نقش بازرگانان در نهضت ملی شدن صنعت نفت

چکیده با آغاز نهضت ملی و استقرار دولت دکتر مصدق، بازرگانان _ به ویژه بازرگانان متوسط و خرده پا _ به امید ایجاد دولتی مقتدر و متکی به اقتصاد ملی، از آن استقبال کردند. بسیاری از آنان در تبعیت از فتاوای آیت الله کاشانی و برخی علمای دیگر به حمایت از دولت و کمک به آن شتافتند و با خرید اوراق قرضه ملی و به امید ایجاد دولتی مقتدر و متکی به اقتصاد ملی، از آن استقبال کردند. بعد از تحریم نفتی انگلستان و عدم فروش نفت ایران، دکتر مصدق ناچار سیاست اقتصاد بدون نفت را در پیش گرفت و واردات کالاها را به میزان 25درصد کاهش داد. همزمان تغییرات گسترده ای در اتاق بازرگانی به سود بازرگانان متوسط و اصناف و پیشه وران انجام داد که سبب رنجش و مخالفت آشکار بازرگانان بزرگ و ثروتمندان با او گردید. بعد از قیام 30 تیر 1331 که بتدریج به شکاف و جدایی میان رهبری نهضت ملی (آیت الله کاشانی و دکتر مصدق) انجامید، گروه قابل توجهی از اعضای موثر جبهه ملی، از جمله بازرگانان، اصناف و پیشه وران که از آیت الله کاشانی پشتیبانی می کردند از صف طرفداران دولت جدا شدند و به گروه بیطرف ها و یا مخالفان پیوستند. قبل از آن نیز گروهی از بازرگانان متوسط و خرده پا به تبعیت از مرجعیت دینی (آیت الله بروجردی)، از آغاز نهضت ملی، موضع سکوت و بیطرفی در پیش گرفته بودند. بازرگانان بزرگ و ثروتمند وارد کننده که منافع سرشارشان به دلیل سیاست های مالیاتی و اقتصادی دکتر مصدق آسیب دیده بود، همصدا با طیفی از دولتمردان وابسته به دربار و ژنرالهای ارتشی توطئه گر وفادار به شاه، همراه با گروهی از بازرگانان متوسط و خرده پای ناراضی، لمپن های شهری و گروه کثیری از مردم که امید خود را به دولت مصدق از دست داده و از قدرت یابی حزب توده هراسان بودند، در ائتلافی آگاهانه و ناآگاهانه و با طراحی سرویس های جاسوسی امریکا و انگلستان در کودتا علیه دکتر مصدق شرکت نمودند و در نتیجه دولت وی بعد از گذشت 28 ماه سقوط کرد. واژگان کلیدی: بازرگانان، ملی شدن صنعت نفت، اتاق بازرگانی ایران، دولت مصدق، جبهه ملی