مضامین اجتماعی در «مسرح المجتمع» توفیق الحکیم

پس از حمله توسعه طلبانه فرانسه به مصر در سال 1798م، روابط مصر و کشورهای عربی با غرب گسترش پیدا کرد. این پیوندها پس از خروج فرانسه از مصر در سال 1802م، به ویژه در دوره حکومت «محمدعلی پاشا» و «اسماعیل پاشا» به اوج خود رسید. هرچند این روابط زیان های جبران ناپذیری به این کشورها وارد کرد و در واقع نوعی تهاجم فرهنگی نیز بود، اما باعث بیداری عرب ها و آشنایی روز افزون آن ها با علوم و فنون جدید گردید. از این رو بسیاری از اندیشمندان، این حمله را آغاز دوره معاصر در ادبیات عربی به شمار می آورند. نمایشنامه نویسی یکی از فنونی بود که در این دوره به کشورهای عربی وارد شد و عرب ها در ادبیات گذشته خود با آن آشنایی اندکی داشتند. اگرچه «مارون النقاش» (1855-1817م) نخستین کسی بود که نمایشنامه نویسی را به ادبیات عربی وارد کرد، اما آثار وی بیشتر جنبه تقلید یا اقتباس از نمایشنامه های غربی داشت و از لحاظ انطباق با اصول نمایشنامه نویسی، ضعیف به شمار می آمد. پس از وی، «احمد شوقی» (1932- 1869م) با خلق نمایشنامه هایی که بر اساس اصول نمایشنامه نویسی نوین تألیف شده بود، پایه های این هنر را در ادبیات عربی استوار کرد و بعنوان اولین نمایشنامه نویس منظوم عرب مطرح گردید. پس از احمد شوقی نمایشنامه نویسان زیادی ظهور کردند که یکی از بزرگترین آنان، هم از لحاظ کمیّت آثار و نیز از نظر کیفیّت، نویسنده شهیر مصری «توفیق الحکیم» (1987- 1898م) بود. وی در طول حیات خود، نمایشنامه های منثور زیادی تألیف نمود که بسیاری از آن ها به زبان های دیگر نیز ترجمه شده اند. یکی از آثار این نویسنده «مسرح المجتمع» نام دارد که مجموعه ای از 21 نمایشنامه کوتاه و بلند است. این نمایشنامه ها از واقعیت های جامعه مصر الهام گرفته و درون مایه ای اجتماعی با زبان طنز دارد. فساد اخلاقی و اداری، اخلاق زنان، ازدواج، حمله به احزاب سیاسی، انتفاضه فلسطین، سنّت ها و عقاید رایج، اختلاف طبقاتی و روزنامه نگاری، از موضوعاتی است که در این اثر به آن ها پرداخته شده است.