عین الله خادمی
دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
[ 1 ] - چیستی ایمان از دیدگاه ملاصدرا
یکی از مسائل چالش‌برانگیز و در عین حال کلیدی در طول تاریخ تفکر اسلامی، مسئلۀ «ایمان» است که از جهات مختلف، مورد توجه اندیشمندان بوده است. ملاصدرا به‌عنوان حکیمی متأله و شیعه، ایمان را از مادة أمن میداند؛ گویی شخص مؤمن با ایمان، از تکذیب و مخالفت با حق، ایمن میشود؛ هرچند ایشان، ایمان را با مفاهیم مختلفی چون تصدیق، حکمت، نور، توحید و عقل تعریف میکند، در دیدگاه او « علم و معرفت» مهم‌ترین عنصر د...
[ 2 ] - سعادت عظمی از منظر غزالی
مسئلۀ اصلی این پژوهش این است که از منظر غزالی ملاکهای اصلی سعادت عظمی چیست؟ روش تحقیق آن توصیفی‌ـ‌تحلیلی است. غزالی در مکتوبات مختلف خویش ملاکهای متعددی برای وصول به سعادت عظمی و تحقق آن بیان میکند که عبارت‌اند از: معرفت الهی، تقرب به خدا، لقای الهی، نظر به وجه الهی در آخرت، داشتن بیشترین حب به خدا در آخرت، تفکیک سعادت عظمی از حیث نظری و عملی. او برای تحقق عامل پنجم (داشتن بیشترین حب به خد...
[ 3 ] - نقد و بررسی دیدگاه ابوالبرکات بغدادی درباه چگونگی پیدایش کثیر از واحد
ابوالبرکات بغدادی قبل از بیان دیدگاه مختار خویش درباره مسئله چگونگی پیدایش کثیر از واحد، با نگاه تاریخی، نظریّه مشائیان را تبیین میکند و سپس به نقد دیدگاه حکیمان مشّایی میپردازد و در نهایت دیدگاه خویش را در طیّ چهار تقریر بیان میکند. در نقد و بررسی دیدگاه او نکات ذیل قابل‌طرح‌اند. او در بررسی دیدگاه مشائیان دچار خطای تاریخی شده است. میان دیدگاه او و برخی از متکلّمان مشابهت‌ها و اختلاف هایی دیده ...
[ 4 ] - جستاری درباره چیستی لذّت از منظر ابنسینا
مسئله لذت از مسائل درازْعمر، سترگ، تأثیرگذار، و در عین حال، مناقشه‌انگیز در طول تاریخ بشری بوده است و از دیرزمان تاکنون توجّه مکاتب مختلف فلسفی‌ـ اخلاقی و همچنین ادیان الاهی و غیرالاهی، به‌صورت سلبی یا ثبوتی، بدان معطوف بوده است. گرچه ابنسینا در تعریف لذّت از حکیمان سلف تأثیر پذیرفته، مقلّد محض آنها نبوده است. او دو تعریف برای لذّت ارائه میدهد که تعریف دوم کامل‌تر از تعریف نخستین است. او برای تک...
[ 5 ] - ارزیابی بنیان‌های معرفت‌شناختی نسبیت فرهنگی با تکیه بر نظریه فطرت
نسبیت فرهنگی یکی از رایج ترین لوازم نسبیت گروی در معرفت شناسی شمرده میشود. بر اساس نسبیت فرهنگی، ارزش یک عنصر فرهنگی تنها در زمینه فرهنگی خاص قابل درک است. سه تقریر عمده از نسبیت وجود دارد: نسبیت مفهومی، نسبیت اعتقادی و نسبیت ارزشی- هنجاری. با تکیه بر معرفت شناسی و انسان شناسی فطری میتوان به ارزیابی تقریرات نسبیت پرداخت. تقریرات نسبیت از مبانی نادرست معرفت شناختی در باب صدق نظیر شکاکیت ...
[ 6 ] - بررسی ارتباط وجود ذهنی با معاد جسمانی و روحانی از دیدگاه ملاصدرا
مسأله نفس و اهمیت آن در باب معاد از دیر باز مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. به ویژه توجه صدرالمتألهین به این امر از زاویه وجود، صبغه نوینی به این موضوع در فضای فلسفه بخشیده است. وی با پذیرش وجود ذهنی در کنار وجود عینی، می خواهد وجودی را در فلسفه عرضه کند که مخلوق نفس انسانی و فاقد اثر و منشأ خارجی است؛ مسأله وجود ذهنی در فلسفه ملاصدرا کارکردهای متفاوتی دارد که یکی از جدی ترین آنها، پیوند آ...
[ 7 ] - A Study of the Views of Farabi and Ibn Sina on the Definition of Happiness and Its Relation to the Faculties of the Soul
This research is an attempt to compare the views of Farabi and Ibn Sina on the question of happiness, which is discussed in two parts: the definition of happiness and its relation to the faculties of the soul. Farabi has suggested five definitions and Ibn Sina one definition for happiness. It will be shown that in some respects the definition of Ibn Sina and in some others those of Farabi are m...
[ 8 ] - علم انسان کامل از دیدگاه سیدحیدر آملی
جا نمایۀ عرفان اسلامی دو مسألۀ توحید و موحد، یعنی انسان کامل است و دربار آن به عنوان یکی از اساسی ترین ارکان عرفان اسلامی، مباحث عمیق و ارزشمند مرر شده است. یکی از مشخص هها بارز انسان کامل مسألۀ علم است. مقال ۀ حاضر نیز درصدد پژوهش در این مسئله است که ماهیت و مختصا علم انسان کامل ، نزد سیدحیدر آملی چیست؟ در این پژوهش این نتای به دست آمد : سیدحیدر آملی توانسته با برقرار پیوند میان علم و معرفت شه...
[ 9 ] - چیستی ایمان و مقومات مفهومی آن از دیدگاه فخرالدین رازی
از دیدگاه رازی، ایمان در لغت مصدری از دو فعل «تصدیق» و «امان» و در اصطلاح عبارت از «تصدیق و معرفت با قلب» و «اقرار با زبان» است و زمانی که معرفت با قلب حاصل گردد، اقرار با زبان نیز در ظاهر حاصل میشود. وی معتقد است مقومات مفهومی ایمان، یکی «تصدیق و معرفت قلبی» و دیگری «اقرار زبانی» است و عمل از حوز? مفهومی ایمان خارج است؛ زیرا عطف عمل بر ایمان باعث تکرار است. او که بر این باور است که اعتقاد و ا...
[ 10 ] - نقد و بررسی دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی درباره ایمان و اسلام
قاضی عبدالجبار معتقد است ایمان، انجام طاعات و واجبات و نوافل و دوری از زشتی‌ها و محرمات است. او ایمان را از اسماء شرعی دانسته و بر آن است که جزو اسماء مدح به شمار می‌آید و صاحب آن مستحق پاداش می‌باشد. از نگاه او ایمان دارای سه رکن قول، معرفت و عمل است و عمل جزو لاینفک ایمان بوده و مشتمل بر سه بخش انجام طاعات و واجبات، انجام نوافل و دوری از زشتی‌ها و محرمات می‌گردد. عبدالجبار معتقد است اسلام نیز...
[ 11 ] - علم انسان کامل از دیدگاه ملاصدرا
در فرهنگ اسلام، انسان کامل که بهترین مصداق آن پیامبر(ص) و ائمه‌ی معصومین(ع) می‌باشند، جامع اسما و صفات الاهی می‌باشد. علم یکی از این صفات به شمار میرود. از نظر ملاصدرا، علم امری وجودی و ذومراتب است و هرچقدر وجودی کامل‌تر باشد، از مرتبه‌ی بالاتری از علم برخوردار خواهد بود. انسان کامل که از برترین درجه‌ی وجودی برخوردار است، بالاترین مرتبه‌ی علمی را نیز داراست؛ زیرا از نظر صدرا، انسان به وسیله...
[ 12 ] - چیستی و کارکردهای عقل قدسی از منظر ابنسینا
عقل قدسی در نظر ابنسینا، مرتبه‌‌‌‌‌‌‌‌ای از عقلانیت است که درآن برترین شکل ارتباط با عالم عقول صورت می‌پذیرد. انسان زمانی به این مرتبه از عقلانیت نائل میشود که معقولات را بدون سختی، مرارت و صرف وقت، تنها با بکارگیری حدس بدست آورد. صاحبان عقول قدسی در نظر ابنسینا برترین انسانها هستند و بالاترین مقام نبوت مخصوص آن...
[ 13 ] - مراتب کمال انسان از نظر فخررازی
مسئله اصلی این پژوهش بررسی، تحلیل و نقد دیدگاه فخر رازی درباره مراتب کمال انسان، به روش توصیفی- تحلیلی است. وی کمال را به تقویت دو قوه عقل نظری و عملی تعریف میکند و در برخی آثارش از کمال به عنوان معادل سعادت بهره می‌گیرد. او در آثار مختلفش مراتب متعددی برای کمال ترسیم کرده است. دیدگاه‌های مختلف او درباره کمال را میتوان در ابتدا بر دو قسم دانست: مراتب کمال انسان در دنیا و مراتب کمال در آخرت؛ و...
[ 14 ] - چیستی و انواع لذت از منظر سهروردی
سهروردی در رسائل و مکتوبات مختلف خویش، تعاریف مختلفی برای لذت ارائه کرده است. این تعاریف از جهت کمیت و کیفیت قیودی که در آن به کار رفته با یکدیگر متفاوت هستند. وی معتقد است میان لذت و نور ارتباط وثیقی وجود دارد. سهروردی در برخی آثارش، لذت را به حسی (جسمانی) و روحانی، و در برخی مکتوبات دیگرش، آن را به بدنی و قدسی تقسیم میکند و در برخی مواضع دیگر از لذت سرمدی سخن میگوید. او از جهت دیگر لذت را ب...
[ 15 ] - تحلیل معنای سعادت از دیدگاه فارابی
مسأله سعادت از مسائل بنیادی اخلاق و فلسفه اخلاق از دیر زمان تاکنون است و مورد توجه اندیشمندان و مکاتب مختلف اخلاقی بوده است. فارابی آن را به دو قسم حقیقی و غیر حقیقی تقسیم میکند و در نگرش او سعادت حقیقی امری بسیط نیست، بلکه مفهوم مرکب است و غایة الغایات، خیر لذاته، خیر مطلق، خیر غایت تام است و لذت آن از نوع لذت معقول و دراز مدت است. اراده به معنای اختیار، قوه ناطقه نظری و فطرت مشترک شرط لازم س...
[ 16 ] - دیدگاه متکلمان مسلمان درباره نظام فیض
متکلمان مسلمان در برابر قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الواحد»، به دو دسته تقسیم شدند. برخی که دارای گرایش‌های فلسفی قوی‌تر بودند، از این قاعده و یکی از نظریه‌های نظام فیض دفاع کردند؛ برای نمونه خواجه نصیرالدین طوسی فیض را با زبان ریاضی و به صورت نمادین تقریر کرده است. اما اکثریت متکلمان مسلمان با قاعده الواحد و نظریه‌های ارائه شده درباره نظام فیض به مخالفت پرداختند. مخالفت گروه اخیر از دو حیث رو...
[ 17 ] - تبیین دیدگاه هستی‌شناسانة ابنسینا پیرامون عشق
نوشتار حاضر با رویکردی فلسفی عرفانی به بررسی نگرگاه هستیشناختی ابن سینا در مسألة عشق میپردازد. در این دیدگاه شیخ به نحو تشکیکی بالاترین و نفیسترین مرتبۀ عشق را مربوط به پروردگار همۀ عوالم هستی میداند، که بیان ایشان عمدتاً در تفکر فلسفی ایشان ناظر به همین مرتبه است. اما آنچه نظر عرفانی ایشان را معطوف به خود داشته است و سبب هستی شمولی عشق در دیدگاه پورسینا گشته، علاوه بر عشق ذاتی حق به...
[ 18 ] - بررسی تطبیقی مواجهه ملاصدرا و پلانتینگا با مسأله شرور
ملاصدرا به عنوان یکی از حکمیان متأله در سنت فلسفة اسلامی و پلانتینگا به عنوان فیلسوف خداباور در ساحت تفکر فلسفه غربی، هر کدام با مبانی و تئوریهای خاصی به تحقیق و تدقیق ژرف دربارة مسأله بسیار مهم شرور پرداختهاند. ملاصدرا با استفاده از مبانی اصالت و خیر بودن وجود، عالم، قادر و حکیم بودن خدا و احسن بودن نظام هستی و راهحلهای عدمی بودن شر و تبیین شر ادراکی و مجعول بودن شرور و غلبة خیرات بر شرور ...
[ 19 ] - تحلیل فلسفی معنای مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدرا
مسأله‌ی محوری مقاله‌ی حاضر، معنا و ماهیت مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدراست. ازنظر ملاصدرا مرگ ارادی به معنای دست‌کشیدن نفس از به‌کاربردن حواس ظاهری است. او معتقد است ادراک حسی صلاحیت ادراک امور آخرت را ندارد؛ لذا انسان قبل از مرگ طبیعی قادر است با استفاده از حواس باطنی به امور آخرت آگاهی پیدا کند. در میان ادراکات باطنی، ادراک خیالی در فلسفه‌ی ملاصدرا اهمیت فراوانی دارد و به اثبات عالم آخرت...
[ 20 ] - توجیه ساختاری به مثابه دستاورد درون گروی آئودی
تحلیل سه جزئی متعارف درباره معرفت، معرفت را «باورِ صادقِ موجه» میداند و ضابطه ی معرفت را تحقق سه شرط باور، صدق، و توجیه معرفی میکند. در این میان شرط توجیه بیش از دو شرط دیگر محل بحث بوده است. معرفت شناسان عموماً توجیه را در دو قسم توجیه باوری و توجیه وضعیتی پیگیری می کنند. لیکن آئودی، توجیه را چهار قسم می داند؛ توجیه باوری، توجیه وضعیتی، توجیه گزاره ای و توجیه ساختاری. توجیه ساختاری نوآوری و حاص...
[ 21 ] - نظریۀ شبح به خوانش ملاصدرا
پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به پرسش: «رابطۀ میان علم و نظریۀ شبح به خوانشِ ملاصدرا چیست؟» شکل گرفت؛ با نگاهی به شبکه واژگانی ملاصدرا و رویکرد وجودی خاص او، میتوان تحلیلِ خوانشِ او از نظریۀ شبح را در مراحل زیر خلاصه نمود: 1. بیان مفاد نظریۀ شبح و نفی هرگونه تطابق میان وجود خارجی و شبح ذهنی، پذیرش اثر وجودیِ شبح و معرفی شبح به عنوان علت معدۀ حصول علم با نگاه وجودی خاص خود. 2. بیان مفیدِ علم بودن شب...
[ 22 ] - تحلیل گرایش های عرفانی حکیم سبزواری پیرامون چگونگی پیدایش کثیر از واحد
این پژوهش درصدد بررسی دیدگاه عرفانی حکیم پیرامون چگونگی پیدایش مظاهر کثیر از واحد است. مراد عرفا از فیض اقدس، ظهور علمی اشیا بدون کثرت در علم الهی و از فیض مقدس، فیضی است که اعیان ثابته را که در علم الهی موجود هستند، در عین محقق میسازد. پرسش اساسی این مقاله عبارت است از: حکیم سبزواری پیرامون چگونگی پیدایش کثیر از واحد چه تحلیل عرفانی ارائه میدهد؟ دستا...
[ 23 ] - تحلیل رابطۀ صفت حیات با سایر صفات الهی از منظر فخر رازی
پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به این سؤال اساسی که «رابطۀ صفت حیات خدای متعال با سایر صفات الهی از منظر فخر رازی چگونه است؟» شکل گرفت، ابتدا دغدغۀ فخر در معرفت صفات بررسی شد؛ دغدغۀ او رسیدن به معرفتی کامل یا دستکم معرفتی است که رافع تکلیف عقلی انسان در مقام معرفت خالق باشد؛ سپس رابطۀ علم و قدرت با حیات را بررسی کردیم و این نتیجه حاصل شد که علم و قدرت، از لوازم حیات هستند و حیات برای آنها نقش علی...
[ 24 ] - Ghazzali on The happiness and its types
Ghazzali has defined happiness in his works differently. In his system of thought, the concept of perfection has been taken to be closely related to happiness. It is the very agent leading us to the understanding of his definition of happiness. Ghazzali has divided perfection, firstly, into essential and accidental and, secondly, into true and imaginary. For him, real perfection is the same as ...
[ 25 ] - تحلیل دیدگاه کِندی دربارهٔ کمال انسان
«کمال» یکی از مسایل انسان‌شناسی است که از یک حیث عمرش به قدمت انسان است، اما ازحیث تِئوری، فیلسوفان یونان نقش برجسته‌ای در این امر داشتند. آنها این امر را بیشتر تحت عنوان «فضلیت» پیگیری می‌کردند. پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه تحلیلی برای دیدگاه کندی پیرامون کمال انسان میتوان ارائه داد؟ این پژوهش، به صورت توصیفی و تحلیلی انجام گرفت و اهم یافته‌های آن عبارتند از: در تحلیل دیدگاه کندی پیرامون ...
نویسندگان همکار