سید مهدی موسوی کوهپر
استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران
[ 1 ] - طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفالی‌های ساسانی- اسلامی بیشاپور مطالعه موردی: سفال‌های فصل نهم کاوش
کاوش‌های باستان شناختی شهر تاریخی بیشاپور از سال 1319 خورشیدی به همت بخش آسیایی موزه لوور آغاز شد و از آن به بعد به دست هیئت‌های ایرانی ادامه پیدا کرد. در دهه اخیر نیز طی دو فصل کاری در سال‌های 1383 و 1388 این کاوش‌ها ادامه یافت. فصل نهم کاوش شهر تاریخی بیشاپور در خرداد ماه و تیرماه 1390 خورشیدی به سرپرستی مصیب امیری انجام شد که یافته‌های بسیار مهمی به دست آمد. از ویژگی‌های این کاوش می‌توان به...
[ 2 ] - بررسی ناهمخوانی‌های فنی و تکنیکی نقوش‌برجستۀ انسانی کاخ‌های آپادانا و سه‌دروازه (تالار شورا) در تخت‌جمشید
نقوش‌برجستۀ تخت‌جمشید یکی از مهم‌ترین یادگارهای دورۀ هخامنشی در ایران به شمار می‌رود که به مثابه چکیده‌ای از هنر، معماری، سیاست، اقتصاد و مدیریت این دوره درخشان از تاریخ ایران توجه دانشمندان علوم مختلف را به خود جلب کرده است. این نقوش، به‌واسطۀ ماهیت تاریخی خود، به‌عنوان یک منبع موثق برای تحلیل بسیاری از مسایل مدیریتی امپراتوری هخامنشی، واجد اهمیت فراوانی هستند. از منظر گونه‌شناسی، یکی از گروه...
[ 3 ] - وحدت هنری یادمانهای آرامگاهی مدور سبک آذری (نواحی اران و آذربایجان) در سده های 8 تا 9 هجری
چکیدهتجلی مقابر برجی شکل مدور بر روی مزارات شخصیتهای مذهبی سیاسی در سده‌های 8 و 9 هجری بر شکل‌گیری شیوهی خاص معماری یادمانهای آرامگاهی در حوزه کشورهای فعلی دوسوی شمالی و جنوبی رودخانه ارس تا آناتولی شرقی دلالت دارد. دراین شیوهی معماری ،که باید از آن تحت عنوان سبک آذری درنواحی آران –آذربایجان یاد کرد، در چیدمان بدنهی بیرونی مقابر و تزیین هنری سطوح بناهای آرامگاهی بطور نسبتاً یکسان از کلوک و ...
[ 4 ] - تعاملات علمی در قرون نخستین اسلامی بر اساس مطالعات باستانشناسی (با تأکید بر نقوش هندسی تزئینات گچبری‌های قرون نخستین اسلامی
چکیده هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل اندیشه‌ی فلسفی نقوش هندسی گچبری‌های قرون نخستین اسلامی می‌باشد. اندیشه‌ی فلسفی یونانی، به خصوص فلسفه‌ی افلاطون و فیثاغورث از جمله علومی است که بر تفسیر و تحلیل نقش‌مایه‌های هنر اسلامی اثرگذار بوده است. مستندات پژوهش، آثار معماری به خصوص گچبری‌های گنجینه‌ی اسلامی موزه‌ی ملی ایران است. پژوهش حاضر با استفاده از توصیف، تحلیل و مقایسه تطبیقی اطلاعات گردآوری شده ...
[ 5 ] - نگــارکنــد الیــمایـی خنـگ اژدر 2 و مقایسة آن با دیگر نگارکندهای الیـمایی
نگارکند یکی از داده‌های مهم و پراهمیت در علم باستانشناسی که بخش مهمی از سنت، تاریخ، فرهنگ، تمدن و هنر پیشینیان را بازنمایی می‌کند و بیانگر مفاهیم و اندیشه‌ها، آیین‌ها و مناسک، شرح پیروزی‌ها و دستاوردها، تکنیک‌های حجاری، بازگوکنندة ظرایف هنری و تبلور اوضاع سیاسی، مذهبی، اجتماعی و همچنین روشی برای اقناع حس ماندگاری فرمانروایان است. نگارکند یکی از فراگیرترین شیوه‌های رایج در سراسر خاور نزدیک باست...
[ 6 ] - هنر و معماری ایرانی در ابنیۀ اسلامی داغستان مطالعۀ موردی: بررسی شباهت‌های هنری و معماری بومی مازندران با جنوب داغستان
استفاده از سبکهای یکسان هنری و معماری در بناها و آثار آیینی یکی از بارزترین و مشهودترین گونه‌ها از روابط فرهنگی و تاریخی میان ملتهاست. یکی از نمونههای این پدیده شباهت هنر و معماری در ابنیۀ مذهبی مناطق شمالی ایران، به‌خصوص مازندران، با مساجد جنوب داغستان در منطقۀ قفقاز شمالی است، که با توجه به استیلای سیاسی و اجتماعی ایران تاریخی از دورۀ ساسانی تا پیش از حکومت تزارها، تحت تأثیر فرهنگ و هنر ای...
[ 7 ] - نوسانات آب دریای مازندران از هزارۀ سوم ق.م تا هزارۀ اخیر و تأثیر آن بر پراکنش مراکز استقراری در جنوب شرق دریای مازندران
دریای مازندران بزرگ‌ترین دریاچۀ روی زمین است و به‌دلیل بسته بودن حوضۀ آبریز، در طول زمان نوسانات زیادی داشته است. از بدو شکل‌گیری این دریا تا کنون، کمینۀ سطح آب آن به 113- متر و بیشینۀ آن به 50+ متر رسیده است. در خلال هر پیش‌روی و پس‌روی، اراضی زیادی از آب خارج شده و منابع جدیدی اضافه شده یا منابعی به زیر آب می‌روند. پس‌روی و پیش‌روی آب دریای مازندران در پژوهش‌های متعددی بررسی شده که بیشتر بر م...
[ 8 ] - تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های باستانی استان مازندران
باستانشناسی به عنوان نظامی علمی برای پردازش مدل‌ها و ایجاد قیاس‌های منطقی و بازسازی محیط طبیعی، وامدار جغرافیاست و به صورت جدایی‌ناپذیری در بازسازی محیط طبیعی گذشته استقرارهای انسانی با چشم‌انداز و محیط مرتبط است؛ چرا که الگوهای خاص زندگی شکل گرفته بر روی زمین ناشی از تأثیرات متقابلی است که بین انسان و محیط وجود داشته است. این ارتباط به ویژه در زمینه مسائل و موضوعات مربوط به خاک و زمین‌های رسو...
[ 9 ] - بررسی صنعت شیشه‌گری در تل ملیان استان فارس بر اساس آنالیز PIXE
Glass can be defined as an inorganic melted product that has solidified without crystallization. Glass-making industry has an ancient history and background in Iran. In Sasanian period, this industry along with other industries attained a considerable development in manufacturing techniques, designs and decoration methods. Surprisingly, little has been published on the detail of technologies th...
[ 10 ] - حاکمیت وُلات عباسی در تبرستان براساس گاهنگاری سکه‌ها و منابع مکتوب
تبرستان پس از حدود یک و نیم سده مقاومت در برابر عرب های مسلمان سرانجام در زمان منصور عباسی (158-137 ه.ق) گشوده شد و از آن پس توسط ولات عباسی اداره گردید. آگاهی ما از والیان این ولایت برگرفته از منابع تاریخی و شواهد سکه شناختی است. اما علیرغم وجود منابع مذکور تعیین زمان دقیق زمامداری هر یک از والیان به دلیل عدم همخوانی متون با شواهد سکه‌شناختی دشواری‌هایی را فرا روی پژوهشگران قرار داده است. هدف ...
[ 11 ] - گونه‌شناسی سکههای طراز ساسانی تبرستان در قرون اول و دوم هجری
شهریاران تبرستان پیش از تصرف منطقه از سوی اعراب مسلمان به‌طور مستقل سکه ضرب می‌کردند. نقوش کلی سکه‌ها شباهت بسیاری به مسکوکات ساسانیان دارد، ولی وزن، اندازه، مضامین کتیبه‌ها و تصاویر در آن با درهم‌های ساسانی متفاوت است. تاریخ‌گذاری آنها برخلاف دوره ساسانی (براساس تاریخ آغاز سلطنت هر پادشاه) مبتنی بر سالروز درگذشت یزدگرد سوم است. این تغییرات در سکههای ولات عباسی بیشتر مشهود و گونه‌های مختلفی از...
[ 12 ] - رُستَقُباد خوزستان و رُستَقُباد عراق بررسی جغرافیای تاریخی جای نام‌های مشابه
رستقباد نام شهر یا قریه‌ای است که هسته نخستین شهر عسکر مکرم در خوزستان، در نزدیکی آن بنا نهاده شد و سپس به مرور گسترش یافت؛ اما جستجو در منابع مکتوب نشان می‌دهد بیش از یک مکان با نام رستقباد وجود داشته است: نخست مکانی است از توابع دستوا در خوزستان و دیگر ناحیه یا ناحیه‌هایی است در عراق. این چندگانگی سبب شده تا شناسایی موقعیت رستقبادی که در چندین مورد، محل وقایعی مهم در نیمه دوم سده نخست هجری قم...
[ 13 ] - مکان‌یابی شهر آذِیوجان بر پایه مطالعه متون تاریخی و شواهد باستانشناسی
نام «آذِیوجان»، از شهرهای کم‌شناختۀ سده‌های نخست دوران اسلامی در غرب ایران، در گزارش‌های جغرافی‌نویسان اسلامی و سکههای این شهر از سدۀ 4ق آمده است. حدود جغرافیایی این شهر ناحیهای در ایالت «ماسبذان» در غرب ایران بوده و علیرغم مطالعات و تحقیقات باستانشناسی در محدودۀ ایالت ماسبذان، شهر آذیوجان و موقعیت مکانی آن ناشناخته باقیمانده است. هدف این نوشتار، بررسی و شناخت محدودۀ جغرافیایی شهر آذیوجان ...
[ 14 ] - نمودهای تعزیه بر روی نقاشی‌های دیواری بقعه‌های گیلان بر اساس دیدگاه پانوفسکی
تعزیه، نمایشی برای بزرگداشت رشادت امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلا و از مهم‌ترین آیین‌های مذهبی و کامل‌ترین گونه نمایش سنتی و مردمی ایران است. تعزیه از نظر لغوی به معنی اظهار همدردی، سوگواری و تسلیت است. شکل رسمی این سوگواری، برای نخستین بار در زمان آل بویه صورت گرفت و در حد فاصل زمانی قرن 11_13 ش عمومیت بیشتری یافت. در استان گیلان، بقعه‌هایی است که بر دیوار بسیاری از آنها نقاشی‌هایی بر ...
نویسندگان همکار