تثبیت نیتروژن مولکولی در فرایند همزیستی گیاه با باکتری می تواند نیاز گیاه را به این عنصر مرتفع نموده و جایگزین کودهای شیمیائی نیتروژن دار شود. در این تحقیق توانائی تثبیت نیتروژن سویه های ریزوبیوم جمع آوری شده از پنج شهرستان استان آذربایجان غربی به نام های پیرانشهر، مهاباد، شاهین دژ، تکاب و میاندوآب در همزیستی با دو گیاه نخود و عدس تحت شرایط بهینه رشد و تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفت. ریزوبیوم های اختصاصی تکثیر شده از نمونه های جمع آوری شده جهت مایه کوبی گیاهچه های چهار روزه از عدس محلی و نخود آرمان در شرایط کنترل شده بکار گرفته شدند. گیاهچه ها در قالب طرح کاملاً تصادفی و در داخل گلدان های پلاستیکی حاوی پرلیت ضدعفونی شده که روزانه با محلول هوگلند فاقد نیتروژن آبیاری می شدند تحت دو نوع شرایط بهینه رشد و شرایط تنش خشکی کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد سویه های ریزوبیوم تکاب منجر به تثبیت نیتروژن بیشتری شدند. ضرایب همبستگی صفات نشان داد میزان نیتروژن تثبیت شده با صفات تعداد گره، وزن گره، وزن خشک ریشه و وزن خشک کل همبستگی مثبت و معنی داری در عدس و نخود دارد. تجزیه کلاستر سویه های باکتری مناطق مختلف استان برای هر گیاه به طور مجزا با روش حداقل واریانس ward باعث گروه بندی سویه های نخود پیرانشهر و میاندوآب و تکاب با هم و شاهین دژ و مهاباد هم با هم در یک گروه شد. همچنین سویه های ریزوبیوم عدس مربوط به پیرانشهر در گروه مجزا از سایر سویه های دیگر شهرستانها قرار گرفت. در تجزیه به مولفه های اصلی در نخود و عدس شهرستان های تکاب و شاهین دژ بیشترین مقادیر دو مولفه اصلی را به خود اختصاص دادند.