بررسی حماسه ی شکست در اشعار مهدی اخوان ثالث

نوع ادبی حماسه ی شکست، موضوعی است که در ادبیات ما-کلاسیک و معاصر- آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. هرچند با تحقیق و تفحّص در آثار شاعران دوره های مختلف، بخصوص شاعرانی که زمان زندگی آنان پس از یک شکست تاریخی و اجتماعی بوده است، ردپایی از حماسه ی شکست را می توان یافت. تأثیر این شکست های تاریخی را پس از شکست ایرانیان از اعراب و نیز حمله ی خانمان برانداز مغول، به خوبی می توان در آثار شاعران آن دوره و نیز تا مدتی پس از آن مشاهده کرد. حوادثی که یاد و خاطره ی آن ها تا سالیان طولانی در ذهن شاعران باقی ماند .آنچنان که از تذکره ها و تاریخ ادبیات بر می آید، پس از این شکست ها، شاعران به درون گرایی و نوعی انزوا در شعر روی آوردند. دوره ی معاصر ما نیز –به عنوان یکی از دوره های پرتلاطم سیاسی- از شکست هایی از این قبیل به دور نبوده است. در این دوره نیز شاهد آثار شاعرانی هستیم که همه ی ناامیدی ها، شکست ها و سرخوردگی های خود و نسل خود را در قالب شعر ریخته اند تا بتوانند با بیانی متفاوت و شبیه به حماسه به نوعی زخم های ناشی از شکست را التیام بخشند. یکی از شاعرانی که تحت تأثیر یک شکست تاریخی قرار گرفت و سراینده ی «حماسه ی شکست» شد ، مهدی اخوان ثالث است. شاعری که آثار او، پیش و پس از شکست سیاسی، تاریخی و اجتماعی پس از کودتای 28 مرداد 1332؛ به خوبی مبیّن این عقیده است که او شکست را با تمام وجود درک کرد و مرثیه سرای شکست شد. اخوان در دوره ی اول شاعری –قبل از کودتا- شاعری است که تغزّلات عاشقانه و اشعار حزبی و مبارزه جویانه، درون مایه ی اصلی اشعار او را تشکیل می دهد. تأثیر کودتایی که به شکست نهضت ملی سال 1332 انجامید، به حدی بود که او به یک شاعر شکست خورده و منزجر از سیاست و حتی زندگی تبدیل شد. در این پژوهش سعی بر این است تا ضمن بررسی حماسه ی شکست و رسیدن به تعریفی از آن نگاهی به تاریخچه ی آن در اشعار دیگر شاعران داشته باشیم. در فصل نخست این پایان نامه، به مباحث کلی پیرامون پیشینه ی تحقیق،بیان مسأله، پرسش های تحقیق، اهداف تحقیق و فرضیه های تحقیق پرداخته ایم. فصل دوم سعی دارد مبانی نظری مربوط به حماسه ی شکست و عناصر آن را تبیین کند. در این فصل به تعریف انواع حماسه، تاریخچه ی حماسه ی شکست و تأثیر کودتای 128 مرداد 1332 بر شعر دوره ی مورد بحث پرداخته ایم. در فصل سوم ضمن معرفی اجمالی مهدی اخوان ثالث؛ به آثار او نیز پرداخته ایم و حتی الامکان آثاری را که مربوط به اشعار حماسه ی شکست می شد؛ اندکی مفصّل تر بررسی کرده ایم. اما فصل چهارم این پایان نامه که بدنه ی اصلی تحقیق است، به تحلیل موضوعی، واژگانی و وزنی آن دسته از اشعار اخوان که عناصر حماسه ی شکست در آن ها نمودار بیشتری دارد، اختصاص یافته است. سرانجام در بخش نتیجه گیری در واقع به وجود یک نوع ادبی حماسی به نام حماسه ی شکست با سبک و زبان ویژه ی خود اشاره شده است. واژگان کلیدی: حماسه ی شکست، شعر معاصر، مهدی اخوان ثالث، کودتای 28 مرداد 1332.