جایگاه نیّت اخلاقی درعملکرد افراد از منظر قرآن در مقایسه با دیدگاه ایمانوئل کانت

تحقیق حاضر به تحلیل موضوع نیّت اخلاقی از منظر قرآن در مقایسه با دیدگاه ایمانوئل کانت می پردازد. • نیّت اخلاقی در قرآن؛ یعنی اراده ی نیک داشتن درانجام اَعمال وگزینش آن ها مطابق باخواست و رضایت ذات خداوند. • هدف از نیّت مطرح شده درقرآن تعلّق انسان به کمال حقیقی و برترین کمال که همان مقام قرب اِلیَ الله و رسیدن به مقام رفیع عبودیت است که ملازم با سعادت حقیقی انسان هم است. • قرآن درتعیین ارزش های اخلاقی توجّه توأم به حُسن فعلی و فاعلی دارد و تنها معیار ارزش را، حُسن فاعلی و یاحُسن فعلی نمی داند، ودر آیات متعدّدی تأکید برحُسن فاعلی وفعلی باهم می کند. لذا قرآن در بسیاری از آیات «آمَنوا » حُسن فاعلی و «عَمِلوا الصّالِحات»، حُسن فعلی، را درکنارهم ذکر می کند و ارزش رفتار را ناشی از هر دو، می داند.اما کانت در این زمینه، اهمیتی به حسن فعلی نمی دهد و مدّعی است که حسن فعلی نمی تواند معیار تشخیص اراده ی خیر باشد. البته کانت، حُسن فاعلی(اراده نیک)را نیز در پاسخ دادن به ندای وجدان واطاعت از دستور عقل می داند. • کانت، بین دو نوع نیّت و انگیزه تفکیک قایل است؛ انگیزه ومیل به سعادت ودیگری انگیزه ی وظیفه شناسی. او نوع دوم را برمی گزیندو معتقد است کسی که اخلاقاً نیّت خیر دارد، حتماً باید به انگیزه ی تکلیف و وظیفه عمل کند.در نظر کانت، اراده ی خیر اخلاقی، یعنی اراده ی انجام وظیفه وتکلیف. وتکلیف، احترامِ به قانون است. چون قانون است، محترم و مقدس است. وظیفه و تکلیف، دو مفهومی هستند که کانت بر آن ها تأکید فراوان کرده است. • مبنای نیّت قرآنی، ایمان به خداو روز جزاست، واین ایمان است که مولّدعمل اخلاقی است. امّا مبنای نیت در نزد کانت، احترام به قانون عقل است، واین عقل است که عمل اخلاقی را ایجاد می کند. • نیّت اخلاقی مدّنظر قرآن، خدامدار، روح بخش و پویا است وچون دارای ضمانت اجرایی بالایی است، روبه کمال است که این مسأله کاملاً مطابق با فطرت پاک انسانی است. امّا نیّت اخلاقی مطرح شده درمکتب کانت، کاملاً انسان مدار، عقل گرا وسکولار است وچون فاقد ضمانت اجرایی ِ خاصّی است، پس آدمی را برای انجام کردار نیک کم انگیزه می کند. • کانت در ارزش های اخلاقی یک وظیفه گراست؛ ولی دیدگاه قرآن در این رابطه سعادت گرایانه است. • قرآن و کانت هیچ کدام ارزش های اخلاقی را مرتبط با واقعیت نمی دانند. با این تفاوت که کانت منبع و سرچشمه ی ارزش های اخلاقی را عقل آدمی و قرآن آن را آفریدگار جهانیان می داند.