مسعود روحانی

[ 1 ] - نگاهی به ردیف و کارکردهای آن در شعر خاقانی

به گفته‌ی محققان، ردیف را می‌توان یکی از اجزای اصلی شعر کهن فارسی دانست که ساخته و پرداخته‌ی ذوق و قریحه‌ی ایرانی است. ردیف به عنوان یکی از ارکان موسیقی کناری، نقش عمده‌ای در شعر کلاسیک فارسی ایفا نموده است و پارسی‌سرایان از دیرباز به سرودن اشعار مردّف توجه نشان داده‌اند. در اشعار ابتدایی فارسی، کمتر از ردیف استفاده شده است اما هرچه شعر فارسی به سوی تکامل روی نهاده، کاربرد ردیف نیز بیشتر نمود پی...

[ 2 ] - بررسی قصّه‌های «دیوان» در شاهنامه فردوسی (بر اساس نظریه ریخت‌شناسانه ولادیمیر پراپ)

امروزه نقدهای زیادی وجود دارند که بر کارکردهای ساختاری استوارند. ساختارگرایان همواره در پی آن بودند که به الگوهای روایتی مشخص دست یابند تا به کمک آنها، قصه­ها و داستان­ها را مورد بررسی قرار دهند. از بین آثار به وجود آمده، کار ولادیمیر پراپ از همه مهمتر بود؛ وی با تجزیه و تحلیل قصه­های روسی پریان، نموداری شامل سی و یک خویشکاری ارائه کرد و معتقد بود، این الگو را می­توان در مورد سایر قصه­های عامیا...

[ 3 ] - ایده جهان هولوگرافیکی در مثنوی و کلیات شمس

جهان هولوگرافیکی، ایده­ای است که در قرن بیستم، توسط بوهم (1930) فیزیکدان دانشگاه لندن و کارل پریبرام (دردهة 1960) مطرح گردید. این مقاله، به بررسی و مقایسه جهان هولوگرافیکی و ویژگی­های آن در آثار مولوی (مثنوی و کلیات شمس­) و ارتباط آن با فرضیه­ی مُثُل افلاطونی و بیان شباهت­ها و اختلاف­های میان آنها، می‌پردازد. در پایان، به نتیجه­ای مبنی بر تأیید وجود ایده­ی جهان هولوگرافیکی در آثار مولوی - که تحت ...

[ 4 ] - نگاهی زیباشناختی به ساختار آوایی شعر محمدرضا شفیعی کدکنی

ساخت‌گرایان بر این باورند که اساس شعر، ساختار آن است و ساختار، به مجموعه‌ی‌ ارتباط متقابل اجزا و عناصر تشکیل دهنده‌ی یک کل تلقی می‌شود. یکی از ساختارهای عمده زبان ادبی که از دیرباز مطرح بوده و در دوره شکوفایی نقد ادبی جدید در ادبیات غرب مورد توجه قرار گرفته است، ساختار آوایی است؛ به عبارت دیگر، در بررسی‌های ساختاری جدید، روساخت اثر اهمیت بیشتری یافته است. هدف شعر چیزی نیست مگر همنوایی و هماهنگی...

[ 5 ] - ساختارشکنی و نامحدودسازی در اشعار حافظ

حافظ شیرازی شاعر کمال‌گریی است که جنبه فعّال بی-نهایت وجود و اندیشه‌اش، محدودیّت موجود در ساختار کلمات، مفاهیم، مضامین، تصاویر و قالب شعر را برنتافت. از این‌رو، او برای جاری ساختن محتوای ذهنیِ گسترده و بی-کرانه‌ خود در ساختمان شعر، در پی طرّاحی بستر مناسبی بود که قابلیّت و گنجایش پذیرش این حجم نامحدود را داشته باشد. حافظ با ساختارشکنی در ساختمان شعر و غزل، فضای دیوان اشعارش را نامحدود ساخت و با قطع...

[ 6 ] - بررسی هنجارگریزی دستوری در شعر منوچهر آتشی

آشنایی‌زدایی در جهان متن، شامل همه‌ی شگردهایی می‌شود که در برجسته‌سازی یک متن ادبی دخیل‌اند و معمولاً با نوعی هنجارگریزی همراه هستند و می‌توان گفت آشنایی‌زدایی نتیجه‌ی برجسته‌سازی و هنجارگریزی است. یکی از انواع هنجارگریزی‌هایی که که شاعر برای آفرینش اثر ادبی به آن دست می‌زند، هنجارگریزی دستوری است و آن به معنی گریز از قواعد نحوی حاکم بر زبان است؛ هر زبان دارای ساختار دستوری خاصی است که مطابق زبا...

[ 7 ] - Binary Oppositions in the Lyrics of Attar Neishabouri

Binary oppositions are among the essential concepts and components of structuralism and linguistic and semiotic theories that are rooted in human ancient beliefs. One of the fundamental functions of the human mind is the creation of binary oppositions, which are seen in art and literature. The study of binary oppositions in literary works leads to a better understanding of them. This article is...

[ 8 ] - بررسی ساختاری- محتوایی عنوان‌های شعری م. سرشک در کتاب آیینه‌ای برای صداها

دستگاه واژگانی به‌منزله ابزار اولیه ساخت شعر وسیله­ای است برای بیان اندیشه‌های شاعر و بررسی و تحلیل "عنوان­های شعری" که یکی از بخش­های دستگاه واژگانی محسوب می‌شوند، می­تواند راهی برای تحلیل ساخت­های زیبایی­شناسی شعر شاعران باشد. ازسوی دیگر، عنوان­ها معمولاً گزیده­ترین و مهم­ترین واژگان ذهنی هر شاعرند. ازاین‌رو، ازطریق بررسی عنوان­ها می­توان به دستگاه فکری شاعر نیز نزدیک شد. این جستار نگاهی است ...

[ 9 ] - بررسی تأثیر جنسیت‌ بر کاربرد تشبیه‌ و استعاره‌ در شعر زنان شاعر معاصر

بیشتر محققان رشته‌های زبان‌شناسی‌ اجتماعی، جامعه‌شناسی زبان و منتقدان فمینیست پژوهش‌هایی در زمینه زبان معیار انجام داده‌اند که نشان‌ می‌دهد بین زبان زنان و مردان تفاوت‌هایی وجود دارد. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا برای زبان ادبی (شعر) نیز می‌توان جنسیت قائل شد؟ آیا علاوه ‌بر سطح آوایی، واژگانی و نحوی زبان، صورخیال مثل تشبیه‌ و استعاره‌ هم می‌توانند تحت‌ تأثیر ذهنیت زنانه شاعران، نشانی از...

[ 10 ] - تحلیل زیبا شناختی ساختار آوایی شعر قیصر امین پور

شعر حادثه­ای است که در زبان روی می­دهد؛ درحقیقت شاعر با شعر خود عملی در زبان انجام می­دهد که خواننده میان زبان شعری او و زبان روزمره و عادی تمایزی احساس می­کند. زیبایی شعر در گرو هم‌نوایی و هماهنگی میان عناصر شعری است و  یکی از راه­های ایجاد این هم‌گونی و هم‌سنگی ساختار آوایی شعر است. فرمالیست­ها و ساخت­گرایان بر این باورند کهاساس شعر ساختار آن است و در بررسی­های ساختاری روساخت اثراهمیت بیشتری ...

[ 11 ] - تحلیل تطبیقی آیات و احادیث‌ در شعر مشروطه‌ (ملک‌الشعرا بهار، نسیم‌شمال و میرزاده‌ عشقی)

 ادبیّات‌ فارسی که مهم‌ترین بعد هنر ایرانی است بستری مناسب برای عرضه ‌شدن فرهنگ دینی به ‌عنوانِ یکی از دستاوردهای معنوی بوده است. فرهنگ دینی به ‌عنوان‌ یکی از مهم‌ترین‌ خرده‌فرهنگ‌ها تشکیل‌دهنده‌ی فرهنگِ کلّیِ جامعه‌ی ایران در پس از اسلام‌، همانند دیگر اجزای پیکره‌ی فرهنگ‌ ایرانی، بخش مهمی از درون‌مایه‌‌ها و عواطف شعر فارسی را به‌ خود اختصاص داده است. درون‌مایه‌های دینی که از منبع قرآن کریم و حدیث ش...

[ 12 ] - نگاهی به شیوه‌های پایان‌بندی در شعرِ م. سرشک

نحوۀ پایان‌‌بندی در تمام هنرها اهمیت بسیار دارد. شعر نیز از این ویژگی جدا نیست و از موارد مهم در ساختار شعرْ چگونگی پایان‌‌بندی آن است که علاوه بر تأثیر موسیقایی، در استحکام و انسجام بخشیدن به ساختار شعر نیز دخیل است. به همین سبب، شاعران در دوره‌‌های گوناگون به این بخش از شعر توجه کرده و کوشیده‌‌اند با آراستن آن، باعث تأثیر و ماندگاری بیش‌تر شعر در اندیشۀ خواننده شوند. پایان‌‌بندی در شعر کلاسیک ...

[ 13 ] - بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی (م.سرشک)

هنجارگریزی یکی از مؤثرترین روش‌های برجستگی زبان و آشنایی‌زدایی در شعر است که بسیاری از شاعران از آن بهره برده‌اند. در شعر معاصر، نیما نقش زیادی در پایه‌ریزی این هنجارگریزی‌ها داشته است و پیروان وی نیز از این روش بسیار استفاده کرده‌اند. یکی از شاعرانی که از روش هنجارگریزی برای برجسته‌سازی شعر خود بهره گرفته است، شفیعی کدکنی(م.سرشک) است. بررسی‌های به عمل آمده در این مقاله نشان می‌دهد، شفیعی از رو...

[ 14 ] - مقایسه شخصیت‌های تاریخ بلعمی و شاهنامه از حیث کارکرد حماسی- اسطوره‌ای

تاریخ بلعمی و شاهنامه فردوسی از مهم‌ترین آثار قرن چهارم هستند که علی‌رغم داشتن موضوعی مشترک (تاریخ ایران) و نگارش در برهه زمانی نزدیک به هم، در کنار شباهت‌های بسیاری که در آنها دیده می‌شود، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. یکی از تفاوت‌های مهم و قابل اعتنا، پرداختِ متفاوت شخصیت‌های حاضر در این دو اثر از حیث حماسی – اسطوره‌ای است. مقایسه 27 تن از شخصیت‌های مشترک این دو کتاب اعم از شاهان و پهلوانان...

[ 15 ] - تحلیل عنوان‌های اشعار احمد شاملو

بررسی عنوان‌های شعری می‌تواند راهی باشد برای تحلیل بهتر شعر و اندیشۀ شاعران. در این جستار به بررسی آماری و تحلیلی عنوان‌های شعری احمد شاملو پرداختیم. پرسش اصلی مقاله این است که روش شاملو در انتخاب عنوان‌ها چیست و از این عنوان‌ها چه بهره‌ای برده است؟ به همین منظور، تمام عنوان‌ها از جهات مختلف واژگانی، زبانی و معنایی مورد تحلیل قرار گرفت و روابط میان این عنوان‌ها با محتوای شعر بررسی شد. در این مق...

[ 16 ] - هویت بومی در شعر منوچهر آتشی

هویت بومی در ادبیات کلاسیک فارسی چندان مورد توجه قرار نگرفته و شاعران کهن به انعکاس محیط اقلیمی و بوم­زیست خود در شعرشان کمتر تمایل نشان داده­اند. اما نیما در راستای نوآوری­هایی که در جوانب مختلف شعر ایجاد نمود، بومی­گرایی را نیز وارد حیطه­ی شعر کرد و در این راه پیروانی نیز یافت در راس طرفداران این شیوه، منوچهر آتشی قرار دارد که آگاهانه، گرایش ویژه­ای به ارائه­ی نمادها، عناصر و تصاویر بومی و مح...

[ 17 ] - نقد و بررسی نظریۀ وجود خیالی ابن عربی در غزلیات و رباعیات بیدل دهلوی

عرفان اسلامی در سیر تطوّر و تحوّل خود به مکتب وحدت وجود رسید که به دست محیی­الدین ابن­عربی ایجاد شده است. هرچند اندیشه­های وحدت­انگارانه در میان عارفان پیشین سابقه داشته است، تدوینگر و انسجام­دهندة آن ابن عربی است. به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبیات فارسی در هندوستان، عرفان اسلامی و در پی آن عرفان وحدت وجودی در آن سرزمین گسترش یافت و بر فضای شعر فارسی هند سایه افکند. یکی از شاعران فارسی زبان ه...

[ 18 ] - سیمای زنان در تاریخ جهانگشای جوینی

  کتب تاریخ و ادبیات هر دوره، آینه­ای است که شرایط اجتماعی آن دوره را منعکس می­کند و می­توان از طریق بررسی و مطالعۀ دقیق این آثار به شرایط و مقتضیات آن دوره آگاهی پیدا کرد. عادات و رسوم هر قوم و طایفه­ای، نمودار میزان تمدن و فرهنگ آن قوم است و از میان آن­ها می­توان سایه­روشنی از اوضاع یک ملت را شناخت و به آرا و عقاید آن­ها پی­برد. در این مقاله سعی شده است با بررسی اتفاقات و حوادثی که رد پای زنا...

[ 19 ] - حرکت در اندیشه و شعر شفیعی کدکنی

[ 20 ] - نگاهی به کارکردهای تکرار در شعر سهراب سپهری

«تکرار» به عنوان یکی از آرایه‌های بدیعی نقش بسزایی در شعر بر عهده دارد و در صورت کاربرد مناسب، می‌تواند بر جنبه‌ی زیبایی‌شناسیک و هنری یک اثر تاثیرگذار باشد. تکرار در شعر معاصر نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته و به نوعی، نقش همان قافیه و ردیف در شعر کلاسیک را ایفا می‌نماید.تکرار در ارکان مختلف (واک، هجا، واژه و جمله یا عبارت) در شعر معاصر حضور دارد و شاعران معاصر، استفاده‌های گوناگونی از آن برده‌...

[ 21 ] - شگرد‌های بدیع لفظی در داستان‌نامة بهمنیاری و ضرب‌المثل‌های مازندرانی

موضوع این مقاله، شگرد‌های بدیع لفظی در داستان‌نامة بهمنیاری و ضرب‌المثل‌های مازندرانی  است. مَثل‌ها به عنوان یکی از بخش‌های ادبیّات عامیانه، گرچه در ظاهر از آرایه‌های زیبایی‌شناسی بدورند، کمتر مَثلی را می‌توان یافت که از شگردهای بلاغی بی‌بهره‌ باشد. یکی از عوامل مهمّی که سبب زیبایی و اثرگذاری مثل  می‌شود، آرایه‌های لفظی است. در این نوشتار، شگردهای بدیع لفظی در 6023 مث...

[ 22 ] - بازتاب قصۀ حضرت یونس (ع) در آثار مولانا و تشابه آن با منابع عرفانی پیشین

قصه‌‌های پیامبران همواره بستری ملموس و قابل‌ فهم برای مخاطب بوده‌ که عارفان برای بیان اندیشه‌های خود از زمینۀ تمثیلی آن بهره برده‌اند. مولانا جلال‌الدین (د.672ق) از جمله عارفانی است که قصه را ابزاری برای ارائۀ معنا قرار داده و از قصه‌های پیامبران سود جسته است. زندگی یونس (ع)، عناصر ویژه‌ای را در اختیار مولانا نهاده که بستری مناسب برای بیان اندیشه‌های اوست. او به‌ دنبال روایت خطی قصۀ یونس (ع) نی...

[ 23 ] - گسستی در سنّت حماسه‌سرایی ایران در عصر مشروطه

حماسه، یکی از انواع ادبی­ است ک­ه در ایران همواره مورد توجه بوده و خلق آثار حماسی، در دوره­های مختلف و از ادبیات کهن تا ادبیات معاصر ایران ادامه یافته است. محققان، اصلی­ترین ویژگی­ها و زمینه­های هر اثر حماسی را «داستانی بودن، زمینۀ قهرمانی، صبغۀ قومی و ملّی و خرق عادت» می­دانند. این ویژگی­ها کم و بیش در تمام منظومه­های حماسی ایران دیده می­شود و تقریباً هیچ تفاوت ماهوی و جوهری میان اولین و آخرین آ...