برای تحلیل و بررسی دقیق و همه جانبه‏ی اندیشه های هر شاعر و نویسنده ای، بررسی آماری و بسامدی عناصر گوناگون به کار رفته در شعر و نوشته آن شاعر و نویسنده، گاهی اساسی و مهم به شمار می آید. از جمله این عناصر، عنصرهای چهارگانه ای است که بشر کهن، مبنای آفرینش را بر اساس آنها تبیین می کرد. در این پایان نامه بسامد عناصر اربعه؛ یعنی آب، آتش، باد و خاک در 7015 غزل صائب (تمام غزلهای فارسی) بررسی و در قالب سیزده هزار برگه (فیش) استخراج شده است سپس این عناصر به ترتیب الفبایی در قالب فصلهای جداگانه بررسی و با توجه به کاربرد آنها در شبکه‏ی تداعی ها، ترکیبات فعلی، اسمی و وصفی به شکل جدولهایی عرضه گردیده است با توجه به بهره وری صائب از تمام مظاهر طبیعت و آفرینش، بویژه عناصر اربعه که بیانگر اندیشه‏ی خلّاق و مضمون آفرین و ذوق بدیهه سُرا و استعداد و قدرتِ طبع همیشه آماده‏ی وی است ؛ نویسنده کوشیده است در این پژوهش تا با یافتن تمام شواهد بر این بحث تمرکز کرده و فتح باب و مدخلی برای پژوهش های تکمیلی و تحلیلی دربار? اندیش? صائب مهیا سازد . صائب که بزرگترین شاعر واقعی عصر صفوی و نمایند? تمام عیار سبک هندی در ایران است . شخصیت و آثار و اشعار وی آنگونه که سزاوار اوست مورد مطالعه دقیق و تحقیق و پژوهش قرار نگرفته است. و نیاز به شناخت دقیق ، عمیق و همه جانبه دارد. کلید واژه دیوان صائب ، عناصر اربعه، بسامد آماری .

کتاب های علمی فارسی علاوه بر اهمّیتی که از منظر دانش کهن دارد، به سبب در بر گرفتن ویژگی های لغوی و زبانی زمان تألیف، و نیز احتمال وجود اشعار و اقوال ادیبان پیشین، اشاره به حوادث تاریخی یا زندگی دانشمندانی که شناخت اندکی از آنان داریم و همچنین تأثیری که در متون پس از خود دارد، در حوز? زبان و ادبیّات نیز متونی پر ارزش به شمار می آید. یکی از علومی که پیوندی ناگسستنی با ادبیّات دارد، علم نجوم است. حلّ بسیاری از دشواری های سخن گروهی از شاعران بزرگ زبان فارسی همچون: خاقانی، نظامی، انوری و... با دانستن احکام نجوم میسّر می شود. از سوی دیگر بسیاری از واژه های علمی فارسی که امروز فراموش شده است، در این متون یافت می شود که با شناسایی آن واژگان می توان آنها را در برابر واژه های علمی بیگانه در دانش های امروزی به کار برد. از جمله کتاب های مهمّ در علم نجوم کتاب کفایه التعلیم فی صناعه التنجیم تألیف ابوالمحامد غزنوی، منجّم، ریاضیدان، ادیب و فیلسوف بزرگ سد? ششم هجری است که در سال 542هـ. نوشته شده است. علی رغم اهمّیتی که این کتاب هم از لحاظ نثر فارسی و هم از نظر دانش نجوم کهن داشته، تاکنون کسی به تصحیح علمی آن دست نیازیده است. در این رساله کوشش می شود ضمن انجام تصحیحی علمی و به دست دادنِ نسخه ای پیراسته از این کتاب، از تاریخچ? نجوم و تقسیم بندی های آن، جایگاه نجوم در ایران و تمدّن اسلامی، زندگی و آثار ابوالمحامد غزنوی ـ که هیچ توصیف روشنی از آن در منابع وجود ندارد و با زندگی نام? دیگران درآمیخته است ـ ویژگی های سبک شناختی و ارزش های علمی و زبانی ـ ادبی کفایه التّعلیم فی صناعه التّنجیم سخن به میان آید.

دعا و نیایش از مفاهیم مهم در بیشتر ادیان و فرهنگ ها به شمار می آید. نیایش در نزد ایرانیان هم به سبب جایگاه خاصّ آن در ادیان پیش از اسلام و هم به دلیل برجستگی آن دین اسلام همواره مورد توجّه بوده است. این مفهوم همچون سایر پدیده های مذهبی و اجتماعی در ادبیّات نیز نمود یافته است. نمود نیایش در ادبیّات عرفانی و متونی که صبغ? مذهبی دارد، امری بدیهی به شمار می آید، امّا شاید در ظاهر به نظر برسد که نیایش چنین جایگاهی در متون حماسی ندارد؛ حال آنکه با تعمّق در متون حماسی می-توان ارزش و اهمّیت آن را دریافت. پرسش های اصلی این پژوهش آن است که آیا دعا و نیایش از لحاظ ادبی در متون حماسی کاربردی دارد و اگر جواب مثبت است، نحو? این کاربرد چگونه است؛ دعا و نیایش از لحاظ مفهومی و سطح اندیشه ای چه جایگاهی در متون حماسی داشته است؛ کاربرد دعا و نیایش در شاهنامه، چه تفاوت و مشابهت هایی با دیگر متون حماسی دارد و تجلّی بلاغی دعا و نیایش در متون حماسی چگونه است؟ بر این اساس، پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است: فصل نخست: کلیّات (بخش نخست: کلیّات پژوهش، بخش دوّم: بررسی آثار حماسی و احوال شاعران حکاسه سرا، بخش سوّم: جایگاه نیایش در دین زرتشت و اسلام و آثار حماسی)؛ فصل دوّم: محتوای نیایش ها در آثار حماسی؛ فصل سوّم: تحلیل بلاغی نیایش های منظومه های حماسی(بخش نخست: معانی، بخش دوّم: بیان، بخش سوّم: بدیع) و فصل چهارم: نتیجه گیری، جداول و نمودارها. بر پایه پرسش های یاد شده، نیایش های موجود در متون مورد پژوهش، استخراج و در 20عنوان کلّی تقسیم بندی شد. در بررسی انجام شده مشخّص شد که متون حماسی می تواند جایگاهی شایسته برای بازتاب نیایش شاعر و شخصیّت های داستانی باشد و شاعران متون حماسی با توجّه به شخصیّت های داستانی، رخدادها و موقعیّت های گوناگون، از غنصر نیایش استفاده های متنوّع و متعدّد کرده اند؛ همچنین مشخّص شد که این کارکرد از جنبه های گوناگون در شاهنامه پر رنگ تر از دیگر متون حماسی است.

پژوهش حاضر با موضوع مقایسه ی ساختاری و محتوایی غزل قلندرانه ی سنایی با غزل عاشقانه ی سعدی،کوششی است در جهت تبیین جایگاه بخشی از ادب عرفانی و عاشقانه،روشن شدن ویژگی های ساختاری ومحتوایی غزل قلندرانه وغزل عاشقانه، تفاوت ساختار غزل عاشقانه با غزل قلندرانه، نقش نماد های قلندری وملامتی در تحوّل غزل عارفانه ونقش سنایی وسعدی در تکامل این دو نوع غزل. مقایسه بین 50 غزل قلندرانه ی سنایی و50 غزل عاشقانه ی سعدی صورت گرفته است. روش انجام این تحقیق به شکل کتابخانه ای بوده است، و پس از جمع آوری اطّلاعات وفیش برداری، مطالب گردآوری شده به همراه نتیجه گیری، در چهار فصل دسته بندی شده است. نتیجه ی حاصل از این تحقیق، علاوه بر روشن شدن ویژگی های غزل قلندرانه و عاشقانه در دو بعد ساختار ومحتوا، تأثیر غیر قابل انکار غزل ملامتی- قلندری وساختار آن بر ادبیّات منظوم عرفانی است؛ دیگر این که صرف داشتن بافت عاشقانه ی یک غزل وخالی بودن آن از اصطلاحات ملامتی وقلندری و نشانه های عارفانگی، نمی تواند دلیلی بر عارفانه نبودن آن غزل باشد.

بهارستان جامی از آثار برجست? ادب فارسی است که به تقلید از گلستان سعدی نوشته شده است. رگه‏های طلایی اندیشه‏های اسلامی، حکایات دلنشین و پندآموز، مضامین حکمی و تعابیر ادبی و شیرین بهارستان، موجب ماندگاری و برجستگی این اثر شده است. با آن که جامی مدّعی است در آثار خود وام‏دار پیشینیان نیست، در این پژوهش منبع عربی 109 حکایت و مضمون از 165 حکایت بهارستان را یافته‏ایم. همچنین منبع 42 حکایت را در منابع فارسی قبل از جامی مشخص کرده‏ایم. در آثار پس از جامی نیز 46 حکایت از حکایات جامی را یافته‏ایم. با وجود ریشه‏های حکایات و مضامین بهارستان در منابع عربی و فارسی، ابداع، نوآوری و نثر ادبی روان جامی، لباس فاخر به تن این اثر پوشانده است که از ارزش ادبی آن نمی‏کاهد.

یکی از عواطفی که می تواند نقشی مهم در تعیین نحوه ی نگرش انسان به جهان پیرامون ایفا کند، عاطفه ی حسرت است. از آن جا که غزل، محملی مناسب برای ابراز بسیاری از عواطف درونی است، تجلّی این عاطفه در قالب غزل، نسبت به دیگر شیوه های سخنسرایی، بیشتر و بارزتر است. در میان غزلسرایان معاصر، حسین منزوی و هوشنگ ابتهاج جایگاهی ویژه دارند. منزوی از سرآمدان غزل نو محسوب می شود و ابتهاج از بزرگان غزل نیمه سنّتی. این دو شاعر در جای جای غزلیاتشان از عواطف گوناگون خویش سخن ها رانده اند؛ احساساتی که در بسیاری موارد، قرین حسرت ها و دریغ ها بوده اند. بر این اساس، هدف این رساله، تحلیل عاطفه ی حسرت در محتوا و فرم غزل این دو شاعر معاصر است. در این پژوهش، نخست به واکاوی محتوایی علل و زمینه های انگیزش عاطفه ی حسرت؛ نیز گونه ها و پیامد های مختلف آن در غزل دو شاعر پرداخته شده است. سپس، نحوه ی نمود این عاطفه در ساختار و فرم غزل ها بررسی شده است که در این بخش، اساس کار بر محوری ترین و پربسامدترین شگردهای فرمی است که این شاعران برای بروز عواطف حسرتمندانه ی خود از آنها سود جسته اند. عاطفه ی حسرت در ساحت غزل این دو شاعر، نقشی فراگیر، جهت دهنده و تعیین کننده دارد. به طورکلّی، می توان حسرت های این دو شاعر را به دو دسته ی شخصی و اجتماعی تقسیم کرد. در غزل منزوی، حسرت های شخصی و بویژه حسرت های عاشقانه نمود بیشتری دارند؛ حال آنکه در غزل ابتهاج، بیشتر با تجلّی حسرت های اجتماعی ـ سیاسی روبروییم. بارزترین شگردهای فرمی که منزوی در هنگام بیان حسرتبار، از آنها بهره می گیرد عبارتند از: موسیقی کناری و بیرونی، تشبیه، نماد، تلمیح، اسطوره، اغراق، کنایه و از رنگ ها نیز، رنگ سیاه و سرخ. موثّرترین و برجسته ترین ابزارهای ابتهاج نیز در این زمینه عبارتند از: موسیقی درونی و کناری، تشبیه، نماد، اغراق، تشخیص، کنایه و از رنگ ها نیز، رنگ سیاه و زرد.

داستان آرش کمانگیر یکی از کهن ترین داستان های اسطوره ای ایران است. هم? ایرانیان تیر شگرف آرش و داستان او را می شناسند. با وجود این، گرچه از زمان آغاز پژوهش های علمی بر روی شاهنامه و اساطیر ایران، آرش کمانگیر نیز بارها بررسی شده است، امّا وجود پرسش هایی مانند، خاستگاه اسطور? آرش کمانگیر چیست؟ آرش به چه معناست؟ بر اساس اینکه نام در بین قبایل کهن امری مهم تلقّی می شده است، این نام حامل چه بار فرهنگی ای است؟ آیا اسطور? آرش صورت های دگردیس و همسانی نیز دارد؟ چرا داستان آرش در شاهنامه نیامده است؟ حضور روایات گوناگون از داستان آرش در متون اسلامی حاصل چیست و چه پیامی دارد؟ برخورد ایرانیان در طول تاریخ با اسطور? آرش چگونه بوده است و این برخوردها چه پیام های فرهنگی و جامه شناختی ای دربردارند؟ ما را بر آن داشت تا در این پژوهش به این پرسش ها و پرسش هایی از این قبیل در سه بخش جداگانه پاسخ دهیم. داده های بخش اوّل حاکی از آن است که هوای گرم و خشک ایران موجب شکل گیری اسطور? تیشتر و اپوش شده است که در درون آن دو عنصر مرزنمایی و بارش باران وجود دارد. در اسطور? آرش و اساطیر همسان آن نیز که صورت های دگردیس اسطور? تیشتر و اپوشند، این دو عنصر مهم به چشم می خورد. همچنین جست وجوی معنای واژ? آرش و تحلیل جامعه شناختی آن ما را به توتم ناشناخت? خرس در ایران باستان رهنمون شد. این توتم که به احتمال زیاد در بین قوم پارت که خود را به آرش منسوب می کردند، وجود داشته است؛ با صورت فلکی هفتورنگ (خرس بزرگ) که یکی از یاران تیشتر در مبارزه با اپوش است، ارتباط دارد. در بخش دوم بر آن بوده ایم پاسخی نو و قانع کننده به علّت نبود داستان آرش در شاهنامه بدهیم. جست وجوها نشان می دهد که بر اساس بوطیقای حماسه سرایی، جایگاه طبقاتی آرش و پایگاه مردمی او موجب شده است که جای داستان او در خدای نامه ها و به تبع آن در شاهنام? ابومنصوری خالی باشد. فردوسی نیز که داستان های شاهنام? ابومنصوری را به شعر درآورده است، با وجود اینکه از داستان آرش خبر داشته، به رسم امانت از سرودن آن سر باز زده است. در بخش سوم نیز به تحلیل و بررسی داستان آرش در کتاب های تاریخی پرداخته ایم. داده ها حاکی از آن است که روایات گوناگون با پیرنگ های متفاوت از داستان آرش، حاصل زندگی آرش در طول تاریخ در بین ایرانیان و درآمدن او به رنگِ فرهنگ و شیو? زندگی اقوام مختلف ایرانی است. واژه های کلیدی: اسطوره، آرش کمانگیر، شاهنامه، تاریخ.

مولانا فخرالدّین علی صفی، از نویسندگان قرن دهم هجری و دارای تألیفات متعددی از جمله کتاب ارزشمند و ماندگار «لطائف الطّوائف» است. این کتاب مجموعه ای از حکایات طنزآمیز مربوط به گروه ها و طبقات مختلف اجتماعی است که با آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر (ص)، ائمّه اطهار (ع) و ضرب المثل های عربی آراسته شده است. صفی در این کتاب به شدت از منابع عربی و فارسی پیش از خود متأثّر شده است. در این پژوهش از مجموع 867 روایت، حکایت و ضرب المثل عربی، منبع 399 مورد در منابع عربی و منبع 222 مورد در منابع فارسی پیش از او یافته ایم. در کتاب «لطائف الطّوائف» از منابع عربی چون «ربیع الأبرار»، «تذکره حمدونیه»، «محاضرات الأدبا» و منابع فارسی چون «رساله دلگشا»، «جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات»، «بهارستان» و... به فراوانی استفاده شده است.

شعر پایداری، زاییدۀ تلاش خستگی نا پذیر و اعتراض شجاعانۀ شاعران و نویسندگانی است که رنج ها و دردهای ملّت خود را لمس کرده اند و هرگز در مقابل ظلم، تعدّی، تجاوز، ضعیف کشی و قدرت نمایی دستگاه های جابر داخلی و خارجی تسلیم نشده اند. این جریان ادبی پویا، با درون مایۀ اعتراض و مقاومت، از حنجرۀ سرخ شاعران پایداری از زمان مشروطیّت به شکل خاصّی خود را نشان داد و تا زمان رژیم طاغوت، انقلاب اسلامی ایران و سپس جنگ هشت سالۀ عراق علیه ایران استمرار یافت. تا جایی که دورۀ اخیر، از دوره های ویژه و ممتاز تاریخ ایران به شمار می آید. رخداد جنگ تحمیلی رابطه ای دو سویه با ادبیّات برقرار کرد؛ بدین معنی که از سویی جنگ تحمیلی موجب پدید آمدن آثاری ارزشمند در عرصه ی نظم و نثر گردید و از سوی دیگر، ادبیّات نیز در تهییج جوانان و ایجاد روحیه شهادت طلبی نقشی برجسته را ایفا نمود. پس از بررسی آثار هر یک از شاعران مورد نظر بر اساس مهمترین آرایه های بلاغی، ضمن ارائه ی آمار و ارقام با ترسیم جداول و نمودار دریافتیم که کاشانی و مردانی از شاعران تشبیه گرا و سبزواری و هراتی، استعاره گرا می-باشند و در عین حال هر چهار شاعر از انواع صور بلاغی به شکلی استفاده نموده اند تا بتوانند حسّ شهادت¬طلبی و ایثار را در شعرشان بیشتر منعکس کنند.

جنگ تحمیلی بر خلاف آسیب های بی شمارش برجامعه، روندی مثبت و سازنده در ادبیّات معاصر ایجاد کرد. ادبیّات نیز در مقابل توانست در روند رویداد های جنگ تأثیر قابل توجّهی بگذارد. یکی از زیر شاخه های ادبیّات نوپای دفاع مقدّس، ادبیّات داستانی است. داستان متشکل از عناصری است که هرچه با مهارت و توانایی بیشتری به کار گرفته شوند، داستان تأثیرگذارتر خواهد بود. از آن جا که نویسندگان دفاع مقدّس در خلق آثار خود به دنبال انعکاس تأثیرگذار ارزش های دفاع مقدّس، یعنی شهادت طلبی و ایثار هستند، در این پایان نامه کوشش می شود تأثیری که عناصر داستانی می توانند در انتقال روحیّه شهادت طلبی و ایثار بگذارند، وارسی شود. بدین منظور به شیوه توصیفی و تحلیلی، عناصر داستانی در پنج رمان برجسته دفاع مقدّس ارزیابی شد و تأثیر هریک از این عناصر را در ایجاد چنین روحیّه ای به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفت. و به این نتایج دست یافتیم که رمان شطرنج با ماشین قیامت بیشترین توفیق را در به کارگیری عناصر داستانی درایجاد روحیه شهادت طلبی و ایثار به دست آورده است و رمان های هلال پنهان و ریشه در اعماق با وجود نواقصی که در به کارگیری برخی از عناصر داستانی داشته اند تا حدودی به این کار اهتمام ورزیده اند و در رده های بعدی قرار می گیرند و رمان های سفر به گرای 270 درجه و ملاقات در شب آفتابی در بهره گیری از عناصر داستانی در ایجاد چنین روحیه ای چندان توفیقی به دست نیاوده اند.

طبیعت و پدیده هایش همواره الهام بخش شاعران بوده اند و آنان از دیرباز تاکنون، دربیان اندیشه ها وذهنیات خود از عناصر متعدّد طبیعی بهره جسته اند.زیبایی، تنوّع و فراوانی پدیده های طبیعت در اطراف شاعران و از جمله شاعران سرزمین ما، به اضافه قابلیت کم نظیر اجزاء ریز و درشت طبیعت برای ملموس و محسوس ساختن عواطف وافکار، استفاده از عناصر را در شعر سنتّی و معاصر ما پرشمار و تعین کننده ساخته است، به گونه ای که بسیاری از مهم ترین و کلیدی ترین مفاهیم و موضوعات انواع شعر فارسی؛ از حماسی و غنایی گرفته تا عرفانی و تعلیمی، به وسیله پدیده های گوناگون طبیعت بیان والقاء شده اند. براین اساس و با توجّه به همین اهمیّت، هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسهانواع و چگونگی کارکرد طبیعت و عناصر آن در شعر سنتّی و معاصر فارسی، براساس غزل سعدی و اشعار فریدون مشیری، به عنوان دو نماینده نامدار شعر غنایی کهن و معاصر است. برای تحقّق این مقصود، بارزترین انواع جلوه های مستقیم یا تصویری طبیعت، به علاوه مهم-ترین کارکرد های معنایی آن ها در شعر هر دو شاعر تحلیل شده است و سپس به مهم ترین وجوه اشتراک و افتراق این دو گونه شعر از منظر موضوع پرداخته شده است تا بدین ترتیب، خواننده با مهم ترین شاخصه های شعر معاصر و سنتّی غنایی، از نظر بهره مندی از پدیده های طبیعت آشنا شود.سعدی و مشیری، هردو، به استفاده از عناصر طبیعت توجهّی ویژه دارند؛ امّا بسامد و تنوّع تجلّی این عناصر در شعر مشیری بیشتر است. گل ها و گیاهان، آسمان و اجرام آسمانی، حیوانات، آب و وابسته ها و خاک و عناصر مربوط به آن، بارزترین پدیده های طبیعی در غزل سعدیند. مشیری نیز دقیقاً به همین پدیده ها توجّه دارد؛ با این تفاوت که به آب و خاک و عناصر وابسته بدان ها بیشتر از حیوانات نظر دارد. هر دوی این شاعران، بیشتر از شگردهای بلاغی و تصویری برای بهره گیری از طبیعت تمایل دارند و کمتر، طبیعترا به خاطر خود طبیعت به خدمت گرفته اند. به این ترتیب، در غزل سعدی و شعر مشیری، طبیعت معمولاً وسیه ای برای تجسّم و ملموس ساختن ذهنیات و عواطف است که مهم ترین آن ها نیز احساسات مرتبط با عشق هستند. بارزترین شگرد ادبی – بلاغی سعدی برای کاربرد طبیعت تشبیه، استعاره مصرّحه و کنایه است؛ حال آن که مشیری بیشتر از نماد، استعاره مکنیّه یا تشخیص بهره می گیرد. او در کنار عشق، به مفاهیم سیاسی – اجتماعی از طریق کاربرد طبیعت نیز عنایتی خاص دارد. واژه های کلیدی: تصویر، سعدی، شعر معاصر، طبیعت، غزل سنتّی، فریدون مشیری

بررسی آثار ادبی به صورت تطبیقی اگر چه بیشتر یادآور آثار ادبی در زبان¬های متفاوت است؛ ولی می¬تواند در میان آثار ادبی موجود در یک زبان نیز مورد توجّه قرار گیرد. پژوهش حاضر با عنوان تأثیرپذیر حسین پژمان بختیاری از غزلیّات سعدی، با دیدگاه دوّم؛ یعنی تأثیرپذیری پژمان از سعدی به انجام رسیده است؛ هر چند می¬توان بررسی مقایسه¬ای را شایست? این گونه مطالعات دانست. این پژوهش با توجّه به تأثیرپذیری پژمان از سعدی در چهار فصل مطرح شده است: فصل نخست: کلیّات؛ در این فصل تعاریفی دربار? غزل و سیر آن در ادبیّات فارسی و زندگینامه و آثار سعدی و پژمان ارائه شده است. فصل دوّم: ساختار: در فصل دوّم، ابتدا توضیحاتی دربار? ساختار و ساختارگرایی داده شده، سپس تأثیر غزلیّات سعدی بر پژمان، در سه محور؛ زبانی و واژگانی، موسیقی بیرونی و کناری و محور زیباشناسی ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوّم: محتوا؛ در این فصل، ابتدا توضیحاتی درباره محتوا و مضمون داده شده، سپس مضمون¬ها و اندیشه¬های مشترک بین دو شاعر بررسی شده است. فصل چهارم: نتیجه¬گیری: در این فصل، نتایج بدست آمده و منابع استفاده شده در پژوهش ارائه شده است. قابل ذکر است که تشابه و تأثیر¬پذیری در همه بخش¬ها، کم و بیش دیده شده است.

سعدی شاگرد مکتب اسلام و فرهنگ اسلامی است. این دو آبشخور زلال، از عواملی هستند که اشعار سعدی را شاخص و برجسته کرده است. در این پایان نامه سعی شده است مضامین مشترک اشعار حِکمی بین دیوان اشعار امام علی (ع) و کتاب گلستان و بوستان سعدی استخراج گردد و بخش هایی از این مشترکات که از جهت معنایی و در برخی موارد لفظی به هم نزدیک هستند در برابر هم قرار گیرند. در کنار آن ها، نظریات شارحان و سعدی پژوهان نیز، متناسب با مضماین مورد بررسی نگاشته شده؛ امّا با توجّه به نقش برجسته و قابل تأمل فرهنگ ایرانی که بر پایه آموزه های دین، تجربه و خردورزی قرار داشته است، سعی بر این بوده است که موارد مشابه این مضمون ها در منابع ایران باستان نیز، یافته شود. در پی-نوشت، تا حد امکان برای هر یک از مضامین، شواهدی از دیگر نویسندگان و شاعران فارسی زبان و عرب به عنوان نمونه ذکر شود. این پژوهش بر آن است تا بر اساس مکتب فرانسوی ادبّیات تطبیقی و با روش توصیفی- تحلیلی، تأثیرپذیری سعدی را از فرهنگ اسلامی و عربی نشان دهد. نتایج حاصل از این مقایسه، نشان از قرابت فرهنگی و فکری سعدی با اندیشه های منسوب به امام علی (ع) و فرهنگ ایرانی دارد.

بررسی متون ادبی بر پایه نظریّات ساختارگرایان، از موضوعاتی است که در ادبیّات ایران پیشینه چندانی ندارد. یکی از این نظریّه¬ها، بحث برجسته¬سازی در شعر است که به دو صورت نمود پیدا می¬کند: یکی هنجارگریزی (قاعده¬کاهی) و دیگری قاعده¬¬افزایی؛ در واقع شاعر، با گریز از قواعد زبان معیار دست به هنجارگریزی می¬زند. بررسی متون ادبی بر پایه این نظریّه، سبب می¬شود که زیبایی¬های زبانی و ادبی آثار ادبی، بیش از پیش نمایان شود. هدف از این پژوهش تحلیل بخشی از متون سنّتی ادب فارسی، یعنی مثنوی¬های سنایی برپایه انواع هنجارگریزی، تعیین بسامد هریک و یافتن نوآوری¬های سنایی در کاربرد این هنجارگریزی¬هاست. نتایج به¬دست آمده از این پژوهش نشان داد که در کلِّ این مثنوی¬ها، 10065 مورد هنجارگریزی به¬کار رفته¬است. پربسامدترین نوع هنجارگریزی، هنجارگریزی آوایی و کم¬بسامدترین نوع، هنجارگریزی واژگانی است. بسامد بالای هنجارگریزی آوایی نشان می دهد، سنایی شاعری است که برای واژه اهمّیّت بسیاری قائل است. با بررسی اشعار وی، مشخّص شد که او نیز مانند شاعران دیگر، در بیشتر موارد بنابر ضرورت وزنی از هنجارگریزی آوایی استفاده کرده¬است. در برخی موارد این هنجارگریزی در واژه¬ها، منجر به ایجاد آرایه های بدیعی شده که در افزایش موسیقی شعر موثّر بوده¬است. سنایی شاعری است که سبک شعری وی در چارچوب اصول سبک خراسانی است؛ یعنی بیشتر از تشبیه برای توصیف استفاده کرده است؛ به¬خصوص تشبیه محسوس به محسوس در شعر وی کاربرد زیادی دارد. در اکثر موارد، هنجارگریزی نحوی بنابر ضرورت وزنی و برای رعایت اصل قافیه و ردیف در شعر وی رخ نموده است. کاربرد هنجارگریزی نحوی در مثنوی¬های سنایی، بیش از هشتاد درصد بنابر ضرورت های وزنی و قافیه ای است. هنجارگریزیِ زمانی در شعر شاعران کلاسیک نمود چندانی نداشته است؛ زیرا بسیاری از واژگانی که امروزه به¬عنوان واژه های باستانگرایانه کاربرد دارند، در آن زمان جزو زبان رایج بوده¬اند. سنایی در زمینه هنجارگریزی واژگانی دست به نوآوری هایی زده¬است. در حوزه دستوری، واژه¬هایی که از ترکیب اسم + بن مضارع ساخته شده اند، بسامد بالایی داشتند و از لحاظ ترکیب نیز، کلمات مرکّب دوگانه، یعنی ترکیباتی که هم می¬توان آن¬ها را مقلوب گرفت هم مستقیم. بیشترین واژه¬آفرینی در مثنوی حدیقه صورت گرفته با 60 مورد و در مثنوی های سنایی¬آباد و طریق¬التحقیق هیچ¬گونه واژه¬آفرینی ای صورت نگرفته¬است.

هنجارگریزی از دیرباز با عناوین و عبارات متفاوتی مانند هنجارگریزی معنایی، نحوی، آوایی، زمانی، واژگانی، سبکی، نوشتاری و گویشی مورد بررسی قرار گرفته است. هنجارگریزی با گریز از قواعد و هنجارهای زبان معیار به برجسته سازی زبان می¬انجامد و یکی از عوامل تأثیرگذار بر ادبی شدن متن است. در حقیقت اثر ادبی نتیج? کشمکش میان هنجار و گریز از هنجار است که در جهت برجسته¬سازی زبان آن اثر به کار می¬رود. هدف از این پژوهش یافتن شاخص¬های هنجارگریزی در اشعار محمّدعلی بهمنی با تعیین بسامد هر یک و رسم نموداراست، همچنین دست یافتن به میزان نوآوری¬های بهمنی و تحلیل اشعار این شاعر به عنوان نمونه¬ای از شاعران معاصر به جهت میزان تأثیرپذیری از عوامل برجسته¬سازی است. نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: از میان هنجارگریزی های به کار رفته در اشعار بهمنی هنجارگریزی معنایی بیشترین بسامد و هنجارگریزی گویشی کم¬ترین بسامد را به خود اختصاص داده¬اند. این امر نشان¬دهند? این است که بهمنی به معنا در حوز? زیبایی¬شناسی و برجست¬سازی اهمیّت بیشتری داده و گویش محلّی خود را کم¬تر مورد استفاده قرار داده است؛ بهمنی از شعرای کلاسیک¬گرای عصر حاضر به حساب می¬آید و همین امر باعث شده که به غزل و همچنین به عناصری از قبیل تشبیه و استعاره در این غالب شعری توجّه بیشتری نشان دهد؛ هنجارگریزی واژگانی، نوآوری بهمنی را در ساخت واژه به تصویر می کشد؛ ساخت واژگان جدید را می¬توان به عنوان ویژگی سبکی این شاعر معاصر در نظر گرفت؛ بهمنی در شکل ظاهری غزل نیز تغییراتی را ایجاد کرده است و از طریق نوشتن ابیات غزل با حفظ وزن و قافیه به به صورت شعر نو نیمایی سعی در نوآوری در شیو? نوشتاری داشته است؛ بهمنی به عنوان یکی از شاعران معاصر ادبیّات فارسی به شدّت تحت تأثیر عناصر هنجارگریزی و عوامل برجسته¬سازی در اشعار خود بوده است و این عوامل به ادبیّت و زیبایی هرچه تمام¬تر اشعار او کمک شایان ذکری کرده و موجب غنی¬شدن زبان شعر این شاعر معاصر شده است.

اصطلاح بینامتنیّت نخستین بار توسط ژولیا کریستوا در اواخر ده? شصت وارد نقد و نظری? ادبی فرانسه شد. بینامتنیّت بر این اندیشه است که متن نظامی بسته و مستقل نیست؛ بلکه پیوندی دوسویه با سایر متون دارد. این متون ممکن است ادبی یا غیر ادبی باشد، هم عصر همان متن باشد یا به سدّه های پیشین تعلق داشته باشد. این پایان نامه با موضوع « رابط? بینامتنی حکایات مثنوی های سنایی با متون پیش از آن» تدوین یافته است. در میان آثار سنایی، مثنوی های حدیقه الحقیقه و عشق نامه دارای حکایات متعددی هستند که اغلب آنها شاید در آثار پیشینیان ادب فارسی و یا حتّی ادبیّات عرب نقل شده باشند. سیرالعباد نیز به نوب? خود داستانی مشتمل بر سفر روح به عالم ماورایی است. در این پایان نامه تلاش شد که مأخذ و منشأ این حکایات بررسی شود و بسامد آثار عربی و فارسی پیشین که سنایی از آنها بهره جسته است را به دست بیاوریم. هدف از تدوین این پایان نامه، یافتن سرچشمه های فارسی حکایت های مثنوی های سنایی، یافتن منابع عربی حکایت های مثنوی های سنایی و بررسی تأثیر ادبیّات عرب بر مثنوی های سنایی می-باشد. یکی دیگر از اهداف این پایان نامه بررسی شیو? داستان پردازی سنایی و مقایس? آن با حکایات مأخذ از منظر رابط? بینامتنی می باشد. به همین دلیل به بررسی مآخذ حکایات مثنوی های سنایی پرداختیم و پس از یافتن ریش? تعدادی از حکایات، آنها را از لحاظ کمیّت و همچنین نوع اثر مورد بحث قرار دادیم. سنایی در اخذ حکایات بیشتر به آثار عربی توجه داشته است و %67 کل حکایات به حکایات عربی اختصاص دارد.سنایی بیشترین اقتباس را از ربیع الابرار زمخشری داشته است. بسیاری از حکایت پردازان پس از وی نیز از این حکایات سود جسته اند. سنایی در ساختار داستان ها با حفظ مضمون و درون مای? اصلی تغییراتی در عناصر داستان به وجود آورده است. در بررسی مثنوی سبرالعباد با سفرنامه های عرفانی پیش از سنایی از جمله ارداویراف نامه، رساله الغفران و رسال? حی بن یقظان، دریافتیم که در تمامی این آثار، صحبت از یک سفر ماورایی با راهنمایی و هدایت پیر است و تمامی اعمال دنیوی در قالب نمادهای مادی و گاه حیوانی بر سالک عرضه می شود. کلید واژه: بینامتنی، حکایت، سنایی، مثنوی های سنایی، عشق نامه، حدیقه الحقیقه، سیرالعباد

چکیده روایت در ساده ترین تعریف، بیان متنی است که معمولاً بر دو عنصر اساسی، شخصیت و حادثه استوار است. در نثر فارسی قرن چهارم تا ششم هجری قمری، اشکال روایی مختلفی چون: حکایت، قصه، داستان، گزارش، سفرنامه، رمانس و مقامه دیده می شود. در این پایان نامه این اشکال بر مبنای محتوا، موضوع و همچنین ساختار روایی در این پژوهش طبقه بندی می شوند. همچنین سیر تحول این اشکال نیز براساس مقایس? کتب دنبال می شود. با استفاده از روش تحلیل محتوا، کتب این قرون از نظر ساختار داستانی و پرداخت عناصر داستانی بررسی شده اند. بررسی ها نشان می دهد که اشکال روایی در این کتب خود دارای انواعی هستند از جمله: حکایت شامل: حکایت صوفیانه، حکایت اخلاقی، حکایت حیوانات، حکایت تاریخی، خبر حکایت، حکایت توصیفی، حکایت علمی، حکایت لطیفه وار و حکایت اپیزود یا فرعی، گزارش شامل: گزارش خبری، تاریخی و اسطوره ای، قصه شامل: قصه های فابل و قصه های کرامات، و داستان شامل: داستان تاریخی، داستان رمزی، داستان تمثیلی، داستان اخلاقی و داستان پهلوانی. پربسامدترین نوع روایی در این قرون حکایت است و کامل ترین نوع حکایت از نظر ساختار، حکایات اخلاقی هستند که با گسترش حجم و تعدد حوادث و شخصیت ها به داستان های کوتاه امروزی نزدیک می شوند. در انواع روایی مشخص شده در این پژوهش، زبان از صورت ساده به پیچیده و بیان از صورت ساده، غیرادبی و گزارشی به صورت تصویری، ادبی و پیچیده حرکت می کند. نویسندگان هرگاه روایت را به قصد تعلیم و یا اطلاع دادن به کار می برند، از ساختار قوی داستانی دور می شوند؛ اما هرگاه روایت به قصد معرفی یک شخصیت و نیز نشان دادن حادثه ای مهم به کار می رود، ساختار روایی قوی تر می شود. در داستان های تاریخی و اخلاقی با به کارگیری گره افکنی، گره گشایی، نقط? بحران و نقط? پایان، ساختار داستانی منسجمی دیده می شود. درونمایه در آخرین حکایات این قرون نیز به صورت روشن، گاه به صورت نتیجه گیری در پایان حکایت و گاه به صورت غیرمستقیم از گفتار و اعمال شخصیت ها بیان می شود؛ زیرا هدف اصلی نویسندگان از بیان درونمایه طرح اصول اخلاقی است. آنچه امروزه تحت عنوان عناصر داستانی می شناسیم در انواع روایی از نثر فارسی در قرون چهارم تا ششم هجری قمری در زبان فارسی حضوری قابل تأمل دارد. واژگان کلیدی: روایت، حکایت، داستان، قصه، گزارش.

جنگ تحمیلی علیرغم فراز و فرودهای گوناگون، تاثیری مثبت و سازنده بر ادبیّات معاصر داشت، اگر چه ادبیّات هم در بازتاب رویدادهای جنگ با خوانشی دیگرگون تأثیر قابل توجهی داشته و به خوبی ایفای نقش کرده است. یکی از ژانرهای جریان ادبی نوپای دفاع مقدس، ادبیات داستانی است؛ چون داستان متشکل از عناصری است که در شگردهای داستان نویسی پرورده شده و از تأثیر شگرفی در انتقال موضوع برخوردار می باشد. احمد دهقان از نویسندگان ادبیّات داستانی دفاع مقدس است که جنگ، دفاع مقدس، اثرگذاری، اثرپذیری و رویدادهای آن را با تلفیقی از واقعیت و تخیل با تکیه بر ژانر مستند داستانی کودک و نوجوان، در آثارش به تصویر کشیده است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی، عناصر داستانی را در چهار اثر احمد دهقان که مخاطب آن ها کودک و نوجوان می باشد، بررسی کرده و علاوه بر این به دلیل اهمیت موضوع، تلفیق واقعیت و تخیل را با تبیین سهم هر یک در آثار مورد مطالعه، مشخص کرده است که دستاوردهای پژوهش نشان می دهد؛ رمان «بچه های کارون» و «دشت بان» بیشترین توفیق را در کارکرد شگردهای متنوع عناصر داستانی و تلفیق واقعیت و تخیل در بهره گیری از این عناصر برای معرفی خود، به عنوان رمانی موفّق به دست آورده اند و رمان «سفر به گرای 270درجه» و رمان «گردان چهار نفره» از این منظر به ترتیب در رتبه بعدی معرفی می شوند.

شناسایی نمادها و نشانه ها در واقع کلید و مدخلی برای ورود به دنیای مه آلود مجهولات می باشد پی بردن به عمق واقعیت ها، در گرو تشخیص و تحلیل درست این عناصر نمادین است. شعر دفاع مقدس – به عنوان یکی از جریان های شعری غالب در عصر حاضر – از این نقطه نظر حائز اهمیت و دارای برجستگی می باشد. این پژوهش به طور محوری، به دنبال شناسایی، تحلیل و تطبیق عناصر نمادینی است که در شعر شاعران برتر استان کرمانشاه، به نحو بارزی دیده می شوند و از بسامد بالایی برخوردارند. در کنار این ضرورت اساسی – یعنی گردآوری عناصر نمادین و تحلیل و تطبیق آنها همراه با شواهد شعری مباحثی همچون پیدایش، تعریف شعر دفاع مقدس، بررسی زمینه های پیدایش نمادگرایی در شعر دفاع مقدس، تقسیم بندی نمادها و ... پرداخته شده است. و در نهایت این پژوهش واژه های نمادین که در شعر دفاع مقدس کرمانشاه بارز هستند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. دوران هشت ساله ی دفاع مقدس، بخش عظیمی از شهادت و حماسه ی خود را در تاریخ حیات کرمانشاه رقم زده است، در عرصه هایی چون عملیات مرصاد و سرپل ذهاب و اسلام آباد و ... که شرح و بسط هریک از حماسه ها، خود، می تواند حقیقت بزرگی از پایداری و ایثار مردمان این قطعه از سرزمین ایران بزرگ را در عرصه ی تاریخ پهلوانی و جوانمردی رقم زند و در همین راستا که عنصر مقاومت بیش از هرچیز دیگر در اندیشه و قلم و ذوق و ذهن شاعران منطقه، کرمانشاه که در اندیشه و قلم و ذوق و ذهن شاعران منطقه ی کرمانشاه که در جوار حادثه زیسته اند، تأثیر می گذارد و به عنوان جریان سازترین عنصر هنری، در میدان مقاومت و استقامت ظهور و بروز می یابد، براستی وقتی سرچشمه الهام شاعران امام شهیدان است سروده هایشان حال و هوایی دیگر دارد و کرمانشاه را باید شهر شعور و شور و شهادت نامید و آفتابی که در جان شهیدان انقلاب - از نهال عشق به اسلام و امام و جوانه های محبّت رویاند در ذهن شاعرانه ی ایشان گل-های احساس را شکوفان می کند.