سید علی علم الهدا
دانشیار گروه فلسفۀ اسلامی دانشگاه پیام نور.
[ 1 ] - تحلیل انتقادی دیدگاه خواجه‌نصیر دربارۀ چگونگی اطلاق کلّی مشکّک بر افراد آن
این تحقیق با بررسی مسئلۀ کلّی مشکّک و خواستگاه طرح آن در تفکّر مشائیان مسلمان، به تبیین تفاوت نگاه خواجه‌نصیر با ابن‌سینا می‌پردازد و مشخص می‌نماید که این تفاوت نگاه متأثّر از اشکالات سهروردی و پذیرش تشکیک در ماهیت از سوی وی بوده است. این مقاله تبیین می‌کند که خواجه‌نصیر چون از سویی اشکالات سهروردی را بر دیدگاه ابن‌سینا وارد می‌داند و از سویی در دستگاه فکری مشائیان نمی‌تواند تشکیک در ماهیت را قبول ...
[ 2 ] - نقد و بررسی نظریه وحدت شخصی وجود (با رویکرد کلامی – فلسفی)
یکی از بحث‌های پیچیدة فلسفه که به‌منزلة اساس و پایة بسیاری از مطالب فلسفی و معارف الهی است؛ تحقیق حال وجود، بیان وحدت یا کثرت آن است. افکار و اقوال عرفا، فیلسوفان، متکلمان در این‌باره مختلف و جمع‌نکردنی است. ملاصدرا، داعیه‌دار اثبات عقلانی نظریه وحدت شخصی وجود است. او این نظریه را بر مبانی و اصول فلسفی خویش استوار کرده و بر همان اساس، مبانی فلسفی اصالت وجود را بیان کرده است. آنچه واقعیت هستی ا...
[ 3 ] - بررسی ارتباط «طور ورای عقل» ملاصدرا و «سپهر دین» کی‌یرکگور
آیا حوزه‌ای فراتر از عقلِ منطق‌ناپذیر وجود دارد که احکامش ضد عقل باشد؟ این پرسش همواره عرفان را به رویارویی در برابر فلسفه فراخوانده است؛ ازاین‌رو، همیشه عرفا، عرفان‌شناسان و دین‌پژوهان در غرب مسیحی و شرق اسلامی به دو حوزه «عقل» و «طور ماورای عقل» و نسبت بین این دو توجه داشته‌اند. ملاصدرا و کی‌یرکگور می‌پذیرند که عقل، منبع معرفتی کامل برای درک حقایق نیست. کی‌یرکگور در مواجه با پارادوکس موجود در ...
[ 4 ] - بررسی انتقادی جایگاه آگاهی در معرفت‌شناسی پلانتینگا (با تأکید بر نقش خدا)
در بن نظریه‌ی معرفت پلانتینگا، خدا در مقام ایجاد معرفت در فاعل شناسا چنان نقش پررنگی ایفا نموده که جایگاه فاعل شناسا متزلزل می‌شود و این نگاه ناخواسته به‌سوی نظریه‌های معرفت طبیعت‌گرایانه متمایل می‌شود. ازنظر پلانتینگا برای حل مشکل گتیه لازم است آگاهی و وظیفه از فرایند شناخت حذف شود. ولی با حذف این دو و اراده‌ی فاعل شناسا، نظریه‌ی وی که یک دستگاه اعتمادگرای فضیلت‌محور است، می‌تواند معضل‌های شنا...
[ 5 ] - نظریه معرفت گزاره ای صدرالمتالهین
چیستی معرفت گزاره‌ای در معرفت‌شناسی معاصر ازمسائل مهم است. نظریه رایج در میان معرفت شناسان، معرفت گزاره‌ای را «باور صادق موجه» می‌شمرد، اما این نظریه با معضلی به نام «مشکل گتیه» مواجه شد. نقد گتیه بر تحلیل سه‌جزئی معرفت، باعث بازاندیشی بنیادین در مفهوم معرفت و پیدایش رویکردهای گوناگون از سوی معرفت شناسان معاصر گردید. این مقاله می کوشد با بازخوانی مساله «معرفت» در حکمت متعالیه، نظریه معرفت گزاره...
[ 6 ] - مسئله فهم در معرفت شناسی ملاصدرا و نظریه فضیلت محور زاگزبسکی
چکیده: ملاصدرا و زاگزبسکی دایرۀ معرفت را به فهم وسعت داده اند، معتقدند فاعل شناسا می تواند با کسب فضایل عقلانی و اخلاقی به طور ارادی بستر مناسب شکل گیری باور صادق را مهیا نماید. ایشان فضایل عقلانی را موجد باور می دانند و معتقدند فضایل اخلاقی در مؤدی بودن باور به صدق مؤثرند و رذایل اخلاقی مانع حصول باور صادق هستند. از نظر زاگزبسکی و ملاصدرا فاعل شناسا به طور آگاهانه و ارادی می تواند برخی از فضای...
[ 7 ] - ذهنی بودن جوهریت و عرضیّت در فلسفه صدرایی
در این مقاله نشان داده می‌شود در تفکّر صدرایی " وجود" هم نقش تبیین چگونگی کثرت در افراد یک ماهیت نوعیه را برعهده دارد و هم اینکه براساس نظریه حرکت جوهری لازم نیست عرض های یک ذات نقش تبیین چگونگی تحقق حرکت در یک ماهیت را به عهده گیرند. به عبارت دیگر در فلسفه ملاصدرا قرار دادن ساحت جوهریت در مقابل اعراض برای یک ماهیت به نحو عینی و ابژکتیو نه لازم است و نه ضروری. از سوی دیگر نیز اقتضاء رابطه اتحّادی...
[ 8 ] - تبیین ناسازگاری‌های میان معرفت‌شناسی عام پلانتینگا با معرفت‌شناسی دینی وی
اگر بر مبنای این فرض که فروع یک نظریه باید با اصل آن سازگار باشند به سراغ نسبت میان معرفت‌شناسی عام و معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا برویم، درمی‌یابیم بسیاری از دعاوی مناقشه‌برانگیز پلانتینگا در قلمروی معرفت‌شناسی دینی (که به نظریه‌ی پایه‌بودن باور به خدا مشهور است) با معرفت‌شناسی عام او که در قالب نظریه‌ی تضمین یا ضمانت تبلور یافته است، ناسازگاری‌هایی دارد؛ به‌نحوی که به‌دشواری می‌توان پذی...
[ 9 ] - Analyzing critical traditionalism in Shariati's thinking
Shariati's intellectual flow is accepted by various readings such as traditionalism, postmodern readings, modernism and radical approach because his thought has the capacity to accept all these readings. He was a critique of tradition and at the same time criticized modernity, and therefore he may have considered as a traditionalist or a supporter of modernity. But deeper study of Shariati's wo...
[ 10 ] - شاخص های وظیفه گرایی اخلاقی درمکتب اخلاقی امیرمومنان ع از دیدگاه نهج البلاغه
نهج البلاغه و معارف بلند آن ساحتی اخلاقی و تربیتی دارد و تمام گفتار امام علی ع در صحنه های مختلف بر محوریت اخلاق و تعقل استوار است. امام ع، در تمام عرصه های زندگی همواره به انجام تکلیف و اجرای حق و عدالت، توجه داشتند و هیچگاه برای رسیدن به اهداف متعالی از ابزار و روش های غیر دینی و غیر اخلاقی استفاده نکردند. مکتب وظیفه گرای اخلاقی، از جمله نظریات اخلاق هنجاری است که به ویژگی های خاصی از خود عمل...
[ 11 ] - بررسی و تحلیل اعتمادگرایی از منظر گلدمن و پلنتینگا
بر اساس بررسی و تحلیل دو نظریة مهم اعتمادگرایی فرایندی آلوین گلدمن و فضیلت‌محور آلوین پلنتینگا، می‌توان صورت‌بندی کلّی‌ای از نظریه‌های اعتمادگرایانه ارائه داد و بر این اساس وجوه تمایز این نظریه‌ها از نظریه‌های درون‌گرایانه و سایر نظریه‌های برون‌گرایانه را تعیین کرد. مؤلفه‌های مشترک نظریه‌های اعتمادگرایانۀ فرایندی گلدمن و فضیلت‌محور پلانتینگا عبارت‌اند از: مؤدی به...
[ 12 ] - ذهنی (پیشینی) بودن تجرد و مادیت در فلسفه صدرایی
مسئله مجرد و مادی و معیار تمایز این دو از نگاه معاصرین در حوزه فلسفه ملاصدرا، بصورت امری تشکیکی و طیف گونه مطرح می‌شود و لذا مرز عینی و مشخصی به جز قابل اشاره حسی بودن یا نبودن بعنوان ملاک تمایز مجرد و مادی تعیین نمی‌گردد. این مقاله نشان داده است در فلسفه ملاصدرا تجرد و مادیت وابسته به مراتب وجودی موجودات است. و بر همین اساس نشان داده که هر موجودی متصف به مجرد بودن و مادی بودن، بصورت توأمان می...
[ 13 ] - بررسی تأثیر آثار پروکلس بر مفهوم‌سازی فارابی و ابن‌سینا از واجب‌الوجود
در این مقاله به بررسی این مسئله می‌پردازیم که آیا مفهوم‌سازی از واجب‌الوجود از بعد تاریخی در تفکر نوافلاطونیان (پروکلس)، قبل از فارابی و ابن‌سینا بوده است یا خیر؟ پروکلس با طرح چهاربخشی علت اولی، وجود، عقل و نفس به تبیین مبانی فلسفی خود دربارۀ مباحثی همچون خیر محض، استغنا و فوق تمام بودن علت اولی، فیض، اولین مبتدع یعنی أنیت، عقل، خصوصیات و مراتب آن، نفس، خصوصیات و مراتب آن و تقسیم موجودات بر مب...
نویسندگان همکار