چکیده اطلاعات چندانی در رابطه با تاریخ گروهها و جنبشهایی که به نوعی به شیعه گرایش داشته اند وجود ندارد. در قرون هشتم و نهم هجری بیشتر جمعیت ایران و سران کشور سنی بودند و فعالیت برای گروههای شیعی بسیار دشوار بود. با تبلیغ عالمان شیعی و فعالیت جنبشها و خیزشهایی مانند سربداران، حروفیان و مشعشعیان که به شیعه تمایل داشته اند، روز به روز بر جمعیت شیعی ایران افزوده می شد و فعالیت این گروهها باعث رشد روزافزون تشیع شد و زمینه را برای دولت صفویان مهیا نمود تا مذهب شیعه را در ایران رسمی کند. مشعشعیان یکی از این جنبشها بودند که نقش زیادی در آشنایی مردم به تشیع داشتند. فعالیت این جنبش سیاسی- اجتماعی که حدود پنج قرن از تاریخ خوزستان را به خود اختصاص داده است با اقدامات سید محمد بن فلاح(840-870ق.) که از شاگردان خاص ابن فهد حلی(م 841ق.)، عالم بزرگ شیعه بود شروع شد. سید محمد با ادعای مهدی گری و با برخی از علوم غریبه که در آن توانایی داشت توانست پیروان زیادی را دور خود جمع کند. فعالیت سید محمد و اقدامات نظامی پسرش، سید علی باعث پیشروی ها و دست یافتن مشعشعیان بر بخش عظیمی از جنوب غرب ایران به مرکزیت حویزه شد. مشعشعیان به مدت هفتاد سال(844-914ق.) به شکل مستقل و پس از آن به عنوان والی از جانب دولت مرکزی بر خوزستان حکمرانی می کردند و در طی این مدت منشأ خدمات فراوانی به شعرا و علما و ادبا شدند.

تعلیم و تربیت فرزندان خلفا یکی از مهم ترین موضوعاتی بود که ایشان از دیرباز بدان توجه داشتند و سعی می کردند بزرگترین دانشمندان عصر را به تربیت فرزندان خویش بگمارند. از این دانشمندان که تعلیم و تربیت فرزندان خلفا را بر عهده داشتند. به عنوان مودِّب یاد شده است. ایشان به آموزش و تربیت فرزندان خلفا مشغول بودند از این رو مودِّبان تأثیرات شگرفی بر روی فرزندان خلفا می گذاشتند به گونه ای که گاه مودِّب الگوی شاگردان می شد و آنان خواسته ها و گفته های مودِّب خود را بعد از رسیدن به مقام خلافت در اداره حکومت و نحوه برخورد با مردم و برنامه ریزی برای حل مشکلات گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به کار می بستند. هر ولیعهدی چون عمربن عبدالعزیز که از مودِّبی صاحب صلاحیت بهره مند بود، با عملکرد مثبت خود در دوران حکومتش نام نیک از خود به یادگار می گذاشت و هر ولیعهدی چون ولیدبن یزید که تحت تعلیم و تربیت مودِّب نالایق قرار می گرفت بعد از رسیدن به حکومت، جامعه عصر خود را به فساد و تباهی می کشانید. از همین جاست که می توان به مقام و جایگاه والای مودِّبان پی برد و دریافت که آنان چگونه می توانستند در سیاست گذاری خلیفه در اداره جامعه تأثیر غیرمستقیم و در عین حال مهم را ایفاء کنند. مودِّبان با توجه به نقش حساسشان از جایگاه والایی در میان درباریان و توده مردم برخوردار بودند. خلفا نیز بشدت از ایشان حمایت کرده، آنان را مورد لطف و عنایت خویش قرار می دادند و چه بسا نظر یک مودِّب حسن ختام تمامی نظرات مطرح شده در مباحث صورت گرفته دربار بود.

چکیده قیام های شیعی توابین، مختار، زید بن علی، یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه در عصر اموی رخ داد. به رغم گوناگونی اهداف اولیه قیام کنندگان، خونخواهی امام حسینa، اصلاح امور امت، جهاد علیه ظالمین و به دست گرفتن حکومت، خواسته نهایی آنها تحقق حاکمیت ائمهaیا دیگر علویان بر جامعه بود. با این حال هواداران این قیام کنندگان خواسته های دیگری چون تسلط کوفیان بر شامیان و رفع ظلم حاکمان از سوی هر گروه دادگستر داشتند. البته باوجود شیعی بودن، دیدگاه ها و روش های این قیام ها متفاوت بود؛ جنبش توابین بر خلاف جنبش مختار، بیش از آنکه حرکتی نظامی باشد، جریانی خود جوش و مذهبی بود. در حالی که اصل قیام بالسیف امام نزد زیدیان جایگاه ویژه ای داشت. همچنین با آن که در دیدگاه برخی سران توابین و یاران یحیی وسیله به اندازه هدف اصالت داشت، هواداران مختار و ابن معاویه شامل گروه های مختلف عقیدتی و سیاسی چون شیعیان امامی، زیدی، کیسانی، خوارج و عباسی و حتی امویان مخالف حکومت می شد و خلاصه این قیام می کوشید از هرراهی به هدف برسد. از این رو ائمه (ع)به دلیل آگاهی بر شرایط مقتضی تقیه از این گونه جنبش ها کناره گیری می کردند. با وجود توفیقات اندک و آغازین برخی چون مختار ابن معاویه، جملگی در نهایت نپاییده و سرکوب شدند. در مجموع می توان ارزشی بودن قیام های شیعی، عدم امکان حضور ائمهa، بهره گیری امویان از تمامی امکانات، مشکلات مالی و ویژگی های کوفیان را از عوامل مشترک عدم توفیق این قیام ها به شمار آورد. علاوه بر این، عواملی خاص نیز در ناکامی هر یک از این این قیام ها ، بسته به شرایط زمانی و مکانی موثر بود.

پژوهش حاضرسعی می کند پیدایی و پاگیری تشیع در خوزستان در سه قرن نخست هجری را بررسی کند.در پیدایی و پاگیری تشیع در این منطقه از مهمترین عوامل، عبور امام رضا(ع)است.در کنار این مهم،وجود خاندانهای مشهوری چون ابنا سعید بن حماد و ابنا مهزیار هستند. که حسین بن سعید بن حماد و علی بن مهزیار علاوه بر شاگردان زیاد،توانستند کتب زیادی را در اشاعه این مذهب تالیف کنند.از دیگر عوامل مهم در گسترش این مذهب در این خطه، وجود افراد نخبه و اصحاب جلیل القدری که در این محل ساکن شده بودند.که بعضی از آنها،از اصحاب ائمه و از وکلای ایشان بودند.که در کنار منصب وکالت کار تبلیغی انجام می دادند.همچنین همجواری خوزستان به مرکز تشیع یعنی عراق و کوفه و رفت و آمد مردم به این کشور از نکات دیگر است.علاوه بر این سادات علوی که به خوزستان مهاجرت و کار تبلیغ انجام می دادند تاثیراتی داشته بودند

چکیده در عصر دوم عباسی (232-334ق)، به ویژه ایام خلافت مقتدر (295-320ق) با پدیده ای به نام قهرمانگی مواجه می شویم. قهرمانه عنوان زنانی بود که واسطه ی حرم با دربار خلفا بودند و وظایف مختلفی به آنان محول می شد. سلطه ی ترکان بر امور مختلف خلافت، ماهیت فردی و ضعف روز افزون مقتدر از یک طرف و کشاکش قدرت بین عوامل مختلف خلافت از طرف دیگر باعث گردید، آنان(قهرمانه ها) با بهره گیری از این شرایط به اعمال نفوذ در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی بپردازند، و در امور مختلف خلافت چون عزل و نصب وزرا، امرا و فرماندهان سپاه دخالت کنند؛ و صاحب مناصب حساس و مهمی چون قضاوت، خزانه داری و زندانبانی افراد برجسته شوند. پیش رفت نفوذ و قدرت آنان تا حدی که اقدام به عزل و نصب خلفا نیز می-کردند؛ است نمونه ی بارز آن، قهرمانه علم شیرازی که با همکاری توزون - فرمانده ترک - یکی از عوامل اصلی در عزل خلیفه متقی و روی کار آوردن مستکفی بود. این پژوهش علا وه بر بررسی عصر خلیفه مقتدر بالله، معرفی قهرمانه های معروف و وظایفشان به تاثیرات سیاسی آنان نیز پرداخته است.

با بررسی در کتاب های تفسیری وآنچه پیرامون این دانش نگاشته شده است، این نکته را به چشم می رسد که تاکنون شرایط دینی مفّسر (باورمندی وی) و رابطه آن با متن، موردغفلت واقع شده وتنها به دانش های نیازمند مفّسرتاکید شده است. در رویکرد تفسیری قرآن به قرآن، تفسیرگری فرآیند فهمی جامع از متن قرآن دانسته شده و مفّسران طرفدار این رویکرد تفسیری را به متن گرایی در تفسیر نزدیک ساخته است. قرآن متنی است که درطول 14سده گذشته توانسته است که مخاطبان را با انگیزه های دینی و پیش داشت های گوناگون، به تعامل با خویش فرابخواند. بافت گرایی ومتن گرایی برخلاف تفاوت ظاهری درروش ورویکرد هردو وابسته متن هستند؛ یکی متن را مقدم داشته و از متن به فهم می رسد، دیگری بافت را برای فهم متن پیش داشته است. مطالعات قرآنی غربیان درسده بیستم را باید درپرتو رویکردی آمیخته از انگیزه های پدیدارشناسانه وروش های هرمنوتیکی ارزیابی کرد؛ نکته ای که مرتضی اسعدی(د.1375ش) درصفحات پایانی کتاب خویش "مطالعات اسلامی درغرب انگلیسی زبان" به آن اشاره کرده است. دراین میان همکاری مناسب مسلمانان در مطالعات قرآنی باغربیان، علی رغم برخی نگاه های حصرگرایانه، درغرب فضایی برای گفتگو فراهم آورده و با آنکه رویکردها وروش های قرآن پژوهی غربیان به طورکامل با آنچه درسنّت اسلامی است هماهنگی ندارد، امّا برخی از دست آوردهای آنان درجامعه علمی اسلامی پذیرفته شده و کاربردهایی نیز دارد. دایره المعارف قرآن لیدن به عنوان نخستین اثر پیرامون قرآن با این ساختار و رویکرد، گامی بلند درعرصه مطالعات قرآنی درغرب به شمار می آید که مقدمه ای است برای آینده این گونه مطالعات درغرب.

چکیده روایات سیره ومغازی پیامبر ? ، یکی از مهم ترین موضوعات تاریخ نگاری اسلامی است که بعد از رحلت ایشان ، مورد توجه راویان و سیره نویسان و تاریخ نگاران قرار گرفت ، و با آغاز تدوین احادیث ، سیره و مغازی پیامبر نیز به صورت مکتوب در آمد و کتاب های مستقلی به وسیله ی ابن شهاب زهری ، موسی بن عقبه ، محمد بن اسحاق ، محمد بن عمر واقدی ، ومحمد بن سعد تألیف گردید و یا همچون محمد بن جریر طبری در ضمن تألیف تاریخ عمومی روایات سیره را نقل کرده است .منابعی که سیره نویسان در تألیفات خود از آنان استفاده نمودند ، گوناگون و متعدد است ، و باتوجه به گرایش علمی مولّفان روش های آنان در استفاده از این منابع متفاوت است . یکی از این منابع مورد استفاده ، قرآن کریم است که مورد توجّه مورخان و سیره نویسان بوده است. از این رو پژوهش حاضر ، تلاشی است در دست یابی به اطلاعاتی از سیره ی پیامبر در قرآن کریم ، میزان ونحوه ی استفاده عده ای از سیره نویسان مشهور از قرآن در تألیفات خویش ، و همچنین مقایسه تطبیقی تعدادی از روایات ذکر شده در کتاب های سیره نویسان با قرآن کریم در جهت بررسی صحت وسقم آنان . واژه های کلیدی : تاثیر قرآن ، سیره نبوی ، روایات جعلی ، سنت

جابر بن یزید جعفی کوفی (حدود 50 – 128ه.ق)، از اصحاب نامدار صادقین علیهما السلام و از عالمان برجسته ی شیعه ی امامیه در اوایل قرن دوم هجری است. عمده فعالیت های علمی وی، در شاخه های حدیث، فقه و تفسیر بود و علاوه بر این ها، توجه ویژه ای به تاریخ اهل بیت علیهم السلام و کلام شیعی داشت. این پژوهش به واکاوی شخصیت، جایگاه و تأثیر وی در علوم و معارف شیعه می پردازد. از این رو در قدم اول، برای شناخت بهتر شخصیت جابر، ضمن آشنایی با خاندان جعفی، تأثیرات فضای کوفه (زادگاه و محل سکونت وی) بر شکل گیری شخصیت او مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه،اطلاعات اندکی در مورد سیر زندگی او ارائه شده که این ضعف از فقدان و یا کمبود منابع ناشی می شود. در مقابل این کمبود، گنجینه ی روایات پرشمار وی، منبعی بسیار مهم در شناخت عقاید و آرای اوست؛ هر چند نمی-توان تمام سنت منسوب به وی را معتبر دانست. به هر حال چنان که در این پژوهش نشان داده شده، او از شیعیان امامی بود و به آموزه های کلامی ائمه اطهار علیهم السلام مانند وصایت و امامت امامانعلیهم السلام، تولی و تبری، علم امام (ع)، رجعت و مهدویت، اعتقادی راسخ داشت. در میان شیعیان و اهل تسنن نظرات متنوعی در مورد شخصیت وی ابراز شده؛ اما شاید مهم ترین مسأله در مورد او، اتهام غلو است. حال آن که او از این اتهام مبراست و شخصیت برجسته ی وی به عنوان یک شیعه ی معتقد و وفادار به مکتب اهل بیت علیهم السلام، مورد سوء استفاده ی غالیان قرار گرفته است. بخش پایانی این پژوهش نیز به حیات علمی – فرهنگی جابر جعفی و سهم وی در توسعه ی علوم و معارف شیعی می پردازد و مواردی چون مشایخ و شاگردان و آثار منسوب به او را مورد توجه قرار می دهد.

چکیده: از آن جایی که اندیشه سیاسی به عنوان یک دانش تلقی می شود هر پژوهشی در این رابطه مستلزم تأمل در بنیان های معرفتی ایجاد کننده آن دانش است. اندیشه سیاسی اهل سنت نیز که در درون فرهنگ اسلامی حول نظام خلافت و سلطنت شکل گرفت، شالوده های معرفتی خود را از احتکاک (نزاع یا برخورد) نص با واقعیات تاریخی و اجتماعی کسب کرد و ادبیات سیاسی آن در قالب دو سنخ از نوشته ها تحت عنوان کتب «نصیحه الملوک» و «الاحکام السلطانیه» تبلور یافت. بر این اساس پژوهش حاضر بررسی تطبیقی مبانی نظری این دو نوع نوشته سیاسی را در چارچوب تحلیل گفتمان موضوع کار خود قرار داد. بررسی انگیزه های تألیفی و شرایط تاریخی این گونه آثار نشان می دهد که نویسندگان آن ها، هر کدام از منظری خاص به رابطه میان سیاست و دین نگریسته و هم سو با خواست قدرت کوشیده اند. به طوری که انگیزه تألیفی کتب نصیحه الملوک مبتنی بر ارائه اخلاق سیاسی و حکومت داری به فرمانروایان، و انگیزه تألیفی کتب الاحکام السلطانیه در راستای دفاع از نهاد خلافت و توجیه قدرت با توسل به شریعت اسلامی بوده است. بنابراین یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که اندیشه سیاسی اهل سنت در کتب نصیحه الملوک و الاحکام السلطانیه، از ارتباط تنگاتنگ بین عناصر شریعت، دستگاه قدرت و دانشوران سیاسی پدید آمده است. به طوری که صاحبان این نوشته ها هر کدام بنا به جایگاه و پایگاه خویش در عرصه قدرت، گفتمان مسلطِ (معیار حقیقت اهل سنت است) را در دوره میانه (سده های سوم، چهارم و پنجم هجری) فراهم آورده اند تا سایر جریانهای سیاسی را به حاشیه برانند.

سیره نگاری از علومی است که با حدیث ارتباط مستقیم دارد، و موضوع آن زندگی رسول الله صلی الله علیه و آله است. در این میان هرچند تصور می رود عمده سیره ها نوشته اهل سنت است می توان جریان هایی را در میان علمای شیعی یافت که به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله پرداخته است. ابهام زدایی از اندیشه شیعیان مبنی بر توجه به ائمه خود و عدم توجه به رسول الله صلی الله علیه و آله از ضروریات است. پاسخ به این اندیشه مستلزم پاسخگویی به سئوالات دیگری است، از این رو بررسی موانع و مشکلات احتمالی این جریان ضرورت دارد و باید روشن کرد که آیا واقعا برخی سیره نویسان آغازین شیعه نبوده اند؟ آیا شیعیان در میان نخستین سیره نویسان حضور ندارند؟ آیا نگرش دینی آنان باعث پیدایی قالب خاص در سیره نویسی شده است؟ آیا در سیره نگاری شیعیان تغییر قالب و رویکرد ایجاد شده است؟ به نظر می رسد که شیعیان، با بی توجهی به قانون منع تدوین حدیث و با تأسی از امامان معصوم خود در زمینه سیره رسول الله صلی الله علیه و آله فعال بوده اند و در قالب های مختلفی چون تک نگاری، کتب مغازی، تاریخ الانبیا و دلائل نگاری به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله پرداخته اند. البته بسیاری از آثار شیعیان در سیره طی قرون اولیه از میان رفته و آثار اندکی در قالب های نامبرده بر جای مانده اند؛ اما از سده چهارم هجری قمری شیعیان با رویکرد تازه ای به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله همراه با سیره ائمه معصومین علیهم السلام پرداختند. خوشبختانه بسیاری از این آثار موجود است. علاوه بر آن آثار مذکور، آثار منظومی هم در سیره و نعت رسول الله صلی الله علیه و آله وجود دارد که بی اساس بودن اتهام فوق را اثبات می کند.

چکیده سده های پنجم، ششم و هفتم هجری را باید از دوران های مهمّ در تاریخ اسلام و ایران به شمار آورد، چرا که در این روزگار، حوادث مهمّ داخلی و خارجی رخ داد. بر این اساس، در آثار ادبی و تاریخی این دوره، بدبینی، ناخشنودی از اوضاع سیاسی و اجتماعی، ناپایداری جهان و نیز، دعوت خلق به ترک دنیا، زهد و نظایر این افکار، مشحون است. دلایل آشکار این امر را می توان در وضعیّت سخت و دشواری که بر اثر تسلّط ترکان و رواج بعضی مفاسد در ایران که با حمله ی مغول و ظلم و ستم عمّال دورره ی آنان، افزایش یافت و محیط اجتماعی ایران را با دشوار ترین شرایط مقرون ساخت، جستجو کرد. گفتنی است که با رواج بیشتر مفاسد اجتماعی، به همان درجه هم این انتقادات، شدید تر و سخت تر شد. چنانکه می بینیم ادیبان و مورّخان با زبان طنز، تمثیل و کنایه، نا رضایتی خود را ابراز کرده و در کتب آنان با عباراتی چون "ادبار زمانه"، "روزگار غدّار و زمن پر محن و فتن" و ... جلوه و نمود یافته است. باید اشاره کرد که این شکایت ها، تنها به دلیل شرایط نامطلوب سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نبوده، بلکه ناکامی هایی چون برکناری از قدرت، گرفتار شدن در توطئه ها و دسایس و ... در این زمینه تأثیر گذار بوده است. با کند و کاوی دقیق تر، می توان دریافت که این نا -رضایتی ها، محدود به این قرون نبوده، بلکه در کتب دوره های بعد نیز، مشاهده می شود. بنابراین تکرار این عبارات، که در بسیاری از اوقات تاریخ ایران، سایه افکنده، نشان از زنده بودن این اندیشه دارد.

تحقیق حاضر در واقع در مقام معرفی مراکز اندیشمندان و شیعه شناسانی است که در در فاصله زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 2006 فعالیت نموده اند می باشد شناخت شیعه پژوهی غریبان و بدست آوردن نمایی هرچند کلی از آن چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این حوزه انجام گرفته است از اهداف نوشتار حاضر است. این تحقیق سعی دارد که در یازده فصل به سوالات و فرضیات مطرح شده جوابی درخور دهد. اتکای تحقیق حاضر از حیث روش بیشتر بر روی روش تحقیق کتابخانه ای بوده و سعی شده با استفاده از آمار و نمودار نتایج تحقیق ارائه گردد. بیشترین اتکا در گردآوری اطلاعات بر اینترنت و مخصوصا سایت های دانشگاه های غرب بوده اما در عین حال از تحقیقات مکتوب نیز استفاده شده است.