حمیدرضا اردستانی رستمی
هیأت علمی/دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
[ 1 ] - بنیانِ زروانی ناکُشتن و به بند کِشیدن ضحّاکِ شاهنامه
مطابق شاهنامه، آن‌گاه که فریدون بر ضحّاک چیره می‌شود، دو بار اراده‌ی کُشتنِ او میکند که هر دو بار سروشِ خجسته، فریدون را از کُشتن ضحّاک بازمی‌دارد و بند کردنِ او را بهتر می-داند. پیش از این، در توجیه و تحلیلِ نَکُشتن و به بند کِشیدنِ ضحّاک، گمان‌هایی زده شده است؛ امّا نگارنده بر این نظر احتمالی است که اگر ایزد سروش به فریدون اجازه‌ی کُشتنِ ضحّاک نمی‌دهد، این برایندِ باوری زروانی در شاهنامه است. بر بنیان متنهای...
[ 2 ] - فریدون دهقان، کاوه آهنگر و ضحاکْ دیو
از میان پژوهندگان شاهنامه، علی حصوری و به پیروی از او احمد شاملو بر آن است که ضحّاک در پی بازسازیِ جامعه‌ی اشتراکی و بی‌طبقه، جمشید را که مطابق با اوستا، داراییِ دیوان (به گمان حصوری توده‌ی مردم) را ستانده و جامعه‌ای طبقاتی را طرح ریخته، از پای در می‌آورد؛ امّا فریدون به یاری کاوه، با از میان بُردنِ ضحّاک، دوباره جامعه‌ی طبقاتی را بنیان می‌نهد. مطابق با گاهان، دیوان کسانی‌اند که کِشت نمی‌کنند و دام نمی...
[ 3 ] - اسطورة زادنِ زروان؛ گذار از زن سروری به مردسالاری و انعکاسِ آن در شاهنامه
یکی از آیین های باستانی که ظاهراً در اواخر دورة هخامنشی از بطن دین زردشتی منشعب شده، آیین زروانی است. در این عصر، گروهی از زردشتیان با تأمل در دو مینوی نخستین؛ یعنی اهورامزدا و اهریمن به این باور دست یافتند که باید این دو را پدری باشد؛ بنابراین به ایزد زروان به عنوانِ پدر دو مینو نگریستند و زروان را زایندة آن دو پنداشتند که این اسطوره می تواند گذارِ جامعة ایران از زن سروری به مردسالاری را در ذهن ت...
[ 4 ] - جایگاه مریم مجدلیّه در متنهای گنوسی با تکیه بر متن پارتیِ مانوی
چنانکه بسیاری از پژوهندگان کیش مانی اشاره داشتهاند، مانی از اندیشههای گنوسی متأثّر بودهاست و مطالعۀ متنها و باورهای گنوسیمانوی، ویژگیهایی همانند را میان مانویان و گنوسیان آشکار میکند. در پژوهش پیشِ رو، یکی از همین همانندیها، یعنی شباهت جایگاه مریم مجدلیّه را در متنهای گنوسی (انجیلهای توماس، حقیقت، فیلیپ، مریم و...) و متنهای مانوی، با تکیه بر متن پارتی M6281+M6246 بررسی میکنیم. در پای...
[ 5 ] - نمودِ عرفان (گنوس) مانوی در شاهنامۀ فردوسی
با درنگ در شاهنامه با گونهای باور روبهرو میشویم که میتوان آن را اندیشههای گنوسی نام نهاد. این نگرش گنوسی، تفکّری است جهانی که در سدۀ نخستین مسیحیّت رواجی چشمگیر داشته است و در مصر، روم، اسکندریه، جنوب عراق و فرارودان گسترش یافته است و در ایران باید مانویان را نمایندۀ این گروه پنداشت که آرای آنـان در شاهنـامه راه یـافته است؛ چنانکـه ضحّاکِ شاهنامه جنسیّتی مادینه همچون آزِ مانویان مییابد و ماره...
نویسندگان همکار