ابلیس چه از منظر قرآن و سنت و چه از منظرعرفان، دو چهره دارد: چهره ای منفی و چهره ای مثبت.منفی در برابر آدمی و مثبت در مواجهه با خدا و او پدیده ای اغواگر است و جز وسوسه بنی آدم مقصدی ندارد، و موحدی عاشق است که در دل به وحدانیت خداوند ایمان داشته و همچنان عاشق مانده است.اما نباید غافل شد که او دشمن قسم خورده انسان است.در پایان، ابلیس در کیهان شناسی اسلامی – عرفانی، دارای تناقض وجه است.چهره ای عارف است اما مکّار.گمراه می کند تا انتقام خود را از ابناء بشر بگیرد.ابلیس در یک رابطه متقابل با خداوند، هم در کنار حضرتش مقرب بوده و هم ملعون.ابلیس چون یقین دارد خدا همان می کند که خود می خواهد، پس نه توبه می کند و نه طلب بخشایش.پس او عاشق موحد است که فعل او بازتاب اراده الوهیت است.