عوامل موثر در شکل گیری وقوع پدیده های گرد و غبار استان کردستان و ارتباط آن با اقلیم منطقه

پدیده های گرد و غبار یکی از انواع مخاطرات جوی هستند که در مناطق غربی کشور طی یک دهه¬ی اخیر بارها به وقوع پیوسته اند. بررسی علل افزایش وقوع و سازوکار تشکیل گرد و غبار، همواره توجه محققان را به خود جلب کرده است. هدف پژوهش پیش رو نیز، دست یابی به سازوکار تشکیل گرد و غبارهای استان کردستان براساس عناصر اقلیمی مهم و پیچیده و ارتباط آن با دوره های خشک است. این پدیده در سال های اخیر به دلیل وقوع خشکسالی های گسترده و طولانی مدت تشدید هم شده اند. در این مطالعه اطلاعات 6 متغیر اقلیمی (بارندگی، دما، رطوبت نسبی، باد، تعداد روزهای غبارآلود و روزهای با دید کمتر و یا مساوی 2 کیلومتر در سال) برای دوره آماری 30 سال (2012 – 1983) در ایستگاه های منتخب استان کردستان با استفاده از آزمون های پارامتریک و ناپارامتریک به منظور یافتن درک جامع از تغییرات اقلیم در منطقه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.از تحلیل همبستگی جهت بررسی ارتباط بین داده های هواشناختی و شاخص غلظت ذرات معلق در ایستگاه سنندج استفاده شد.در ادامه¬ی این بخش، با استفاده از شاخص غلظت ذرات معلق استخراج شده از مدل dream و گزارش های ایستگاه و همچنین داده های هواشناختی منطقه ای (که شامل بخش اعظمی از خاورمیانه است) از طریق بررسی نقشه های سینوپتیک ترازهای مختلف جوی و داده های ماهواره¬ی مودیس به بررسی سیستم های انتقال گرد و غبار به داخل استان پرداختیم. بررسی شاخص های اقلیمی در استان کردستان و نحوه تغییرات داده های هواشناختی طی یک دوره 30 ساله (2012- 1983)، حاکی از ورود منطقه به یک روند خشکی زیست محیطی در 10 سال آخر دوره است. در واقع با گرم تر شدن هوا در ایستگاه ها و کاهش مقدار متوسط بارندگی در سال های اخیر که نقش مهمی در کنترل گرد و غبار دارد، به مقدار متوسط وزش سرعت باد افزوده شده و همین باعث روند روبه رشد تراکم غبار به هوا برخاسته شده گردیده است. از تحلیل همبستگی که بین داده های هواشناختی و شاخص ذرات معلق صورت گرفت، مشخص شد که بارش باران در دوره مورد مطالعه نقش بسزایی را در کنترل ذرات معلق ایفا می¬کند. نتایج تحلیل همبستگی میانگین دمای ماهیانه با شاخص ذرات معلق نشان دادند که همبستگی مستقیمی بین این دو پارامتر وجود دارد (65/0 =r)، طوری کهدر دوره مطالعه، بیشترین میزان ذرات معلق، مربوط به ماه های می تا جولای بوده است. همچنین یک همبستگی معکوس بین میانگین رطوبت نسبی ماهیانه و شاخص ذرات معلق دیده می¬شود (65/0- =r). در ادامه، با استفاده از خروجی مدل dream و نیز بررسی نقشه های سینوپتیک ترازهای مختلف جوی و داده های ماهواره¬ی مودیس مشاهده شد که استان کردستان همواره تحت تاثیر سیستم های انتقال گرد و غباری قرار گرفته است که در اکثر مواقع از یک کانون اصلی منشاء گرفته اند. مهمترین مرکز تولید غبار برای استان کردستان که در تمامی رخدادهای این تحقیق هم مشاهده گردید، منطقه مرزی بین سوریه و عراق است که شرق سوریه و شمال غرب عراق را در بر می¬گیرد. نتایج نشان دادند یک ارتباط مستقیم بین سرعت و جهت بادهای مداری در عراق با شاخص ذرات معلق ایستگاه ها وجود دارد و انتقال گرد و غبار به سمت استان کردستان به وسیله بادهای مداری در سطوح مختلف صورت گرفته است. به نظر می¬رسد روند خشکی حاکم بر منطقه¬ی خاورمیانه، عامل اصلی افزایش گرد و غبار طی سالیان اخیر در استان کردستان بوده است. نتایج تحلیل همبستگی میانگین دمای ماهیانه با شاخص ذرات معلق نشان دادند که همبستگی مستقیمی بین این دو پارامتر وجود دارد (65/0 =r)، طوری کهدر دوره مطالعه، بیشترین میزان ذرات معلق، مربوط به ماه های می تا جولای بوده است. همچنین یک همبستگی معکوس بین میانگین رطوبت نسبی ماهیانه و شاخص ذرات معلق دیده می¬شود (65/0- =r).