این پایان نامه مشتمل بر چهار فصل می باشد که در فصل کلیات به بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی عدل و مفاهیم مرتبط با آن و همچنین با توجه به اینکه عدالت فضیلتی اخلاقی است به بررسی ماهیت اخلاق فضیلت و اینکه عدالت به عنوان ام الفضایل می باشد و تقسیم عدالت به فردی و اجتماعی پرداخته شده است. در فصل دوم به بیان اعتدال در آیات و روایات، دیدگاه های اخلاق-شناسان درمورد اعتدال قوای نفسانی یا همان عدالت فردی، دیدگاه های اندیشمندان غربی و همچنین اعتدال از دیدگاه امام علی (ع) و فوائد اعتدال و مهم ترین عوامل به وجود آورنده اعتدال (خودشناسی- جهان بینی و رابطه دنیا و آخرت) پرداخته شده است. در فصل سوم پایان نامه به بیان نظرات سه تن از اندیشمندان غربی (افلاطون، ارسطو، جان راولز) در زمینه عدالت اجتماعی و همچنین دیدگاه های سه تن از اندیشمندان اسلامی (فارابی، امام خمینی(ره)، شهید مطهری) در حوزه عدالت اجتماعی و عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع) در زمینه های سیاسی، اقتصادی، قضاوت و داوری و برخورد با دشمن پرداخته شده است. و بیان شده که مهم ترین عوامل تحقق عدالت اجتماعی 1- رهبر و حاکم عادل، 2- کارگزاران عادل، 3- مردم عدالت خواه می باشند. و اینکه عدالت فردی امام علی (ع) عامل عدالت اجتماعی او بوده است. در فصل پایانی این پایان نامه به رابطه بین عدالت اجتماعی و عدالت فردی و تأثیر عدالت فردی بر عدالت اجتماعی و برعکس تأثیر عدالت اجتماعی بر عدالت فردی پرداخته شده و بیان گردیده که مهم ترین عامل تحقق عدالت اجتماعی، عدالت فردی است و اینکه تحقق واقعی عدالت فردی و اجتماعی در حکومت امام زمان (عج) رخ خواهد داد. در زمینه عدالت اجتماعی کتاب هایی چون" عدالت اجتماعی" از سید قطب و "علی (ع) صدای عدالت انسانی" از جرج جرداق و مقالاتی نیز از قبیل "از عدالت فردی تا عدالت اجتماعی" از خانم زهرا خزاعی عضو هیئت علمی دانشگاه قم و "عدالت فردی اساس عدالت اجتماعی" از محمود لطیفی/ نشریه ی حمایت و "عدالت فردی در اندیشه ی امام خمینی" از محسن ایمانی وجود دارد.

چکیده: بحث حق و تکلیف در روابط اجتماعی و سیاسی از مباحث مهم و اصولی در اندیشه بشری به شمار می رود، زیرا از زمانی که بشر بر اساس درک عقلانی، ضرورت زندگی جمعی و جامعه سیاسی را پذیرفت؛ مردم به دو گروه حاکم و رعیّت، فرمان روا و فرمان بردار تقسیم شده و بدین طریق مسئله ی حق و تکلیف مطرح گردید و در اندیشه و سیره ی علوی نیز دارای اهمیت بالایی بوده، از این رو نظامی که در نهج البلاغه ترسیم شده، ناظر به رابطه‏ی دوسویه‏ی حاکمان و مردم است که همان تکیه بر مولفه‏ی حق و تکلیف می‏باشد. بنابراین در این پژوهش به بررسی رابطه‏ی حق و تکلیف در نظام های سیاسی ‏پرداخته، و حقوق اجتماعی و سیاسی مردم وحاکمان و تکالیف متقابل آن ها از منظر اندیشه و سیره علوی مورد کنکاش قرار خواهد گرفت تا در مقابل با نظام های یک سویه امتیازات نظام عدالت محور علوی و دیدگاه آن را نسبت به مردم نشان دهد و امکان بالندگی شایسته آن ها را در این نظام ثابت کند. کلمات کلیدی :حق، حقوق، تکلیف، مسوولیت، حاکم، مردم، تلازم، اسلام، امام علی(ع).

چکیده دین ابعاد گسترده ای دارد و تمام ابعاد وجودی انسان را می شناسد و در جهت سعادت بشری برنامه صحیح و روشمندی را تنظیم نموده است. یکی از عرصه هایی که دین مورد توجه خاص قرار داده ،تربیت به خصوص تربیت دینی است. تربیتی که در ضمن شکوفایی استعدادهای آدمی ،گفتار و اعمال و در کل تمام جوانب زندگی او را جهت دهی الهی و توحیدی کرده و سعادت دنیوی و اخروی را تأمین نماید. یکی از بهترین زمینه های تحقق این تربیت درجوامع انسانی برپایی حکومت دینی است. حکومتی که اهداف و وظایف خود را از دین می گیرد و در راستای این تحول، فرامین و قوانین فردی و اجتماعی دینی را در جهت رشد و کمال حقیقی انسانها محقق می سازد. با بررسی منابع بنیادین اسلامی، قرآن و حدیث مشخص می شود که حکومت دینی علاوه بر آنکه در ایجاد امنیت و رفاه عمومی جامعه و تنظیم روابط اجتماعی مسئول است؛ در هدایت جامعه به سمت کمال و تربیت دینی مردم نیز وظیفه ای سنگین بر دوش دارد. در ادامه بررسی این ادله و ادله مختلف دیگر می توانیم ادعا کنیم که بدون شک حکومت در تربیت اجتماعی مردم دخالت دارد زیرا مسئول به حفظ مصالح عموم جامعه و پیشبرد آن به سمت اهداف خاصی است؛ ولی در عرصه تربیت فردی تنها در مواردی حق دخالت دارد که حریم خصوصی افراد با حقوق دیگران و عفت و حیا و در کل مصالح عمومی و شریعت دینی تزاحم پیدا کند. حکومت دینی از رهگذر راهکارهای مختلفی می تواند در تربیت دینی مردم نقش موثری را ایفا کند. نخستین راهکار، ایجاد بسترهای لازم جهت تربیت دینی مردم مانند،ایجاد عدالت اقتصادی و ساماندهی خانواده و جلوگیری از مسئولیت افراد ناشایست و راهکار دیگر تبیین صحیح باورهای دینی از طریق راهها و ابزارهای مناسب و آخرین راهکار مطرح شده تنبیه و تشویق به جا و مناسب است. در صورت حرکت حکومت و مردم در مسیر صحیح و همکاری کامل آنها با یکدیگردر پیش برد اهداف دینی ، می توان انتظار جامعه ای سعادتمند در دنیا و آخرت را داشت. واژگان کلیدی: امام علی (علیه السلام ) - حکومت - تربیت دینی - نهج البلاغه.

چکیده یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم، اعجاز بیانی آن است؛ یعنی از اسلوب های گوناگون ادبی برای تربیت، تعدیل سلوک و تعلیم مردم استفاده می کند و در خلال این اسلوب ها بر قلب و فکر و رفتار آن ها اثر می گذارد. از جمله این اسلوب ها ندا، گفتگو، خطابه، امر، نهی و ... می باشد. از آنجا که همه اوامر الهی و نواهی آن به قصد ایصال به منافع و متناسب با مصالح فرد و جامعه است؛ در لابه لای آیات برای سهولت در اقناع و ترغیب انسان به هدف، از شیوه خطاب بهره برده است. خطاب ها در قرآن بسیار متنوعند. با نگاهی دقیق به موارد فراوان خطاب در قرآن می توان آن ها را از نظر اسلوب، نوع و نیز از نظر شکل و محتوای پیامِ مد نظر در آن ها، دسته بندی کرد. طبیعی است در هر آیه ای که مشتمل بر خطاب است شکل و اسلوب خاصی از خطاب انتخاب شده که دارای حکمتی قابل تحلیل است. مفسران قرآن به صورت پراکنده در تفاسیر خود تلاش کرده اند حکمت انتخاب اشکال و انواع خطاب ها در جاهای مختلف قرآن را بیابند. از جمله این حکمت ها، انتقال معارفی است که شناخت و عمل به آن ها سعادت دنیوی و اخروی بشر را تأمین می کند. این معارف شامل مباحث اعتقادی ، اخلاقی و احکام شرعی می باشد. از این رو پژوهش حاضر به روش تحلیلی-توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای، ضمن بیان انواع خطاب در قرآن به بررسی دلالی این آیات کریمه می پردازد. کلید واژه : قرآن کریم ، خِطاب ، انواع خطاب ، مُخاطَب ، لحن خطاب ، اعتقادات ، اخلاقیات ، احکام شرعی.

چکیده حدیث به عنوان دومین منبع معارف اسلامی بعد از قرآن از اهمیت والایی برخوردار است، به طوری که در تبیین آیات قرآن و احکام الهی و فهم بهتر دین نقش اساسی دارد. استناد به حدیث به عنوان یک منبع دینی، آن‏گاه سزاوار است که از صدور آن اطمینان حاصل گردد وگرنه، هرگاه در صدورش شک و تردید رود، نمی‏توان بدان استناد جست. حدیث از زمان پیامبر? مورد هجوم آسیب هایی همچون جعل، وضع و تحریف، نقل به معنای نادرست و... قرار داشته و احادیث صحیح و ناصحیح فراوانی با یکدیگر مخلوط شده است؛ از این رو علمای حدیث هوشمندانه در نقد حدیث تلاش داشته اند. در میان علمای حدیث اهتمام به نقد سندی و رجالی بیش از نقد متن بوده؛ هر چند که نقد متن مقدم بر نقد سند است. در نقد متن حدیث به بررسی اصل صدور، مورد صدور و کشف دلالت حدیث پرداخته می-شود. علمای حدیث معیارهایی برای نقد متن وضع کرده اند که عبارتند از: عدم مخالفت با قرآن، سنت، ضروریات دین، اجماع، قطعیات عقلی ، علمی و تاریخی و نداشتن رکاکت لفظی و معنوی. پژوهش حاضر با عنوان «مبانی نقد متن از دیدگاه اهل سنت» به روش تحلیلی-توصیفی سعی برآن دارد تا با معرفی اجمالی انواع نقد، به معرفی مبانی نقد متن از دیدگاه اهل سنت پرداخته و با ارائه نمونه روایات نقد شده، نقش این معیارها در جداسازی احادیث سره از ناسره تبیین گردد. کلید واژه: حدیث، اهل سنت، نقد حدیث، نقد متن (نقد داخلی)، مبانی نقد.

از بررسی آیه های قرآن و کتاب مقدس چنین برمی آید که نگاه کلی این دو کتاب در مورد شیطان تقریباً یکسان است. از نظر هر دو کتاب شیطان مخلوق خداست، او نخست در بارگاه الهی بوده اما به سبب غرور و تکبر از جایگاه خویش سقوط کرد، شیطان در این دنیا موجودی شریر است که انسان را فریب می دهد. در هر دو کتاب شیطان به صورت جمع شیاطین نیز به کار رفته که نشان می دهد او دارای سپاه و یارانی است. او دشمن بشر و مخالف سعادت آن هاست و همواره در وسوسه و اغوای آن ها می کوشد، در عین حال در قرآن و کتاب مقدس رهنمودهایی برای نجات از وسوسه های او بیان شده که عمل به دستورات خداوند و حمایت و رحمت الهی از جمله ی آن هاست. در مواردی نیز دیدگاه قرآن با تورات و انجیل در مورد شیطان متفاوت است. از جمله: 0 به نظر می رسد شیطان در قرآن مفهومی عام دارد و در کتاب مقدس خاص است، در قرآن کاربرد شیطان محدود به آن موجود متمرد نیست و مصادیق دیگری را شامل می شود، اما مصداق مهم لغت شیطان همان موجود است. ولی در کتاب مقدس، شیطان به همان موجود شریر که بشر را اغوا می-کند، اطلاق می شود. 0 ماهیت شیطان، در قرآن تصریح شده که شیطان جن است و از جنس فرشتکان نیست، ولی در کتاب مقدس او فرشته ای است که از آسمان سقوط کرد. 0 عملکرد شیطان، در قرآن شیطان تسلطی بر انبیا و بندگان مخلص ندارد و در دیگر انسان ها، تصرف او در حد وسوسه کردن است تا از این راه انسان ها را به گناه متمایل کند. ولی در کتاب مقدس توانایی او به اندازه ای است که می تواند انبیا را هم فریب بدهد. و در پایان فرجام شیطان، که طبق دیدگاه هر دو کتاب آتش جهنم خواهد بود.

متون حاکی از سیره و سنت معصومین (ع) در گذر زمان به دلایل گوناگون از تغییر و تحریف بر کنار نمانده و بهره برداری از آن نیاز به پیرایش و تحلیل عالمانه دارد، محدثین غالبا درتشخیص صحت و سقم سنت وسیره منقول ،مکتوب و منسوب به معصومین(ع) تنها به نقد خارجی و ارزیابی اسناد حدیث اکتفا نکرده، بلکه با توجه به تشویق ها و ترغیب های قرآن کریم و رهنمودها و ارشادهای معصومین(ع) و همچنین براهین عقلی و روش های علمی به نقد و ارزیابی متون روایات پرداخته اند.به منظور کشف وتنظیم این مبانی و با توجه به تبیین اصل صدور حدیث و کشف اخبار و روایات جعلی به عنوان یکی از مراحل چهارگانه نقد متون حدیث، معیارها و ملاک های:« عدم مخالفت متن حدیث با قرآن، عدم مخالفت متن حدیث با سنت قطعی، عدم مخالفت متن حدیث با تاریخ مسلم و ... » ، در این رساله بررسی گردیده و سنت و سیره دروغین با استفاده از این معیارها مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. مراحل سه گانه بعدی درنقدروایات تاریخی، یعنی بررسی جهت صدورحدیث، بررسی موردصدور حدیث و بررسی دلالت متن هریک به تنهایی تحقیقی جداگانه را می طلبد.

اسلوب تقدیم و تأخیر در اغلب مباحث بلاغی ودلالی مورد توجه دانشمندان علم معانی و تفسیر بوده است و این توجه در کنکاش در جنبه های مختلف تقدیم و تأخیر در قرآن کریم متجلی است. بلاغیون از جنبه ی معنا اهتمام وافری به این موضوع داشته اند و مفسران بیشتر به جنبه ی دلالی پرداخته و در آن متعمق شده اند. نگارنده در این پژوهش در هر دو وادی یعنی معنا و دلالت کنکاش نموده و به کشف اسرار آیات و بیان قرآن در تقدیم و تأخیر پرداخته است. در این پایان نامه پس از اشاره به کلیات بحث موضوع در دو فصل بررسی شده است، در فصل دوم به مواردی اشاره شده است که همواره در بیان قرآنی مشمول تقدیم می شده اند و در فصل سوم به اسرار بیانی در باب مواردی پرداخته که گاهی مقدم می آیند و گاهی موخر می شوند. پایان بخش این مطالعه نتایجی است که مهمترین آنها اشاره به سیاق کلام است که در اغلب موارد اقتضای تقدیم و تأخیر الفاظ را دارد. روش مطالعه تحلیلی توصیفی مورد استفاده قرار گرفته و در برخی موارد از روش آماری بهره گیری شده است.

سنت معصومین (ع)، دومین منبع اساسی کشف و تبیین معارف الهی دین اسلام، امروزه و در عصر غبیت ، در مجموعه های روایی برای ما به یادگار مانده است و از آنجا که در گذر زمان به دلایل گوناگون از تغییر و تحریف بر کنار نمانده و بهره برداری از آن نیز در تبیین ارزشها و احکام دینی، نیاز به تحلیل و تشریح فنی و عالمانه دارد، نقد و ارزیابی روایات ، شیوه و سیره مستمر دانشمندان اسلامی بویژه اندیشوران شیعی بوده است و بر خلاف آنچه که مشهور است و مستشرقان مغرض نیز با تبلیغات گسترده بدان دامن می زنند، تنها به نقد خارجی و ارزیابی اسنادی آنها اکتفا نکرده، بلکه با بهره گیری از رهنمودهای قرآن کریم، ارشادات معصومین (ع)، براهین عقلی و روشهای علمی به نقد و تحلیل متون احادیث نیز توجهی در خور و بایسته داشته اند. اولین فصل این پژوهش به بیان کلیات و تبیین طرح تحقیق می پردازد. دومین فصل، پیشینه نقد متن حدیث در میان اندیشوران شیعه و مبانی و ملاکهای گوناگون آنها را در این زمینه بیان می کند. محدثان و مولفان کتب حدیث ، دانشمندان علم رجال، درایه و فقه الحدیث و اندیشوران علوم نقلی، یعنی تاریخ و سیره معصومین (ع)، اخلاق، کلام، تفسیر و فقه، جملگی همتی والا و سهمی بسزا در این امر داشته اند. سومین فصل، به تفصیل نمونه های متعدد و متنوع نفد متن حدیث را از لابلای آثار اندیشوران شیعه، ارائه می دهد و روشهای آنها را در نقد متون گوناگون روایی اعم از عقیدتی، تاریخی، اخلاقی و فقهی، عینا به تصویر می کشد. تبیین اصل صدور حدیث و کشف روایات جعلی و ساختگی، تبیین و کشف جهت و مورد صدور حدیث و کشف دلالت الفاظ و عبارات حدیث ، مهمترین مراحل نقد متن است . حدیثی که با مبانی و ملاکهای صدور خبر از معصوم (ع) هماهنگ و در مقام تشریح حکم و یا ارزشهای الهی بیان شده باشد، حجت ، قابل استناد و در تبیین علوم و معارف اسلامی، ابزاری کارساز و کارآمد خواهد بود.