سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم دی اکسیدکربن در صادرات و واردات ایران با استفاده از رویکرد داده-ستانده

کشور ایران از یک طرف به عنوان یک کشور در حال توسعه و از طرف دیگر به دلیل برخورداری از منابع انرژی غنی و گسترده و وجود مخازن بزرگ نفتی و پتانسیل بالقوه تولید و مصرف انرژی یکی از مصادیق الگوی رشد مبتنی بر منابع طبیعی محسوب می شود اما از آنجا که سهم عمده ای از بخش انرژی را احتراق سوخت های فسیلی در بر گرفته است، مصرف آن ها با انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا همراه شده است. طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی (iea)2013، ده کشور چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، آلمان، کره، کانادا، ایران و عربستان بالغ بر 20 هزار میلیون تن co2 را در سال 2011 منتشر کرده اند، ایران در این رتبه بندی در بین 143 کشور در رتبه نهم در جهان قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهند که علی رغم تلاش های صورت گرفته در زمینه کنترل انتشار co2، هنوز کشور در این زمینه در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. عوامل بسیاری مانند افزایش جمعیت، رشد فعالیت های اقتصادی و تجارت بین المللی می تواند انتشار co2 را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از مهمترین نگرانی ها می تواند تاثیر تجارت بین المللی بر میزان مصرف انرژی و انتشار آلایندگی کشور ها باشد. ادبیات موجود در ایران نشان می دهد که تاکنون، کانون اصلی پژوهشگران داخلی اساساً به بررسی آلاینده های داخلی معطوف بوده و اثر مبادلات تجاری بر میزان انتشار گازهای گلخانه ای(co2) را نادیده گرفته اند. بنابراین در این پایان نامه تلاش می گردد با استفاده از جدول داده- ستانده اصلاح شده سال 1385، محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 در اثر تولید داخلی، صادرات و واردات ایران در سطح بخش های مختلف اقتصادی مورد ارزیابی قرار گیرد. برای این منظور از دو نوع پایه های آماری استفاده نموده ایم، یک- جدول داده- ستانده اصلاح شده سال 1385 و دو- آمار مربوط به انتشار co2 در سطوح مختلف بخش های اقتصادی همان سال. به منظور سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم co2 در تجارت بین المللی ایران، استفاده از جدول داده- ستانده متعارف نامناسب است زیرا در در ناحیه 1 و 2 جدول مذکور، میزان واردات واسطه ای و نهایی در ارقام متناظر داخلی ادغام شده است و بدین ترتیب محاسبه و تفکیک محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 حاصل از تولیدات داخلی از میزان co2 منتشر شده در واردات واسطه ای و نهایی در تامین تقاضای نهایی جامعه، امکان پذیر نمی باشد. بنابراین لازم است که واردات به صورت واردات واسطه ای و مصرفی از جدول متعارف تفکیک گردد. متناسب با آمارهای co2 در سطوح بخش ها، بخشهای جدول نیز تجمیع شده اند. یافته ها نشان می دهند که ایران، در سال 1385 وارد کننده خالص co2 معادل 179 میلیون و 257 هزار و 613 تن بوده است. بخش «ماشین آلات و تجهیزات» بزرگترین بخش وارد کننده خالص co2 محسوب می شود. با وجود فرض واردات رقابتی، اگر تولید داخلی جایگزین واردات ماشین آلات سرمایه ای شود،94 میلیون و 895 هزار و 320 تن co2 به صورت مستقیم و غیر مستقیم در جهت تامین تقاضای نهایی در داخل کشور منتشر می کند. از آن جا که در سال 1385، 51 درصد از کل واردات خالص co2 متعلق به بخش صنعت بوده است. بنابراین طبق این نظریه و با وجود فرض واردات رقابتی و از نقطه نظر منافع ملی و کاهش آسیب پذیری بیشتر زیست محیطی بهتر است که این محصولات سرمایه بر در داخل کشور تولید نشوند زیرا اگر تولیدات داخلی جایگزین واردات صنایع آلاینده بر شود به انتشار بیشتر co2 در داخل دامن زده و تخریب بیشتر محیط زیست را به همراه خواهد داشت.