مربوط به انسان کامل را به صورت نمادین بیان نموده اند. قیصر امین پور برای بیان سه مورد از مهم ترین ویژگی های انسان کامل، یعنی، کامل ترین صورت مخلوقات بودن، جامع جمیع صفات آرمانی بودن و عبودیت محض و عبد خالص بودن، گل آفتابگردان، گل سرخ و نی را در معنای نمادین آن ها به گرفته است. شهریار و سهراب سپهری نیز از واژه های «کوه» و «درخت» واسطه ی فیض بودن انسان کامل را خواسته اند. هم چنین، قیصر امین¬پور ، از رنگ ها (سبز، سرخ و سبز سرخ) در معنای نمادین تکامل و جاودانگی استفاده کرده است.

آرزوی بی مرگی، «فنا فی الله» یا ابدیّت، بازتاب وسیعی در شعر و ادب پارسی داشته است. سهراب سپهری، شاعر عارف معاصر که از عرفان شرق آسیا بهره ای زیاد دارد، همواره در آثارش، با گونه ای تلاطم درونی، عملاً این موضوع را مطرح نموده است. برای مثال «سفر کردن» یکی از این موارد است. وی سی و دو شعر با مضمون «سفر کردن» دارد که بیست و دو مورد آن، سفرهای معنوی هستند که نوعی سفر به ابدیّت اند زیرا او از سفر استفاده می کند تا از این جهان و زندگی روزمره هجرتی داشته باشد به سوی جاودانگی. و دیگر اشعار شامل سفر به کودکی یا سفرهای جفرافیایی اند. از سوی دیگر در برخی از این سفرها، زن اثیری-اساطیری، که به نوعی تجلّی کهن الگوی «آنیما»ست، شاعر را عاشقانه تا مرحله اعتلای روح همراهی و راهنمایی می کند. هم چنین درختان و گیاهانی نیز در شعر سپهری وجود دارد که بر ابدیّت دلالت می کنند و عبارتند از: درخت سرو، کاج؛ گل نیلوفر، گل سرخ؛ و میوه هایی چون سیب، انگور و... قیصر امین پور نیز شاعر دیگری است که نمی توان او را به صراحت عارف دانست امّا با توجه به بررسی محورهای شعری اش همچون سفر کردن، نمادهای ابدی در سروده های او و برخورد متفاوت او با مرگ در اشعارش و... می توان گفت اشعار عارفانه ای دارد که بر نوعی درد جاودانگی دلالت می کنند. در این پژوهش برآنیم برای درک بهتر مفهوم و مصادیق ابدیّت ، از دو شگرد متداول معناشناسی یعنی «نماد» و «تقابل های معنایی» استفاده کنیم. روش انجام پژوهش اسنادی–کتابخانه ای و مبتنی بر تحلیل یافتههاست.

صورت گرایی و نقش گرایی، دو نظریه مهم در زبان شناسی هستند و دستور نظام مند، یکی از زیرمجموعه های زبان شناسی نقش گرا است که هالیدی این دستور را رشد داد و با هدف کاربردی کردن آن، نظریه« دستور نظام مند نقش گرا» را مطرح کرد؛ وی در نظریه خود، نظام صوری زبان را توأم با نظام نقشی و معنایی در بافت متن مورد بررسی قرار داد. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و فیش برداری، مطالب مورد نظر جمع آوری شده و سپس بر اساس نظریه نظام مند نقش گرای هالیدی، ابتدا مفهوم« نظام» و « نقش» در نظریه هالیدی، مرور شده است و سپس به تحلیل گفتمان آثار شهید سید مرتضی آوینی پرداخته شده است تا از این طریق بین نویسنده، متن و خواننده ارتباط برقرار شود و رابطه بین متن و ایدئولوژی نویسنده مشخص گردد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در میان افعال، فعل مضارع اخباری بیشترین بسامد را در میان آثار شهید آوینی دارا است، استفاده از این زمان باعث افزایش حقیقت مانندی اثر و پذیرش بیشتر مخاطب می شود؛ فرایند مادی نیز بیشتر از سایر فرایند ها در متن تکرار شده است زیرا اکثر آثار به بیان وقایعی که اتفاق افتاده است، می پردازد؛ قوی ترین و تأثیر گذارترین فاعل در اندیشه شهید آوینی، امام خمینی(ره) می باشد که می توان ایشان را الگوی زندگی شهید در دوران معاصر دانست. در میان وجوه مختلف، وجه خبری بیشترین بسامد را دارد، زیرا شهید به نقل حوادث واقعی می پردازد ؛ همچنین ادات موقعیتی بیشتر از سایر ادات در آثار شهید آوینی دیده می شود، استفاده از این ادات برای به تصویر کشیدن دقیق جزئیات وقایع مناسب است. همچنین موضوع اصلی در آثار شهید آوینی، موضوع«جهاد و مبارزه» می باشد که دلیل این امر، فضای جامعه و اهمیت این موضوع در ایدئولوژی شهید آوینی است.

نکوهش زهد و مظاهر دینداری و تمجید از شراب و مصادیق آن، درصد قابل توجهی ای از اشعار میرزا حبیب را، شامل می شود و این موضوع با توجه به اینکه وی یکی از مجتهدان بزرگ شیعه بوده است قابل توجه می نماید. هدف از نگارش این پایان نامه، بررسی ابعاد دین داری، میرزا حبیب خراسانی در اشعار سکرآمیز او بر اساس سنجه ی دین داری گلاک و استارک است که برای ادیان پنج بعد قائل می شدند : 1- اعتقادی 2- مناسکی 3- تجربی 4- فکری 5- پیامدی. این سنجه یکی از پرکاربردترین سنجه های دین داری، در ایران می بــاشد. لذا پژوهش خود را ، با یادداشت برداری از ابیات و اشعار مربوط به دین داری و سـکر و سپس توصیف و تحلیل آن ها و بــا تعریفات کلی از عرفان، سـکر ، دین ، سنجه ی دین داری، زندگی و شخصیت میرزا حبیب آغاز نمودیم ، بــا توجه به اشعار میرزا حبیب، به تحلیل و توصیف دین داری او بر مبنای الگوی مذکور و همچنین ، بررسی و تحلیل سـکر و مصادیق مختلف آن پرداخته ایم . نتایج نشان می دهد که ، میرزا حبیب بر مبنای سنجه ی گلاک و استارک در بعد اعتقادی به توحید ، نبوت ، عدل ، امامت و معاد اعتقاد دارد . در بعد مناسکی، طلب حقیقت از مهم ترین ویژگی های بعد مناسکی او که دلیل بر عمل گرایی وی به واجبــات شرعیات و مقامات طریقت و فضایل معنوی نیز، می باشد . در بعد تجربه دینی، تجربه های دینی میرزا حبیب حاصل معرفت شهودی و اشراقی است که توجّه یا دعا ، شناخت شهودی ، ایمان عاشقانه ، امید ، از نمود های بــارز آنست و در بعد پیامدی، اندیشه های توحیدی ، عبــادت و بندگی عاشقانه ، توجه به بــاطن رفتارهای دینی ، انتقاد از دین داران ظاهربین و سودجو ، عدالت محوری ، تأسی از گفتار و رفتار پیامبران و معصومین از پیامد های مهم دین داری وی می بــاشند . میزراحبیب در اشعار خود متمایل به سـکر است و سـکر در اشعارش دارای گستردگی معنایی چون : فنــا ، دیوانگی و جنون ، بی خودی و بیگانگی از خود ، عشــق ، مستی از شراب و بــاده عرفانی می بــاشد. جنبه ی سـکرآمیز اشعارش که دارای شور عرفانی است بسیار بیشتر از ، جنبه ی عقلانی آن می بــاشد . شادی در شعرش بسیار محسوس است . شعر او بیشتر بیان حالات و احساست واقعی اوست و شعر سفارشی کم دارد . برخی از نمود های بــارز اندیشه های عرفانی وی عبارت اند از : بیان حالات عرفانی ، گرامیداشت عرفا و درویشان ، عشق و زهد ، توجه به بــاطن ، قلندرانه و ملامتی ، هرروز روز حساب است ، کمال طلبی و معرفت جویی، تعلق خاطر به شعر رندانه و سـکر آمیز .

عصری که هدایت در آن به خلق آثار ماندگارش پرداخته است، به سال¬های پس از 1300 شمسی برمی¬گردد. این عصر با یک حرکت بزرگ و انقلابی در جهت رفع مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... آغاز شده و نویسندگان و روشنفکران با حمایت از اهداف و اصول انقلاب مشروطه به خلق آثاری در راستای آن پرداخته¬اند و از آن تأثیر پذیرفتند که ازجمله آن¬ها می¬توان به کاراپت دردریان معروف به کارو، شاعر و نویسنده ارمنی تبار ایرانی که از نسل نخست شاعران نیمایی است، اشاره کرد. معضلات اجتماعی و پیامدهای آن در روح هدایت و کارو حکم گذشته¬ای را دارد که حال و آینده¬ی یک نسل را تحت تأثیر قرار می¬دهد. آن¬ها در آثار خود، با ترسیم چهره نامطلوب اجتماعشان، در پی راهی به سوی اصلاح¬اند. دغدغه¬های اجتماعی مشترکشان، موجب گشته است تا در نوشته¬های خود از وجوه تشابهی برخوردار گردند. اگرچه تفاوت¬هایی نیز در شیوه¬ی ورود به مسأله، میانشان به چشم می¬خورد و هرکدام از راه متفاوتی این اندیشه یکسان را بیان می-کنند. هدف از این، پژوهش که با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه¬ای انجام می¬شود، معرّفی زندگی¬نامه و آثار، بررسی و بیان اندیشه¬های بنیادین آن¬ها چون: پوچی و بی¬هدفی در این دنیا، تبعیض، اعتقاد به تناسخ، عجز و درماندگی در برابر مشکلات، مرگ¬اندیشی، ناامیدی و یأس و... است. بر اساس نتایج به دست آمده، می¬توان گفت که آنان عاشق ارزش¬های انسانی هستند و با مطرح نمودن مشکلات، مخاطب را به درنگ، تأمل و همدردی فرامی¬خوانند.

تحلیل انتقادی گفتمان، نوعی مطالعهی میان رشتهای است و به عنوان روشی نسبتاًً جدید در نقد ادبی، در پی تجزیه و تحلیل متن، خوانشی دقیق و عمیق از آن ارائه میدهد. اخوان یکی از بهترین شاعران معاصر ادبیات ما است که ابعاد گفتمانی در شعرش از نمود بسیار بالایی برخوردار است و کمتر شاعر معاصری را می‎شناسیم که از این نظر بتواند با او رقابت کند. در این پژوهش، از میان نظریههای نسبتاًً متفاوتی که دربارهی تحلیلگفتمان وجود دارد، از روش «تحلیلانتقادی گفتمان» نورمن فرک?ف استفاده شده است. روش فرک?ف که روشی جامعتر از سایر روشها به نظر میرسد، دارای سه مرحلهی توصیف، تفسیر و تبیین است. نگارنده چند شعر روایی از اخوان، در چارچوب روش فوق مورد بررسی و تحلیل قرار داده‎ است تا مولفههای گفتمانمدار و ابعاد هویتی آن‎ها در ابعاد مختلف محتوایی، صوری و فردی و اجتماعی روشن گردد. در این راستا مشخّص گردید که بسیاری از آواها، واژگان، افعال، وجوه فعلی، روابط معنایی، عبارتبندی بندها و جملهها، انسجام و شکل صوری و ... در اشعار اخوان دارای بسامد و بارِگفتمانیهستند. به طور کلّی گفتمانهای قابل برداشت از اشعار مورد بررسی را، میتوان به گفتمانهای خودآگاه و ناخودآگاه، مشتمل بر گفتمانهای ایدئولوژیکی، فلسفی، سیاسی و هویتی تقسیم کرد که همهی آنها با شخصیت، زندگانی و جامعهی شاعر و شرایط حاکم بر آن ارتباطی تنگاتنگ دارند. بعضی از این گفتمانها عبارتند از: ناامیدی، شکست، جبرانگاری، ناسیونالیسم، مبارزه، اعتراض و انتقاد، مقابله با ضدارزشها، جدال سنّت و مدرنیته و جست‎وجوی هویت.