محمدرضا حاجی اسماعیلی
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان.
[ 1 ] - ارزیابی روایات مصافحه پیامبر با زنان با تأکید بر آیه 12 سوره ممتحنه
شههیوه بیعههت پیههامبر اکههرم بهها زنههان از مسهها ل متعههارض در روایههات فههریقین اسههت.به عنوان شاخه ای از علوم حدیث می تواند در رفع این تعهارض مهورد » اختلاف الحدیث «استفاده قرار گیرد.در این پژوهش، روایات در چهار گروه دسته بندی شده است: بیعت کلامی همراه با فعهل،وارحی، بیعت ،وارحی، بیعت کلامی، و ،واز مصافحه زنان و مهردان نهامحرم بهه شهرطو،ود حایل.نتیجه بررسهی محتهوایی روایهات مهذکور، آن اسهت ...
[ 2 ] - بررسی تطبیقی مفهوم نسخ از دیدگاه مؤلفان «التفسیر الاثری الجامع» و «التفسیر الحدیث»
وقوع نسخ در قرآن را گروهی پذیرفته و گروهی انکار کردهاند. قرآنپژوهانی هم که به این رخداد معتقدند، در مصادیق و شماره آیات منسوخه با هم اختلاف دارند. البته محققان معاصر تعداد این آیات را بسیار اندک بر شمردهاند؛ در این میان مرحوم محمد هادی معرفت؛ مؤلف کتاب «التفسیر الاثری الجامع»، نزدیک به بیست آیه را منسوخ دانسته و آنها را در هشت بخش محدود نموده است. از دیگر قرآنپژو...
[ 3 ] - بررسی آراء مفسران قرآن در بازشناسی مفهوم «دابة الارض»
آیه شریفه ﴿... أخرَجنا لَهُم دابةً مِن الأرض تُکَلِّمُهُم اَنَّ الناسَ کانُوا بِآیاتِنا لایُوقِنونَ﴾(نمل/82) بسیار پرسش برانگیز، و از جمله آیاتی است که معرکه آرای مفسران است. نوشتار حاضر بر آن است که تبیین نماید این آیه حاکی از وقوع چه رخدادی است، و آیا غرض از آن انذار و دعوت است و یا گواهی و شهادت در دادگاه عدل الهی؛ و منظور از «دابة» انسان است یا غیر انسان، و تکلم او چگونه تکلمی است و مخاطبان او چه کسانی هستند. د...
[ 4 ] - تحلیل آراء معاصر در تبیین آیه محکم و متشابه
از جمله پژوهش های قرآنی مطمح نظر مفسران و دانشوران علوم قرآنی، تبیین موضوع «محکم و متشابه» در قرآن است؛ که هفتمین آیه از سوره آل عمران بدان اشاره دارد. از آنجا که شناخت موضوع محکم و متشابه در پرتو دیدگاه ها و برداشت هایی است که توسط قرآن پژوهان از این آیه ارائه گردیده، این پژوهش با ارزیابی دیدگاه های قرآن پژوهان معاصر، نگرش ایشان در حوزه هایی مانند چگونگی آیات متشابه، تعریف و چیستی تأویل، و کیف...
[ 5 ] - قرآنپژوهان و آیه پایانی سوره مزمل
دانش مکی و مدنی آیات قرآن وظیفه تاریخگذاری واحدهای نزول قرآن را عهدهدار است. از زیرشاخههای این دانش، بحث و بررسی پیرامون شناخت آیات مکی داخل در سورههای مدنی و آیات مدنی داخل در سورههای مکی است که درعلوم قرآنی از آن به آیات مستثنا یاد میگردد. از جمله آیاتی که مفسران قرآن درباره مکی یا مدنی بودن آن اختلاف نظر دارند، آخرین آیه سوره مزمل است. از آنجا که این سوره در شمار سورههای مکی است که در...
[ 6 ] - معنا شناسی واژه «صابئین» در قرآن
از واژه صابئین و صابئون سه در قرآن یاد شده است. نگرش قرآن نسبت به آیین صابئین همانند دیگر ادیان توحیدى مبتنى بر گرایش به مبدأ و معاد و رستگارى در آخرت است با این همه دیده مىشود که مترجمان و مفسران قرآن در تبیین مفهوم این واژه و تعیین مذهب گروندگان به این آیین با شک و ابهام و به گونهاى سربسته و نامفهوم سخن گفته و حتى پارهاى از فقیهان از یادکرد این گروه در شعار اهل کتاب استنکاف ورزیدهاند. این...
[ 7 ] - بررسی ساخت های گوناگون «کان»ی ناقصه در قرآن و نقد دیدگاه مترجمان در برابریابی فارسی آن
فعل ناقص «کان» و مشتقات آن با ساختهای مختلف، هزار و چهار صد و پنجاه بار در قرآن ذکر شده؛ از این رو بایسته است تا مترجمان قرآن با عنایت به سیاق این فعل و ویژگیهای آن، ترجمهای که نزدیک به مدلول متن عربی قرآن باشد، ارائه دهند. از ساختهای پرکاربرد این واژه در قرآن، میتوان به «کان» در سیاق جملة شرطیه و جملة صله و مواردی که خبر «کان»، صفت مشبهه یا صیغه مبالغه است، اشاره نمود که باعث شده مترجمان...
[ 8 ] - بررسی تطبیقی اصول قوانین کیفری و جزایی در آیین اسلام و یهود
در عرصه مطالعات دینی مطالعه احکام و شرایع ادیان پیشین از این رو حائز اهمیت است که ادیان الهی از جوهر و حقیقتی واحد برخوردارند، لذا از آنجا که در آیین یهود و اسلام شریعت جایگاهی خاص دارد، این پژوهش بر آن است که جایگاه اصول و عوامل کیفری و همچنین، برخی از اهداف مجازاتها را در گستره آموزههای دینی این دو آیین بررسی کند. در این راستا، آیات قرآن، روایات معتبر و تورات را باید از منابع اصلی شناخت احک...
[ 9 ] - بررسی رویکرد کلامی اشاعره و معتزله به چیستی کلام الهی
بر اساس یکی ازگزارشهای تاریخی، ظهور دانش کلام با پرسش از کیفیت کلام الهی آغاز و این دانش به این نام، نامبردار گردید. هنگامی که برخی از اندیشمندان مسلمان بر حدوث کلام الهی و برخی بر قدمت آن اصرار ورزیدند، گروهی عنوان متکلم را بر ذات حق روا دانستد و گروهی که حقیقت کلام را ترکیب آواها و حروف و قطع و وصل آنها برشمرده اند، اطلاق این وصف را بر خداوند سبحان جایز ندانستند، زیرا با پذیرش این باور، لازم...
[ 10 ] - نماد انگاری مفاهیم قرآنی مرتبط به زن در تفسیر عرفانی منسوب به ابن عربی
نماد هر تصویر و گفتاری است که علاوه بر معنای صریح دارای معنای کنایی و پنهان است. نماد در بین متصوفه و عرفا کاربردی وسیع داشته است و در آثار مختلف آنها به ویژه تفاسیر عرفانی همچون تفسیر القرآن الکریم منسوب به ابن عربی به کار رفته است. در این تفسیر نمونههای فراوانی از نماد انگاری واژگان قرآن، ارائه تفسیر نمادین از مفاهیم قرآنی و داستانهای قرآنی مانند داستان حضرت مریم وحضرت عیسی( ع) و تطبیق آیات ...
[ 11 ] - مفهوم شناسی ایمان و پیوند آن با تجربه دینی در اندیشه مولوی در مثنوی
ایمان از مراتب معرفتی بشر است که برای کمال بخشی به آن، افزون بر نیاز به تقویت پارهای عوامل، شناخت و جلوگیری از برخی موانع نیز ضروری است. عرفا در پرتو جهان بینی اسلامی و ژرفای تأمّلات درونی خویش، نگاه خاصی به این پدیده دارند. ازمنظر عرفا ایمان، تصدیقی است که در ساحت معرفتی، عاطفی و تجربی انسان نمود پیدا میکند و همین موجب شده که در باور ایشان عواطف و تجربه دارای جایگاه رفیعی در دین و ایمان ورزی ...
[ 12 ] - معناشناسی واژۀ «وجه» در قرآن
معناشناسی واژگان قرآن از روشهای نوین پژوهش در قرآن کریم است. در این نگرش، پس از انتخاب کلمات کلیدی قرآن، حوزههای معناشناسی هر واژه به همراه ارتباط سیستمی میان آنها، بررسی و برخی لایههای معنایی آیات ظاهر میشود. این رویکرد سعی دارد، با ملاحظه بافت و سیاق و با توجه به مجاورت کلمات و تکیه بر مجموعه یا بافت کلی قرآن، انسجام و پیوستگی معارف قرآن را روشن کند. تحقیق حاضر سعی دارد با استفاده از روش...
[ 13 ] - تبیین ساختار زبانی واژه «ذریه» در قرآن و بررسی برخی از تأثیرات آن در فقه امامیه
دانش تفسیر قرآن همواره یکی از ضروری ترین نیازهای علمی مسلمانان به شمار آمده که این نیاز به دلیل اهمیت نقش قرآن به عنوان نخستین و اصلیترین منبع دین و شریعت همواره رو به فزونی است. در این راستا برای نیل به مدالیل و مفاهیم قرآن بیش از همه پرداختن به معناشناسی واژگان قرآنی اهمیت بسزائی دارد. بررسی و کنکاش در تعریف واژگان و تعیین حد و مرزهای کاربردی آنها در هنگامه نزول با توجه به اسباب و انگیزه...
[ 14 ] - نقش روایات امامیه در معادلگزینی مفردات قرآنی و بازتاب آن در نقد ترجمههای معاصر قرآن کریم
در چند دهه اخیر در سایه انتشار شمار قابل توجهی از ترجمههای فارسی قرآن کریم، مقوله «نقد ترجمههای قرآن» نیز به عنوان حوزهای نوپا در پژوهشهای علوم قرآنی شناخته شده که انتشار شمار فزاینده این دسته از آثار در قالب مقالات، کتب و پایان نامههای دانشگاهی خود گواهی گویا بر این مدعاست. بررسی این آثار مبیّن این واقعیت است که بخش قابل توجهی از آنها متأثر از یافتههای نوین دانش زبان شناسی به موضوعاتی...
[ 15 ] - روششناسی تفسیر اطیبالبیان
بازشناسی تفاسیر در حوزه روششناسی، ضرورت اجتنابناپذیر مطالعات جدید قرآنی است. توجه به ابعاد مختلف روششناسی تفسیر جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر قرآن و نیز طبقهبندی تفاسیر بر مبنای معیارهای روششناسانه الزامهای روششناسی تفاسیر را بیش از پیش نمایان میسازد. اصلیترین پرسشهای مطرح در این دانش را میتوان چنین برشمرد: چه راههایی برای شناخت قرآن وجود دارد؟ تفسیر چه نوع شناختی است؟ نسبت تفسیر با...
[ 16 ] - دور القرآن فی توحید المجتمع فی نظرة العلامة الطباطبائی
None
[ 18 ] - بازشناسی مفهوم «إذن» در معجزات انبیاء در قرآن با تأکید بر معجزات حضرت عیسی علیهالسلام
در اسلوب زبانی قرآن هر یک از واژگان در جای خود مفهومی خاص را افاده میکنند. واژه «إذن» را میتوان از این نوع دانست که در بحث معجزات پیامبران و بهویژه درباره حضرت عیسی علیه السلام کاربرد آن بارزتر است. پژوهش حاضر واژه «إذن» را در لغت و سپس گستره استعمال آن را در ساختار زبانی قرآن واکاویده و دریافته این واژه را نباید براساس محاورات عرف عام معنا کرد بلکه باید معنای آن را در نظام معنایی قرآن جستج...
[ 19 ] - بررسی پیوست یا گسست معنایی در تفسیر آیات 50 تا 54 سوره یوسف×
سیاق و توجه به قرائن متصل و منفصل از جمله مهمترین معیارهای تفسیر روشمند آیات قرآن کریم است که با تأمل در آنها میتوان صحت و سقم دیدگاههای مفسران قرآن را ارزیابی نمود. از نمونه آیات قرآنی که مفسران و مترجمان قرآن در فهم و تحلیل آن اختلافنظر جدی دارند آیات 52 و 53 سوره یوسف است که گروهی از مفسران این دو آیه را سخن حضرت یوسف× دانسته و سعی در توجیه آن نمودهاند و گروه دیگر آن را ادامه سخن زلیخا ...
[ 20 ] - دور القرآن فی توحید المجتمع فی نظرة العلامة الطباطبائی
None
[ 22 ] - بررسی تطبیقی مفهوم نسخ از دیدگاه مؤلفان «التفسیر الاثری الجامع» و «التفسیر الحدیث»
وقوع نسخ در قرآن را گروهی پذیرفته و گروهی انکار کردهاند. قرآنپژوهانی هم که به این رخداد معتقدند، در مصادیق و شماره آیات منسوخه با هم اختلاف دارند. البته محققان معاصر تعداد این آیات را بسیار اندک بر شمردهاند؛ در این میان مرحوم محمد هادی معرفت؛ مؤلف کتاب «التفسیر الاثری الجامع»، نزدیک به بیست آیه را منسوخ دانسته و آنها را در هشت بخش محدود نموده است. از دیگر قرآنپژو...
[ 23 ] - بررسی آراء مفسران قرآن در بازشناسی مفهوم «دابة الارض»
آیه شریفه ﴿... أخرَجنا لَهُم دابةً مِن الأرض تُکَلِّمُهُم اَنَّ الناسَ کانُوا بِآیاتِنا لایُوقِنونَ﴾(نمل/82) بسیار پرسش برانگیز، و از جمله آیاتی است که معرکه آرای مفسران است. نوشتار حاضر بر آن است که تبیین نماید این آیه حاکی از وقوع چه رخدادی است، و آیا غرض از آن انذار و دعوت است و یا گواهی و شهادت در دادگاه عدل الهی؛ و منظور از «دابة» انسان است یا غیر انسان، و تکلم او چگونه تکلمی است و مخاطبان او چه کسانی هستند. د...
[ 24 ] - تحلیل آراء معاصر در تبیین آیه محکم و متشابه
از جمله پژوهش های قرآنی مطمح نظر مفسران و دانشوران علوم قرآنی، تبیین موضوع «محکم و متشابه» در قرآن است؛ که هفتمین آیه از سوره آل عمران بدان اشاره دارد. از آنجا که شناخت موضوع محکم و متشابه در پرتو دیدگاه ها و برداشت هایی است که توسط قرآن پژوهان از این آیه ارائه گردیده، این پژوهش با ارزیابی دیدگاه های قرآن پژوهان معاصر، نگرش ایشان در حوزه هایی مانند چگونگی آیات متشابه، تعریف و چیستی تأویل، و کیف...
[ 25 ] - کارکرد تصویرپردازی در تبیین داستان ناقه حضرت صالح(ع) و رهیافت های تربیتی این کارکرد در بافت موقعیتی آیات قرآن
ثمود به عنوان قومی متمدن که توانایی مهندسی منابع طبیعی داشتند با جوامع پیشرفته امروز که دچار علمزدگی شدهاند سنخیت دارند امری که نشاندهنده اهمیت شناخت زوایای مختلف این داستان قرآنیست.اما ابهاماتی در جزییات این داستان به ویژه در مورد ناقه صالح(ع) مشاهده میشود که سبب ایجاد اختلاف میان مفسران شدهاست. بدینسبب تصویرپژوهی به عنوان یکی از شاخههای علم زیباییشناسی، به سبب وجود مولفههای اندیشه، ...
[ 26 ] - بررسی اختلال شخصیت «نمایشی» در آموزههای اسلامی و تطبیق آن با یافته های روانشناسی
یکی از انواع اختلالات شخصیتی مطرح در حوزهی دانش روانشناسی، «اختلال شخصیت نمایشی» است. این اختلالالگوی فراگیر تهییجپذیری و توجهخواهی مفرط استکهدر روند آن هیجانات و عواطف فرد به نشانههای جسمانیتبدیل میشود. مشابه این اختلال در آموزههای اسلامی مطرح است. پژوهش حاضر در نظر دارد،ضمن ارائهی نتایجبررسی این اختلال در آموزههای اسلامی؛ میزان همگرایی یافتههای روانشناسی با این آموزهها رانشان ده...
[ 27 ] - Components and Indications of Approximative Ethics in Tabarsi’s Majma ol-Bayan Explication
“Approximative ethics” in hermeneutics is an attempt to bring closer the followers of Islamic denominations on the basis of common principles whose ultimate goal is to create a meaningful unity among denominations. Tabarsi has taken such an approach in Majma ol-Bayan Explication and is one of the Shiite commentators who tried to avoid highlighting issues that have been a point of contention am...
نویسندگان همکار