امام علی(ع) در فصاحت و بلاغت بی مانند و در خطابه و سخنوری سرآمد است. سخنان زیبا و پر محتوا و آموزنده او از روزگار زندگی پربارش، مورد توجه ادیبان و سخن شناسان و بزرگان علم و ادب بوده است. نهج البلاغه که بعد از قرآن کریم، از گرانبهاترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام و یکی از منابع معتبر و مستند دینی است با محتوای غنی و تصاویر زیبا و نغمه دلنشین، از همان آغاز توجه بسیاری از بزرگان دانش زیباشناسی و هنر سخنوری را به خود جلب نموده است. دنیا و آخرت از موضوعات اصلی و محوری نهج البلاغه است، که امام علی(ع) در معرفی این دو مقوله از تصاویر ادبی زیبایی بهره می گیرد و خلاقیت، ابتکار و فصاحت بی بدیل خویش را به نمایش می گذارد. تصاویر ادبی به کار گرفته شده در این دو موضوع، از خیال و ابتکاری بی نظیر برخوردار است. دقت در انتخاب الفاظ و تعابیر، تازگی و طراوتی خاص به توصیفات آن حضرت بخشیده و خطبه ها را از حالت رکود و ایستایی خارج کرده است، به طوری که خواننده با خواندن این خطبه ها، با احساس نشاط پیام امام(ع) را دریافت می نماید. ایشان به شکل هنرمندانه از خیال استمداد گرفته و اندیشه ها و مفاهیم عقلی والا و پیچیده حکمی را در قالب الفاظی اندک و به صورت موثر و گیرا به مخاطب القا می کند. امام(ع) با استفاده از عناصر طبیعی، زمان، مکان، تشخیص، استفاده از تجارب شخصی در به تصویر کشیدن این موضوعات و... پویایی و حرکت خاصی در تصاویر ادبی خویش ایجاد کرده است که نشان از معرفی دقیق چهره دنیا و آخرت و شناخت آن دارد. واژه های کلیدی: امام علی(ع)، نهج البلاغه، دنیا، آخرت، تصاویر ادبی.

در تجزیه سطوح سبکی هر شاعر، رنگ، یکی از عناصر مهم مربوط به صورخیال است که افکار و عواطف وی را از سویی و موضوع و درونمایه اثر را از سوی دیگر به هم مربوط می سازد. شاعر همچون نقاش، پیکرتراش و آهنگسازی است که با هنر شعر تصاویر ذهنی خود را به نمایش می گذارد. دیوان متنبی به مثابه یک اثری ادبی معروف، مشحون از انواع صورت پردازی ها است؛ تصویرهایی که از صور شنیدنی، دیدنی، بوییدنی، لمس کردنی، چشیدنی و متحرک نشات می گیرند. در این میان، رنگ در بیشتر موضوعات شعری متنبی دیده می شود و کاربرد آن دلالت بر حالت نفسانی و درونی شاعر دارد. وی به نقش و جایگاه رنگ در ایجاد حرکت و حیات تصاویر خود توجه فراوان داشته است. او در اشعارش توجه وافری به دو رنگ سیاه و سفید دارد و هرکدام از این رنگها را گاه برای عشق، پاکی و آرامش گاه برای حزن و اندوه و خوف بکار می برد و در بیشتر این حالات بین این دو رنگ برای ایجاد ترکیبات هنری زیبا تقارن ایجاد کرده است. وی در تصاویر شاعرانه خود از رنگ های سبز و قرمز و زرد نیز غافل نمانده است و این رنگ ها را بیشتر در قلمرو عادی و مادی به کار برده است. متنبی برای مجسم ساختن بهتر محسوسات و ایجاد حرکت و حیات در تصاویر خود، تنها به کاربرد رنگ ها بسنده نکرده است بلکه به آفرینش تصویرهایی که از رهگذر شنیدن احساس می شوند نیز پرداخته است؛ یعنی در پی صداهای پیرامون رفته و گفتگوی خویش با دیگران ، شیهه اسب و همهمه ی سپاهیان، صدای پرش تیرها و چکاچک شمشیرها، صدای باد و رعد، صدای آب را به تصویر کشیده و از این رهگذر شعر خود را کامل نموده است تا مخاطب نیز واقعیتهای دنیای ذهن و تجارب شعری وی را بهتر درک کند.

چکیده: طلائع بن رزّیک، از جمله شعرای متعهد شیعی در قرن ششم است که در دوره فاطمیان می زیست و در سالهای(549 -556 هـ) وزارت آنان را بر عهده داشت. دیوان او سرشار از مضامینی، در مدح و رثا ی اهل بیت علیه السلام و هجو دشمنان ایشان و بث الشکوی است و نشان از این دارد که، پرداختن به سیمای اهل بیت، وجهه همت او بوده است. خصوصیت بارز این گونه اشعارش، صدق عاطفه و اخلاص واقعی است. این امر را به راحتی از خلال اشعار ش می توان دریافت، چنانچه در هنگام مدح اهل بیت، محبت و ارادت خالص خود را می نمایاند و به هنگام رثا،حزن و اندوه واقعی خود را در قالب اشعارش نشان می-دهد و در وقت هجو، از عاطفه خشم بهره می برد و اشعاری کوبنده می سراید. اشعار او شامل مدح ائمه به طور عام، و مدح حضرت علی علیه السلام به طور خاص، می باشد .به طوری که وی اشعار فراوانی را به مدح علی (ع )اختصاص داده است. اما آنچه در این قبیل مدایح، مهم می باشد، این است که قصد طلائع، تنها مدح صرف و به منظور تکسب نیست؛ بلکه او در پی هر مدحی، به بیان حقانیت علی (ع)در امر خلافت می پردازد و در این راه، از ذکر رشادت ها و قهرمانی های آن حضرت و ماجراهای مختلفی که هر یک فضیلتی برای آن امام، در پی دارد غافل نبوده است. رثا از دیگر مضامین شعری است که در دیوان او از جایگاه ویژه ای برخوردار است . عمده مرثیه های او در سوگ سید الشهدا (ع) و بیان مصایب و مظلومیت اوست.وی حوادث وفجایع جانگداز صحنه کربلا را، با لحنی آکنده از غم واندوه به تصویر کشیده و خاندان بنی امیه را به خاطر ارتکاب این فجایع هجو نموده است و با بیانی اندوهگین، شکوای خود را از این مصائب اعلام می دارد. این پژوهش، در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول،که شامل کلیات تحقیق می باشد. فصل دوم به بررسی او ضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و ادبی عصر فاطمیان که طلائع وزارت قسمتی از آن دوره را بر عهده داشت می پردازد . فصل سوم، نگاهی به زندگی طلائع به عنوان یک وزیر و سپس یک شاعر متعهد شیعی دارد و آنگاه ویژ گی های شعری او را مورد کنکاش قرار می دهد . فصل چهارم نیز به دو قسمت تقسیم می شود در بخش نخست به صورت اجمال، به شعر شیعی پرداخته شده و در قسمت بعد، به صورت مبسوط،سیمای اهل بیت در دیوان طلائع مورد بررسی قرار گرفته است. واژه های کلیدی: شعر متعهد شیعی، اهل بیت علیهم السلام، طلائع بن رزیک

ابوالعلاء معری از نام آورترین شاعران ادب عربی در سده ی چهارم و پنجم هجری است. او همواره اذهان بسیاری از ناقدان و بزرگان علم و ادب را به خود مشغول ساخته است. معری با گوشه گیری و عزلت گزینی از مردم عصر خویش، زندگی پر ماجرایی نداشته است. او با وجود این تنهایی در زمان حیات، تکیه گاهی استوار برای دانش دوستان و جویندگان علم و ادب بوده است. دیوان لزومیات که دستاورد نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است، از پر آوازه ترین آثار وی می باشد. این دیوان، مضامینی والا را در قالب الفاظی زیبا به مخاطب عرضه می نماید. علاقه و دلبستگی معری به آرایه های بدیعی، سبب گشته تا این آرایه ها در دیوان لزومیات نمود و تجلّی ویژه ای داشته باشند.نخستین چیزی که توجه خواننده ی دیوان لزومیات را به خود معطوف می نماید کاربرد گسترده صنایع بدیعی است. هرگاه شاعر به منظور بیان اندیشه های خود، از صنایع بدیعی چون جناس، تصدیر، مماثله و... بهره می جوید، کلامش دلنشین تر و آهنگ و طنین آن، گوش نوازتر جلوه می کند. اما هر زمان که وی به جنگ الفاظ رفته و سعی دارد با اصرار فراوان، واژه ها را تسخیر نموده و صنعتی هر چند متکلفانه پدید آورد و تکلّف و تصنّع را در مقابل خلاقیّت و ابتکار قرار دهد،از زیبایی کلامش کاسته شده و خواننده را ملول می سازد. ابوالعلاء از آرایه های معنوی در مقایسه با آرایه های لفظی کمتر بهره گرفته است. این آرایه ها در دیوان لزومیات، خود را در قالب طباق، مقابله، مراعات نظیر، ایهام، تقسیم و... نشان می دهند.از مهمترین آرایه های لفظی این دیوان سترگ می توان به انواع مختلف جناس، تصدیر، مماثله، موازنه و التزام اشاره نمود.

در تعیین میزان جاودانگی یک اثر ادبی عوامل مختلفی موثر هستند، یکی از این عوامل میزان بار معنایی است که ادیب توانسته است آن را به مخاطب انتقال دهد. از آن جا که شعر حکمی بار معنایی بالایی دارد، قصیده مقصوره ابن درید توانسته است ضمن انتقال مفاهیم حکمی به مخاطب، در شمار اشعار جاودانه جهانی قرار گیرد . حکمت به عنوان تجربه ای گران بها که فرد حکیم آن را در اختیار دیگران قرار می دهد، عبارت است از درک عمیق امری یا حقیقتی فراتر از ظاهر آن امر یا حقیقت. و در حقیقت توجه فرد حکیم بیشتر به باطن امور است تا ظاهر آن و در شعر حکمی اندیشه های اخلاقی، دینی، عرفانی و فلسفی شاعر بیان می شود و جهان بینی شاعر حضور پیدا می-کند، ابن درید در این قصیده به بیان حکمت ها با زبانی ادبی پرداخته است، شاعر در عصر عباسی، یعنی عصری که شاهد حضور گسترده ایرانیان در فرهنگ و تمدن اعراب هستیم، به سرایش قصیده ای در مدح ایرانیان (آل میکال) می پردازد . شاعر در این قصیده تحت تاثیر حکمت های دینی و ایرانی (پند و اندرز ها) قرار گرفته؛ از بخش های مشهود این قصیده حضور شخصیت های تاریخی است، و در حقیقت این شخصیت ها به عنوان الگو یی هستند برای بیان گویا تر حکمت ها .

نوستالژی که از روانشناسی وارد ادبیات و هنر شد، در بررسی های ادبی به شیوه ای از نگارش اطلاق می شود که شاعر یا نویسنده در سروده یا نوشته ی خویش گذشته ای (کودکی و جوانی و...) را در نظر دارد یا سرزمینی که یادش را در دل دارد، حسرت آمیزانه و درد آلود ترسیم می کند، این ناخرسندی از زمان حاضر ویژگی مستمر افراد جامعه بشری است. این امر موجب ظهور پدیده ی روی گردانی و گریز از زمان حاضر می شود. همواره انسان در تلاش است تا برای رهایی از وضع نا مطلوب کنونی خود، جایگزینی پیدا نماید. او مطلوبش را گاه با پناه بردن به گذشته و گاه با رویای آینده جستجو می کند. حسرت گذشته و دلتنگی برای همه ی آنچه از دست رفته –که یکی از حوزه های معنایی پدیده نوستالژی است- هماره ذهن بشر را درگیر خود کرده است . شاعران درچکامه های هنری زیبای خود به نحوی حسرت گذشته و دلتنگی حاصل از آن را با ابزارها ی زبانی و تصویرهای شعری گوناگون بیان کرده اند. احساس غربت، آرمان، اندوه و افسردگی، خاطره و یادکرد اسطوره ها از مصادیق و مولفه های نوستالژی می باشد. رفتار ناخوداگاه حسرت گذشته، از جمله میادینی بوده است که ابن خفاجه، اعمی التطیلی و ابن زقاق البلنسی در آن هنرنمایی کرده اند. در این پژوهش ضمن شناساندن فضای کلی شعر هر شاعر در زمینه نوستالژی، وجوه تشابه و تفاوت بیان نوستالژیک و میزان توفیق این سه شاعر مورد ارزیابی قرار گرفته شده است. در یک مقایسه ی کلی در بین این مفاهیم عدم هماهنگی دیده می شود؛ چنانکه حسرت جوانی و دلتنگی برای میهن در شعر ابن خفاجه نمود بسیار عینی دارد و اعمی التطیلی به خاطره ی جمعی و بیان غربت شعرا و غربت روحی خویش تمرکز دارد و در شعر ابن زقاق تقریبا بطور مساوی مولفه های نوستالژی دفتر شعرش را رونق و زیبایی بخشیده است. شایان ذکر است که این ناهمسانی در مقایسه این سه شاعربا همدیگر بیشتر قابل لمس است. در این ناهمسانی عواملی مانند شرایطی محیطی، پدیده های اجتماعی، زندگی گذشته، نظام سیاسی و...نقش دارند.در این مختصر به سه واژه ی "حالی " که نارضایتی حاصل از آن است و "گذشته "ی زیبای سپری شده و "من شاعر" پیش روی پژوهش قرار گرفت تا در تحلیل نوستالژیک، هم وضعیت فعلی، هم شرایط گذشته و هم تلقی شاعر از این دو و احساسش نسبت به آن ها معلوم گردد.

شعر محل اجتماع اندیشه ها، عقاید و عواطف است که در یک قالب موزون بیان می شود. یک شاعر در پی آن است که تراوشات و حالات درونی، روحی و یا عقاید خویش را به مخاطب منتقل کند تا بدین وسیله احساسات بالقوه ی مخاطب را به فعلیّت برساند. از آنجا که شعر غیر ارادی از دل بر می آید، پس بدیهی است که شعر عالم ناخودآگاهی انسان است و عناصر شعری برخاسته از فضایی است که شاعر در لحظه ی سرودن شعر در آن قرار گرفته است.شعر از ارکان مختلفی تشکیل شده که وجود آن ها لازم است ویکی از مهم ترین عناصر آن، عنصر موسیقی است.از جمله شاعران مشهوری که در اشعارش انواع موسیقی به زیبایی نمایان می باشد خنساء است.وی از بزرگ ترین زنان شاعره ی ادب عربی است و در زمینه ی رثا چنان مشهور است که کمتر شاعر تازی به پای او می رسد.مرثیه های او در سوگ دو برادرش صخر و معاویه حاکی از احساسات زنانه و عاطفه ی سرشار او است.خنساء با انتخاب مجموعه ای از گوش نواز ترین قوافی و مناسب ترین اوزان و به کارگیری صنایع لفظی و معنوی چون جناس، طباق، سجع، ترصیع، تسمیط و سایر افزاینده های موسیقایی و ایجاد پیوند بین مضمون و موسیقی مرثیه های خود توانسته است احساسات زنانه و حزن و اندوه درونی خود را به بهترین وجه به خواننده القا کند؛ بر این اساس این رساله در پی آن است که با روش تحلیل ساختار و محتوا، فضای موسیقایی اشعار خنساء و پیوند آن با مضمون رثا را که وجه غالب اشعار اوست مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.

مکان به معنی موضع و جایگاه می باشد که از دیرباز شاعران بدان پرداخته و آن را مورد توجه قرار داده اند و از انواع مختلف آن در شعرشان بهره جسته اند. از جمله مکان های پر کاربرد در شعر شاعران، مکان های رمزی و اسطوره ای می باشد که در عصر معاصر نمود بیشتری در شعر دارد، چرا که با گسترش ارتباط میان شرق و غرب، شاعران عرب تحت تأثیر شاعران غربی قرار گرفته و پس از جنگ جهانی دوم، کاربرد اسطوره را از آنان اقتباس کردند و در کنار اسطوره های مختلف انسانی، به اسطوره های مکانی نیز توجه نمودند. از جمله کسانی که بسیار به اسطوره های مکانی توجه کرده ، عبدالوهاب البیاتی (1999-1926) شاعر معاصر عراقی است که به خاطر آشنایی با مکان های مختلف امروزی و قدیمی و اسطوره ای و همچنین به خاطر اعتقاد به جهانی شدن، از مکان های رمزی و اسطوره ای بسیار بهره برده و برای بیان برخی عقاید خود چون؛ سوسیالیستی و اگزیستانسیالیستی و سوررئالیستی، و همچنین برای بیان اعتراض به اوضاع نابسامان جامعه و به خاطر حسرت بر گذشته باشکوه از دست رفته، از مکان های رمزی و اسطوره ای در شعرش استفاده کرده و با خلق اسطوره های جدید سعی در بیان اغراض فکری خود داشته است و در کنار مکان های غیر واقعی که همواره اسطوره نامیده می شوند، از مکان های واقعی نیز به عنوان رمز بهره برده است.

تصاویر هنری به عنوان یکی از ابزارهای بیان که شامل تشبیه، استعاره، کنایه و.. می باشد، همواره مورد استفاده هر نویسنده و شاعر صاحب ذوقی بوده است و برای آراسته کردن و تأثیرگذاری کلام، از این تصاویر استمداد جسته و گاه در حد افراط مورد توجه قرار گرفته است. اما امام علی(ع) با اعتدال و بدون هیچ گونه تکلفی در کلام از این تصاویر استفاده نموده و برای تأثیرگذاری کلام و شیوایی سخن از آن بهره برده است. ایشان در اثر ارزشمند خود نهج البلاغه موضوعات و مسائل مختلفی را در زیباترین الفاظ و عالی ترین معانی مطرح نموده است؛ یکی از موضوعاتی که امام(ع) در ابعاد گسترده در خطبه-های خویش بدان توجه داشته، مسائل اخلاقی است و از آن جمله فضایل و رذایل اخلاقی می باشد. ایشان در خطبه های خویش به فضایلی چون: تقوا، زهد، اطاعت و بندگی، صبر و...پرداخته و از جمله رذایل به کار رفته می توان به مواردی چون: جهل، غفلت، گمراهی، فتنه، تکبر، دنیاپرستی، فسق و فجور و ... اشاره نمود. وی برای ملموس جلوه دادن این عناصر اخلاقی که از امور عقلی به شمار می روند و نیز برای تجسم بهتر آن در ذهن مخاطب از تصاویری محسوس استفاده می کند و آن را با بیانی شیوا و ماهرانه ترسیم می نماید. از مهمترین خصوصیات تصاویر به کار رفته، حیات و حرکت، استفاده از طبیعت زنده و به ویژه جاندار، استفاده از تصاویر قرآنی و محتوای غنی ارشادی و هدایت گری است که در قالب تصاویر بلاغی بیان شده و با کلامی زیبا هر خواننده صاحب ذوقی را به وجد می آورد.

نوستالژی یا دلتنگی برای گذشته، حالتی است روانی که به صورت ناخودآگاه در فرد ظاهر می شود. در عرصه ی ادبیات، این حالت برای شاعر یا نویسنده ای رخ می دهد که به واسطه ی انگیزه های فردی یا اوضاع اجتماعی- سیاسی پیرامون خود، به نوعی دچار احساس دلزدگی از زمان حاضر می شود و اندیشه ی بازگشت به گذشته و خاطرات شیرینش را در سر می پروراند. از این رو گریز به گذشته به عنوان بهشت از دست رفته یکی از راه کار های کاستن از نارضایتی از جهنم زمان حال و تسکین درد سرگشتگی در برزخ دنیای واقعی است. ابن نباته (686 -768هـ) امیر شعرای مصر سالیان دراز، دور از زادگاهش، در سرزمین شام زندگی کرده است؛ از این رو غم غربت یکی از درون مایه های اصلی شعرش گشته است. وی برای رهایی از وضع نامطلوب خود تلاش می کند جایگزینی پیدا کند. واکنش روانی شاعر در برابر این غم غربت عمدتا به صورت یادکرد مکرر و حسرت آمیز ایام خوش کودکی و جوانی در وطن، سوگ عزیزان، یاد اسطوره ها و باستان گرایی است.ابن نباته در چکامه های خود به نحوی حسرت گذشته و دلتنگی حاصل از آن را با ابزار های زبانی، تصویر های شعری گوناگون و موسیقی متناسب بیان می کند. پایان نامه ی حاضر در پی آن است که با روش تحلیلی- توصیفی ظهور و بروز این پدیده ی روانشناختی- اجتماعی را در سروده های این شاعر نامی عصر مملوکی مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.

علاوه بر موسیقی و مضمون یکی از ویژگی های هنری و مختصات برجسته ادبی فن شعر،هنر تصویر پردازی است.هنر تصویر پردازی به عنوان یکی از انواع ادبی عبارت است از؛ این ویژگی که مبتنی بر عنصر خیال است و به عقیده برخی از ناقدان فصل ممیز شعر تلقی می شود.بنابراین شکل خاص بکار گیری صور خیال از سوی هر شاعری بیانگر توانمندی های هنری، ابداع، نوآوری و سبک ادبی اوست.اگر آن شاعر مبتکر باشد قطعا صور خیال او با شعر دیگران متفاوت است.به همین دلیل بحث از عنصر خیال در شعر بحث از گوهر وذات شعر است.بررسی صور خیال شاعران یکی از راه های تشخیص افتراق واشتراک آثار ادبی است.بررسی از این دیدگاه، در نهایت سبک وارزش هنری اثر را روشن می سازد ومیزان قدرت ونو آوری وبهره گیری از میراث گذشتگان را مشخص می کند؛همچنین دست یابی به توان نقد وتحلیل آثار ادبی وجنبه های زیبا شناخته آن هارا فراهم می سازد.لذا بررسی اشعار ابن حمدیس الصقلی به عنوان یکی از شاعران بزرگ اندلس در دوره ملوک الطوائفی با معیارهای متنوعی از قبیل: وصفهای پویا ومتحرک،لطافت وظرافت اشعارش،ابداع تصاویر هنری جدید در وصف هایش بویژه در وصف طبیعت ووصف اماکن خاص،وبرخورداری وصف هایش از موسیقی زیبا، اورا به عنوان شاعری برجسته و ممتاز مورد توجه قرار داده است.