تحقیق حاضر به بررسی عوامل و عواقب غفلت از«مرگ» در نهج البلاغه می پردازد. امام علی(ع) هشدار می دهد، شما برای دنیا خلق نشده اید؛ دنیا خانه جاویدان نیست؛ اعتماد و دلبستگی خود به دنیا را کم کنید. هم چنین سختی های مرگ و طی منازل پس از آن را یادآور می شود و به تحصیل تقوا و تدارک توشه پسندیده برای سفر آخرت، سفارش می کند. از مهم ترین نکات در سخنان امام علی(ع)، توجّه دادن به ثبت و ضبط اعمال و تأثیر آن بر زندگی اخروی است. ایشان بسیار تأکید می کند که همین اعمال نیک و بد، نعمت ها و نقمت های بهشت و دوزخند. قرین هرکس، اعمال و رفتار مجسّم او در حیات اخروی او است. حاصل سخنان امام(ع) این که در اثر توجّه دائمی به مرگ، دنیا و لذائذ آن رهزن آدمی نخواهد شد.

بعد از قرآن، کلامی در فصاحت و بلاغت، همسنگ نهج البلاغه نیست و ادیبان و سخنوران پیوسته در فن خطابه و نویسندگی، اخذ مفاهیم متعالی در آفرینش نظم و نثر و استخدام نوع لفظ و استعاره ها، از این کتاب شریف، مددها جسته اند. براین اساس، این پایان نامه بر آن است تا نفوذ سخن حضرت امیر(ع) را در بوستان سعدی به نمایش بگذارد؛ چه آنجا که این تأثیر با عاریت گرفتنِ عین لفظ از سخنان حضرت خودنمایی می کند و چه زمانی که شاعر شیرازی عبارت و استعاره ای از مولا را در قالبی دیگر ریخته و سروده ی خویش را بدان آذین بسته است یا در مواردی که کلام حضرت را حمل به معنا نموده و مفهوم سخن را به نظم کشیده است. حدود 450 تطبیق صورت گرفته بین نهج البلاغه و بوستان سعدی در این تحقیق، حاکی از شدت تأثیرگذاری و جاذبه ی سخنان حضرت علی(ع) است که هر دل صیقل زده ای را مجذوب خود می نماید و خودآگاه یا ناخودآگاه افکارِ زنده دلان را مسحور می سازد و دلیلی بر تازگی و طراوت این بیانات نورانی است که فواصل زمانی و تاریخی را از میان برمی دارد و مانع نشستن غبار کهنگی و گذشت زمان بر”نهــج البلاغه“ می گردد، به راستی نهج البلاغه، أخ القرآن و در کنار قرآن، کتابی برای همه ی مسایل بشری تا انتهای تاریخ است. سعدی که دنیای اطراف خود را بیــمار، گمراه و محتــاج تربیت و هدایت می دید، به عشق تحصیــل و کسب معارف، عزم سفری سی ساله نمود درحالی که همواره درصـدد یافـتن مرهمی برزخم های پیــکره ی انسـانیت بـود.وی ضمن فراگیری زبان عربــی و مطـالعه ی دواویـن شعـری، به مطالعـه ی مکتـوبات و آثـار فـراوان از اندیشـمندان وبزرگـان پرداخت و پس از بازگشت از سـفر، ازاندوخته ی مطالعات خود و تجربیات سفر به تألیف بوستان اقدام کرد. به اذعان بزرگان و استادان ادبیات فارسی، سعدی پیوسته در نظم و نثر خویش از مواریث کهن ادبی تأثیر گرفته است، از طرفی سبقت زمانی و تاریخی امیرالمومنین(ع) در آموزش تعالیم آسمانی و فطری بر همه یا اکثر صاحب اثرهایی که سعدی از آنان تأثیر گرفته و شهرت فصاحت و بلاغت آن حضرت، همچنین وجود تعلق خاطری که این شاعر شافعی مذهب به حضرت داشته و نوع روحیه ی سعدی-که پیوسته در مقام موعظه و انسان دوستی و محبت و .... برمی آید-گواه آن است که نهج البلاغه نیز یکی از کتب مورد مطالعه ی وی بوده است، همچنین معاصر بودن شیخ با ابن ابی الحدید معتزلی و سفر سعدی به بغداد-شهری که ابن ابی الحدید مدت ها سرپرستی کتابخانه های آن را برعهده داشته و صاحب دو اثر ماندگار”شرح نهج البلاغه“و ”القصائد السبع العلویات“نیز بوده است- یقین بر این مطلب را قوت می بخشد. لذا سعدی یا مستقیماً مطالب را از نهج البلاغه دریافت نموده است یا ناخود آگاه وبا افــکاری متـأثراز تعالـیم این کـتـاب، به سـرودن اشـعار خود پرداخـته و یا این معــارف الهی و فطـری، غیرمستقیم از طریق متفکران و صاحب اثرهایی که متأثر از امام(ع) بوده اند، در افکار او رسوب و نفوذ کرده است. سعدی شیرازی مشام جان را به نسیم سخنان و مواعظ حضرت علی(ع) معطر ساخته سپس در قالب نظم و نثر فارسی، به کلام مولا(ع) کالبد دیگری تقدیم داشته است.

چکیده: تفاوت تشبیه تمثیل با تشبیه ساده در این است که در تشبیه تمثیل وجه شبه از امور متعددی انتزاع یافته است، و از آنجا که تصور مفاهیم مرکب و ربط آنها به یکدیگر نیازمند تفکر و استدلال است، تشبیه تمثیل از ابزار های نیرومند برای تبیین و آشکار سازی مفاهیم مرکب و پیچیده و تبدیل آنها به مفاهیمی آشنا و محسوس به شمار می رود . قرآن کریم و نهج البلاغه که به اعتراف صاحب نظران از عالی ترین درجات بلاغت برخوردارند، برای به تصویر کشاندن بسیاری از معارف عمیق و دور از دسترس فهم متعارف انسان، از این شیوه بهره فراوان برده اند. در این نوشتار با استخراج حدود دویست مورد تشبیه تمثیل در این دو منبع گرانسنگ و شرح و تبیین آن ها، سعی گردیده است از یک سو عناصر تصویر ساز و از دیگر سو موضوع و اهداف این تصاویر با یکدیگر مقایسه شود تا یکی از رموز جاودانگی این دو کتاب یعنی بلاغت، از زاویه تنگ تشبیه تمثیل مورد تأمل و بررسی قرار گیرد. همچنین برای وصف حالات، صفات و موضوعات مختلف (وجه شبه) چون خوبی، بدی، نادانی، غفلت، برکت و...جدول ها یی رسم شده است تا خواننده با یک نگاه بتواند معیار های قرآن و نهج البلاغه را برای تصویر سازی از کمیت ها و کیفیت ها ی مختلف دریابد. نتایج حاصل از مقایسه عناصر استخدام شده در تصویرگری های قرآن و نهج البلاغه نیز در قالب نمودارهایی به نمایش گذاشته شده است. همچنین در این تحقیق، شباهت ها و تفاوت هایی در موضوعات و عناصر تصویر ساز قرآن و نهج البلاغه به دست آمده است. شباهت ها نشانه همسویی این دو کتاب در اهداف عالی و هدایت انسانی است و موارد اختلاف نشانه تأثیر تفاوت زمانی و حوادث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. کلید واژه ها : قرآن، نهج البلاغه، تشبیه تمثیل، بلاغت

عصر عباسی، عصر تبادل فرهنگی میان اندیشه های مختلف به ویژه اسلامی و ایرانی است. ابن مقفع و متنبی، دو قله بلند ادب عربی هستند که از آبشخور غنی این فرهنگ که به اعتقاد محققان، سخت متأثر از فرهنگ و ادب ایرانی است، سیراب شده اند و به داشتن مضامین حکمی شهرت دارند. بی تردید باید عبدالله ابن مقفع را که از نژادی ایرانی و آشنای به زبان فارسی است، کاتبی توانا و مترجمی زبردست و از مشاهیر علم و ادب عهد اموی و عباسی دانست که با ترجمه آثار فرهنگی ایران باستان، موجی از حکمت را به ادبیات عربی سرازیر کرد. کلیله و دمنه ابن مقفع به دلیل تاثیر بی مانندش در ادب عربی، الگوی بسیاری از نویسندگان و شاعرانی که با زبان عربی آشنایی داشته اند قرار گرفته و از این اثر بلیغ تاثیر پذیرفته اند و از سبک نگارش و اندیشه های والای آن بهره مند گشته اند. به نظر میرسد متنبی، شاعر بلند آوازه ی عرب از این جریان به دور نمانده و در مضامین حکمی اشعار خود از کلیله ابن مقفع تاثیر پذیرفته است و برخی مضامین اخلاقی، اجتماعی، فلسفی و سیاسی این کتاب بر دیوان متنبی تأثیر گذارده است. از این رو ابن مقفع و متنبی در حکمت های خود، نقاط اشتراک بسیاری از جهت مضمون دارند. علت اشتراک حکمت های این دو به اشکال مختلف از جمله تأثیر تعالیم انبیاء، توارد، عقلانیت و نهایتا تأثیر فرهنگ و ادب ایرانی در فرهنگ عربی قابل تفسیر است. اگر حکمت های کلیله را ایرانی بدانیم باید بپذیریم که متنبی در مضامین حکمی خود سخت متأثر از فرهنگ ایرانی است. کلید واژه ها: ابن مقفع، متنبی، حکمت.

پروین اعتصامی از شاعران دوره ی مشروطیت است که یکی از شاخصه های اصلی ادب این دوره تاثیر پذیری از فرهنگ عربی-اسلامی است.پروین هم با درون مایه های عربی-اسلامی خود سخت متاثراز این فرهنگ است تا آنجا که از برخی شاعران عرب مثل ابن علاف در قصیده گربه به شدت متاثر است. همچنین تاثیر پذیری پروین از سبک ادبی ناصر خسرو موجب بروز اندیشه های عربی – دینی در شعر او شده است. دراین پایان نامه قصد آن داریم که این رگه های ارزشمند عربی-اسلامی را نشان دهیم.

بعد از قرآن، کلامی در فصاحت و بلاغت همسنگ نهج البلاغه نیست و ادیبان و سخنوران پیوسته در فن خطابه و نویسندگی، اخذ مفاهیم متعالی در آفرنش نظم و نثر و استخدام نوع لفظ و استعاره ها، از این کتاب شریف، مدد جسته اند. براساس، این پایان نامه بر آن است تا نفوذ سخن حضرت امیر (ع) را در قابوس نامه عنصرالمعالی به نمایش بگذارد؛ چه آنجا که این تاثیر با رعایت گرفتن عین لفظ از سخنان حضرت خودنمایی می کند و چه زمانی که عنصرالمعالی عبارتی از مولا را در قالبی دیگر ریخته و کلام خود را بدان آذین بسته است یا در مواردی که کلام حضرت را حمل به معنا نموده و مفهوم سخن را به نظم کشیده است. در این تحقیق 240 تطبیق بین نهج البلاغه و قابوس نامه صورت گرفته که حاکی از شدت تاثیرگذاری و جاذبه سخنان علی (ع) است که هردل صیقل زده ای را مجذوب می نماید و خود آگاه یا ناخودآگاه افکار زنده دلان را مسحور می سازد و دلیلی بر تازگی و طراوت این بیانات نورانی است که فواصل زمانی و تاریخی را از میان برمی دارد و مانع نشستن غبار کهنگی و گذشت زمان بر "نهج البلاغه" می گردد، به راستی نهج البلاغه، اخ القرآن و در کنار قرآن، کتابی برای همه ی مسایل بشری تا انتهای تاریخ است. لذا عنصرالمعالی یا مستقیما مطالب را از نهج البلاغه دریافت می نموده است یا با افکاری متاثر از تعالیم این کتاب ، به نگارش کتاب خود پرداخته است.

امثال مولّد به ضرب المثل هایی گفته می شود که در دوره ی عبّاسـی از فرهنگ های غیر عربی به فرهنگ عربی نفوذ کرده اند، و از قرن چهارم به بعــد در کتب امثال عربی به صــورت پراکنده مطرح شده اند. در اواخر قرن ششم هجری، میدانی (م 518) در مجمع الأمثال به صورت گسترده به این امثال پرداخته و در پایان هر باب از کتاب خود، بخشی را به بیان آن ها اختصاص داده است. هــدف اصلی این پژوهش کشف و معرفی ریشه های این امثال از طریق مطالعه و بررسی منابع مختلف فارسی و عربــی است. اگر چـــه بیشتر پژوهشگران از جمله خود میدانــی به غیر عربی بــودن این امـثال تأکید داشـه و آنها را برگرفته از فـرهنگ های مختلف از جمله ایرانی، هندی و یونـانی دانسته اند امّا هـــیچ کدام به طــور مشخّص به هویّت اصـلی آنها اشاره ننمــوده اند. با توجّه به نتایج به دست آمده از این پژوهش مــی توان ادّعا نمود که تعداد قابل توجّهـی از این امثال ریشه در فرهنگ و ادب ایران زمین دارند. تعداد دیگری نیز متعلّق بــه مغرب زمین می باشــند که به دنبال ترجمه ی کتاب های فلاسفه ی یونان به ادب عربی راه یافته اند، همچنین مــی توان این نظریه را در خور توجّه دانســت که بر خــلاف تصوّر میدانی، تعداد قابل توجّهی از این امثال ریشــه در فرهنگ و ادب عربی دارند.

گستره ی اصلی این پژوهش، رصد و بازشناسی مضامین حکیمانه ی ابیات سه دفتر آخر مثنوی مولانا در تطبیق با مضامین حکمی ادب عربی است. با تکیه بر نتایج به دست آمده در این تحقیق، می توان ادّعا نمود که مولانا در پاره ای از ابیات مثنوی، متأثّر از مضامین امثال و حکم و اشعار عربی بوده است. آشنایی مولانا با زبان و فرهنگ عربی و نیز مطالعه ی آثار ادبی برگرفته از این زبان، سبب شده است تا وی در کنار بهره گیری از مضامین حکمی عربی، با استفاده از دخل و تصرّف در آنها، ترجمه ی لفظ به لفظ، و یا بیان گزینشی بخشی از عبارت مورد اشاره، راه ابداع و نوآوری در پیش گیرد و از این طریق، ابیات خود را جاودانه ساخته و آنها را به عنوان مثل سائر در میان خاصّ و عام مقبول گرداند. ضمن آنکه با تحقیق و بررسی پیرامون مضامین عربی مطرح شده در سه دفتر آخر مثنوی مشخّص شد که تعدادی از این مضامین، ریشه در ادب فارسی و پند نامه های ایران باستان دارند که در عصر عبّاسی به عربی ترجمه شده و بعدها در قالب پوششی عربی دوباره به ادب فارسی بازگشته اند.

گستره ی اصلی این پژوهش، رصد و بازشناسی مضامین حکیمانه ی ابیات سه دفتر اوّل مثنوی مولانا در تطبیق با مضامین حکمی ادب عربی است. با تکیه بر نتایج به دست آمده در این تحقیق، می توان ادّعا نمود که مولانا در پاره ای از ابیات مثنوی، متأثّر از مضامین امثال و حکم، و اشعار عربی بوده است. آشنایی مولانا با زبان و فرهنگ عربی و نیز مطالعه ی آثار ادبی برگرفته از این زبان، سبب شده است تا وی در کنار بهره گیری از مضامین حکمی عربی، با استفاده از دخل و تصرّف در آنها، ترجمه ی لفظ به لفظ، و یا بیان گزینشی بخشی از عبارت مورد اشاره، راه ابداع و نوآوری در پیش گیرد و از این طریق، ابیات خود را جاودانه ساخته و آنها را به عنوان مثل سائر در میان خاصّ و عام مقبول گرداند. ضمن آنکه با تحقیق و بررسی پیرامون مضامین عربی مطرح شده در سه دفتر اوّل مثنوی مشخّص شد که تعدادی از این مضامین، ریشه در ادب فارسی و پند نامه های ایران باستان دارند که در عصر عبّاسی به عربی ترجمه شده و بعدها در قالب پوششی عربی دوباره به ادب فارسی بازگشته اند.

علامه دهخدا، در جلد سوم امثال و حکم، پس از آوردن ابیاتی از اسدی طوسی با این سرآغاز: مزن رای با تنگدست از نیاز................. که جز راه بد ناردت پیش باز به ناگهان افسار خامه از کفش برون می شود و به گزارش صد و هفتاد و شش صفحه ای از این ابیات می پردازد. این ابیات اسدی طوسی، بیانگر برتری ایرانیان بر دیگر ملل می باشد و آن صد و هفتاد و شش صفحه که از پس این ابیات می آید در واقع گزارش و تاییدیه ی است بر درستی و صحت ادعای آن ابیات که در پیِ اثبات فضل و برتری ملت ایران بوده است. این بخش 176 صفحه ای، ویژه ی فرهنگ و تاریخ ایران باستان می باشد، بخش انبوهی از این فراز به زبان عربی است که برخی از روایات قرآن کریم و سخنان اندیشمندان عربی نویس سده های نخستین اسلامی درباره فرهنگ ایران را در برمی گیرد که فاقد ترجمه و بازشناسی مراجع است. می توان با یقین بگویم، که دهخدا از همه ی منابع مربوط به فرهنگ ایران که در دسترس اش بوده، بهره گرفته و اطلاعات گرانبهایی را در این بخش از کتاب خود جای داده است اما احتمالا ایشان به دلیل حجم بالای آثار و تالیفاتشان، نتوانسته اند این متون را دسته بندی و بسامان کنند و تنها به نقل آنها بسنده نموده اند و به نشانی و شناسنامه ی کامل کتب مورد استفاده نیز اشاره نکرده اند. به همین سبب، ما نخست به بازشناسی مراجع مورد استفاده ی ایشان پرداخته و شناسنامه ی کامل آن ها را یافته و ثبت نمودیم. نیز با مراجعه و بهره گیر ی از دیگر مراجع فرهنگ ایران باستان که در دسترس دهخدا نبوده، تلاش کردیم تا این مجموعه را پر بارتر سازیم. متون عربی اش اگر ترجمه شده بود، ترجمه اش را یافته و بدان افزودیم و اگر برگردان نشده بود، خود به ترجمه آن دست زدیم. برای نمونه ما از ترجمه های آقایان مهدوی دامغانی و آذرتاش آذرنوش استفاده نمودیم. سپس برای تمامی متون، تا حد امکان، عناوینی درخور برگزیدیم و سپس متون هم موضوع را دسته بندی کرده و آنها را در سیزده فصل گنجانیدیم که به ترتیب زیر می باشند: طبقات، ارتش، حکمت، شادی و آبادانی، اخلاق، شکوه، دانش، هنر، ستایش ایرانیان در متون دینی، سیاست، دین، رابطه ایرانیان و اعراب و عدل در ایران باستان می باشد.

چکیده دیوان محمّدتقی بهار، آکنده از مضمون های گوناگون سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ... است. بهار در سرایش این مضمون ها، سخت متأثّر از منابع اسلامی – عربی، از جمله؛ قرآن کریم، احادیث اسلامی و ادبیّات عرب است. وجود آیات قرآن کریم، احادیث اسلامی، اشعار، عبارت ها و واژه های عربی، ذکر نام ادیبان عرب و مدح و رثای آن ها در شعر او، گواه این ادّعاست. اقتباس از قرآن کریم در شعر بهار به شکل های مختلف و با دو هدف کلّی انتقال پند و اندرز و تفنّن ادبی صورت گرفته است. به نظر می رسد، بهار بر آن بوده است تا آموزه های قرآنی – اسلامی را در جهت اصلاح امور جامعه و تهذیب اخلاق عمومی به کار برد و دین و راهکارهای آن را با چالش ها و نیازهای مردم ایران پیوند دهد. همچنین آشنایی بهار با زبان و ادبیّات عرب و مطالعه ی آثار ادب عربی سبب شده است که در سرایش اشعارش، از ادبیّات عرب متأثّر شود. از آنجا که منابع عربی یکی از سرچشمه های سرشار فرهنگ و ادب ایرانیان باستان است، در این پژوهش بسیاری از مضامین ایرانی را که به فرهنگ و ادب عربی نفوذ کرده اند، در شعر بهار نشان داده ایم.

بهارستان جامی از آثار برجست? ادب فارسی است که به تقلید از گلستان سعدی نوشته شده است. رگه‏های طلایی اندیشه‏های اسلامی، حکایات دلنشین و پندآموز، مضامین حکمی و تعابیر ادبی و شیرین بهارستان، موجب ماندگاری و برجستگی این اثر شده است. با آن که جامی مدّعی است در آثار خود وام‏دار پیشینیان نیست، در این پژوهش منبع عربی 109 حکایت و مضمون از 165 حکایت بهارستان را یافته‏ایم. همچنین منبع 42 حکایت را در منابع فارسی قبل از جامی مشخص کرده‏ایم. در آثار پس از جامی نیز 46 حکایت از حکایات جامی را یافته‏ایم. با وجود ریشه‏های حکایات و مضامین بهارستان در منابع عربی و فارسی، ابداع، نوآوری و نثر ادبی روان جامی، لباس فاخر به تن این اثر پوشانده است که از ارزش ادبی آن نمی‏کاهد.

زبان و ادب عربی همواره در طول تاریخ، از راههای مختلف، متأثّر از فرهنگ و تمدّن ایرانی بوده است. پیش از اسلام، فرهنگ ایرانی به سبب عوامل متعددی از جمله، تجارت، رفت و آمد شاعران جاهلی به دربار ساسانی، نفوذ سیاسی و نظامی ایرانیان به یمن، استقرار در منطقه حیره و... به فرهنگ و ادب عربی سرایت کرد. پس از اسلام نیز، به دلیل عواملی چون نفوذ تشکیلات اداری ایرانیان به دربار خلفای عرب، آشنایی عرب با حکمت های ایرانی و ابراز علاقه فراوان نسبت به آنها، ترجمه بسیاری از آثار ایرانی از پهلوی به عربی، ورود سبک نویسندگی عرب به مرحله ای جدید توسّط نویسندگان برجسته ایرانی و انتقال فکر و مضمون از فارسی به عربی به وسیله ایرانیانی که دو زبان فارسی و عربی را نیک، آموخته بودند، اندیشه و فرهنگ ایرانی در ادبیات عرب و فنون مختلف آن و نیز در زندگی سیاسی و اجتماعی عرب ها، تأثیر بسیار بر جای نهاد. یکی از جلوه های آشکار نفوذ اندیشه ایرانی به ادب عربی حکمت های این قوم است. در منابع عربی از 42 شخصیت ایرانی، سخنان حکمت آمیزی به شرح زیر بر اساس بسامد این حکمت ها، نقل شده است: بزرگمهر 459، انوشروان 349، أَردشیر 164، پرویز 70، قباد 30، بهرام گور 22، آذرباد 15، هرمز بن شاپور 6، رستم 6، اسفندیار 5، منوچهر 4، پشنگ بن تور 4، کیخسرو بن سیاوش 4، افراسیاب 4، هرمز بن انوشروان 4، کیکاوس 4، شاپور بن اقفور شاه 4، یزدگرد بن بهرام 4، جوذر بن شاپور 3، اقفور شاه 3، خسرو بن پرویز 3، اردوان بزرگ 3، اردوان کوچک 3، فیروز بن یزدگرد 3، بالاش بن فیروز 3، دارای کوچک3، گشتاسب 3، فریدون 3، بهمن 3، نرسی بن ایران 2، دارای بزرگ2، زال بن رستم 2، زو بن طهماسب 2، هرمز بن نرسی 2، أَرْدَشیر بن هرمز 2، شاپور بن شاپور 2، شاپور ذو الأکتاف 2، هوشنگ2، نرسی بن بهرام 1، یزدگرد بن شهریار 1، بهرام بن هرمز 1، ساسان 1. علاوه بر 42 شخصیت مذکور، در منابع عربی، تعداد 172 حکمت از ایرانیان (فُرس و عجم) و 23 حکمت از موبدان نیز نقل شده است. بنابراین مجموع حکمت های ایرانی در منابع عربی، 1408 مورد بوده که 431 مورد آن تکراری است. از دلایل اصلی جلوه گری پندها و اندرزهای ایرانی در بسیاری از منابع عربی این است که خرد محوری اساس تمامی آنهاست و آثار ادبی بر جای مانده از فرهنگ باستانی ایران از جمله شاهنامه، جاودان خرد، الأدب الصغیر و الأدب الکبیر، مینوی خرد، متون پهلوی و... نیز نشان می دهد که توجّه به عقل و خرد، از خصیصه های بارز اندیشه ایرانی بوده است؛ به همین دلیل با اندیشه های اسلامی همسویی و اشتراک داشته و حضور آنها در تفاسیر معتبر قرآن کریم و نهج البلاغه، دلیل محکمی بر این ادعاست. حکمت های ایرانی به مرور زمان، دچار تغییر و تحوّل شد، بسیاری از آنها به اسم حکیم در آمد؛ اما کار به اینجا ختم نشد، ادبیات عرب در اثر آمیزش با فرهنگ های مختلف از جمله ایرانی، چنان غنی شد که به منزله چشمه ای گوارا، منظور نظر شاعران و گویندگان فارسی زبان قرار گرفت و آنان سخنان خود را به حکمت های عربی زینت دادند، نتیجه این نفوذ حکمت های عربی در ادب فارسی این گمان را برای بسیاری از ادیبان و صاحبنظران به وجود آورد که زبان و ادب فارسی در حکمت ها و امثال خود، وامدار ادب عربی است. در این پژوهش، ضمن معرفی بیش از 1000 حکمت ناشناخته ایرانی در ادب عربی این سخن صاحب بن عباد را تفسیر کرده ایم که با دیدن کتاب «العقد الفرید» گفت: «هَذهِ بضاعتنا ردّت إلینا».

چکیده مولانا مجد خوافی از مشاهیر قرن هشتم هجری،ودارای تألیفات متعددی از جمله کتاب ارزشمند و ماندگار «روضه خلد» می باشد. روضه خلد از کتاب هایی است که مناسب مجلس گویان و اهل منبر است؛ زیرا در درون حکایات یا پس از آن ها به موعظه و اندرزگویی می پردازد و چون سخنوران از آیات و احادیث و اشعار فارسی و عربی، به وفور استفاده می کند. کتاب روضه خلد دارای هیجده باب، چهارصد و بیست حکایت و دو هزار و یکصد و چهل بیت شعر عربی و فارسی است. افزون بر حکایات، از حکمت، تمثیل، نکته، قصه، وعظ، خبر، فایده، و بیان نیز بهره دارد. هر یک از باب-های هجده گانه با حدیثی از پیامبر اسلام (ص) آغاز می شود وپس از ابیاتی متناسب با موضوع از سروده های خود شاعر، به شرح حکایاتی متناسب با عنوان باب می پردازد. آیات، احادیث، اخبار و ضرب المثل های عربی که زینت بخش کلامش شده اند، نشانه ی اشراف مجد خوافی بر زبان عربی و علوم قرآنی است.روضه خلد به عنوان یکی از آثار ارزشمند ادب فارسی، دربرگیرند? داستان‏ها و سخنان حکیمان? بسیاری است که منشأ و منبع بسیاری از آنها عربی و برخی از آنها منقول از ایرانیان باستان می باشد، خوافی اشاره‏ای به سرچشم? این حکایت‏ها نکرده، این در حالی است که ما در این پژوهش سرچشمه 212 حکایت و سخن حکیمانه را از 420 حکایت و حکمت موجود در روضه خلد منابع عربی و نیز منبع 133 مورد از این حکایات را در منابع فارسی یافته ایم.

«متنبّی» و «ناصرخسرو»، از چهره های شاخص شعر حکمت در ادب عربی و فارسی به شمار می آیند، که سروده های حکمی ایشان در میان دیگر شاعران از فراوانی و شهرت بیشتری برخوردار است. یافته ی اصلی این پژوهش در این است که تجربه های شعری، آشنایی با حکمت «ایرانی» و «یونانی»، بهره گیری از فرهنگ و آموزه های دینی، از منابع حکمت، در شعر این دو شاعر، به ویژه در شعر «متنبّی»، است. «ناصرخسرو» به عنوان شاعری فرهیخته که نسبت به فرهنگ و ادب عربی آگاهی داشته است، در سرودن برخی مضمون های حکمت آمیز خویش به شعر «متنبّی» نظر داشته است. افزون بر این، در این نوشتار، اعتقاد بر این است که اگر چه در برخی موارد، میان شعر «متنبّی» و «ناصرخسرو» تشابه هایی وجود دارد، اما این تشابه از باب تجربه ی شعری و توارد خاطر بوده و ریشه ی برخی از این حکمت ها، در فرهنگ اسلامی و ایرانی نیز وجود دارد. این پژوهش بر آن است، تا بر اساس چارچوب های ادبیّات تطبیقی (مکتب فرانسه) به بررسی و تحلیل جنبه های مشترک و متفاوت و احیاناً تأثیر پذیری «ناصرخسرو»، از «متنبّی» بپردازد. از نظر نقد و زیبایی شناسی شعری نیز، زبان شعری آن دو در شعر حکمی دارای ویژگی های مشترکی همچون، ایجاز، روانی و شیوایی است. کاربرد صور خیال گوناگون در شعر متنبّی، نسبت به شعر «ناصرخسرو»، از جنبه های تمایز ایشان به شمار می آید.

سعدی شاگرد مکتب اسلام و فرهنگ اسلامی است. این دو آبشخور زلال، از عواملی هستند که اشعار سعدی را شاخص و برجسته کرده است. در این پایان نامه سعی شده است مضامین مشترک اشعار حِکمی بین دیوان اشعار امام علی (ع) و کتاب گلستان و بوستان سعدی استخراج گردد و بخش هایی از این مشترکات که از جهت معنایی و در برخی موارد لفظی به هم نزدیک هستند در برابر هم قرار گیرند. در کنار آن ها، نظریات شارحان و سعدی پژوهان نیز، متناسب با مضماین مورد بررسی نگاشته شده؛ امّا با توجّه به نقش برجسته و قابل تأمل فرهنگ ایرانی که بر پایه آموزه های دین، تجربه و خردورزی قرار داشته است، سعی بر این بوده است که موارد مشابه این مضمون ها در منابع ایران باستان نیز، یافته شود. در پی-نوشت، تا حد امکان برای هر یک از مضامین، شواهدی از دیگر نویسندگان و شاعران فارسی زبان و عرب به عنوان نمونه ذکر شود. این پژوهش بر آن است تا بر اساس مکتب فرانسوی ادبّیات تطبیقی و با روش توصیفی- تحلیلی، تأثیرپذیری سعدی را از فرهنگ اسلامی و عربی نشان دهد. نتایج حاصل از این مقایسه، نشان از قرابت فرهنگی و فکری سعدی با اندیشه های منسوب به امام علی (ع) و فرهنگ ایرانی دارد.

«انیس الناس» از کتاب های اخلاقی- تربیتی قرن نهم هجری، تألیف نویسنده ای گم نام به نام «شجاع» است. وی این کتاب را به تقلید از قابوس نامه، برای ممدوح خود «ابراهیم سلطان» در بیست فصل نگاشته است. انیس الناس آمیخته ای از فرهنگ اسلامی، عربی و ایرانی است و از کتاب های تربیتی پیشین، همچون قابوس نامه، اخلاق ناصری و گلستان سعدی تأثیر بسیار پذیرفته است. آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و علوی زینت بخش این کتاب است. شجاع، از اشعار شاعران پیشین، همچون سعدی، مولوی، نظامی، ابن یمین، عطار، حافظ و امثال آنها، استفاده بسیار کرده است. همچنین، دربرگیرند? داستان‏ها و سخنان حکیمان? بسیاری است که منبع بسیاری از آنها عربی و برخی نیز منقول از ایرانیان باستان می باشد، از آن جا که «شجاع» جز معدود مواردی به گویند? احادیث، عبارات و اشعار اشاره نکرده است، در این پژوهش علاوه بر نشان دادن منابعی که «شجاع» از شیوه و سبک آن ها استفاده کرده، سرچشمه حکایات، سخنان حکیمانه، اشعار و امثال موجود در این کتاب را در منابع عربی و فارسی نشان داده ایم.

اصطلاح بینامتنیّت نخستین بار توسط ژولیا کریستوا در اواخر ده? شصت وارد نقد و نظری? ادبی فرانسه شد. بینامتنیّت بر این اندیشه است که متن نظامی بسته و مستقل نیست؛ بلکه پیوندی دوسویه با سایر متون دارد. این متون ممکن است ادبی یا غیر ادبی باشد، هم عصر همان متن باشد یا به سدّه های پیشین تعلق داشته باشد. این پایان نامه با موضوع « رابط? بینامتنی حکایات مثنوی های سنایی با متون پیش از آن» تدوین یافته است. در میان آثار سنایی، مثنوی های حدیقه الحقیقه و عشق نامه دارای حکایات متعددی هستند که اغلب آنها شاید در آثار پیشینیان ادب فارسی و یا حتّی ادبیّات عرب نقل شده باشند. سیرالعباد نیز به نوب? خود داستانی مشتمل بر سفر روح به عالم ماورایی است. در این پایان نامه تلاش شد که مأخذ و منشأ این حکایات بررسی شود و بسامد آثار عربی و فارسی پیشین که سنایی از آنها بهره جسته است را به دست بیاوریم. هدف از تدوین این پایان نامه، یافتن سرچشمه های فارسی حکایت های مثنوی های سنایی، یافتن منابع عربی حکایت های مثنوی های سنایی و بررسی تأثیر ادبیّات عرب بر مثنوی های سنایی می-باشد. یکی دیگر از اهداف این پایان نامه بررسی شیو? داستان پردازی سنایی و مقایس? آن با حکایات مأخذ از منظر رابط? بینامتنی می باشد. به همین دلیل به بررسی مآخذ حکایات مثنوی های سنایی پرداختیم و پس از یافتن ریش? تعدادی از حکایات، آنها را از لحاظ کمیّت و همچنین نوع اثر مورد بحث قرار دادیم. سنایی در اخذ حکایات بیشتر به آثار عربی توجه داشته است و %67 کل حکایات به حکایات عربی اختصاص دارد.سنایی بیشترین اقتباس را از ربیع الابرار زمخشری داشته است. بسیاری از حکایت پردازان پس از وی نیز از این حکایات سود جسته اند. سنایی در ساختار داستان ها با حفظ مضمون و درون مای? اصلی تغییراتی در عناصر داستان به وجود آورده است. در بررسی مثنوی سبرالعباد با سفرنامه های عرفانی پیش از سنایی از جمله ارداویراف نامه، رساله الغفران و رسال? حی بن یقظان، دریافتیم که در تمامی این آثار، صحبت از یک سفر ماورایی با راهنمایی و هدایت پیر است و تمامی اعمال دنیوی در قالب نمادهای مادی و گاه حیوانی بر سالک عرضه می شود. کلید واژه: بینامتنی، حکایت، سنایی، مثنوی های سنایی، عشق نامه، حدیقه الحقیقه، سیرالعباد

کلیله ودمنه نمونه ی بارزداستانهایی از زبان حیوانات، آمیخته با حکمت و امثال است که جنبه ی پند و موعظه در آن نمود خاصی دارد. برزویه طبیب با استادی آن را از زبان سنسکریت به پهلوی و ابن مقفع با تسلط بر زبان عربی آن را از پهلوی به عربی و در نهایت نصرالله منشی با قلم سحرآفرین و توانمند خود آن را از عربی به زبان شیرین فارسی ترجمه نمودند. در ترجمه به فارسی، نصرالله منشی با تکیه بر ذوق ادبی و استعداد خود، ابیات، امثال، اقوال، احادیث و روایت زیادی به اصل ترجمه افزوده است. پژوهش حاضر، گامی در شناساندن منابع ابیات، اقوال، امثال، نکات حکمی، داستانها و حکایات ترجمه ی منشی است. این پژوهش به ما نشان می دهد که منشی در منابع ابیات عربی از ابیات بحتری، متنبی و ابوالعلاء معرّی بیشتر از سایر شعرای عرب و در ابیات فارسی از سنایی و مسعود سعد بیشتر از دیگر شعرای فارسی بهره برده است. وی بیش از یک هزار عبارت حکمی که بیشتر آنها از افزوده های خودش به ترجمه ی ابن مقفع است، در ترجمه ی خویش بهره برده که در این پژوهش کم و بیش به آنها اشاره و منابع و معادل عربی و فارسی آنها بررسی شده است. همچنین در این پژوهش مشخص شده که منشاء بیشترحکایات، داستان ها و افسانه های ازوپ و مهابهاراتا است که منشی به نوعی از آنها استفاده کرده است. در مجموع باید گفت: سعی پژوهشگر در این رساله دستیابی به نقل تمامی سرچشمه ها و منابع و اقوال معتبر است. کلید واژه ها: کلیله ودمنه، ابن مقفّع، نصرالله منشی، سرچشمه ها، مینوی

صحت انتساب اشعار منسوب به حضرت علی(ع) از زوایای مختلف قابل بررسی است، زیرا ابیات مذکور از جهت منابع و وجود مضمون و واژگان مشترک با سخنان علی(ع) یکسان نیستند، به گونه ای که بخشی از آنها در دیوان شاعران عرب دیده می شود و یا در منابع عربی به گویندگان دیگری نسبت داده شده است. در این پژوهش دامنه کار با به بررسی اسناد این اشعار و مقایسه ی آن با سخنان علی(ع) در نهج البلاغه قرار داده ایم تا با ظن قوی صحت انتساب این اشعار به علی(ع) را نشان دهیم. کلید واژه: حضرت علی(ع)، نهج البلاغه، دیوان منسوب به حضرت علی(ع)

در فرهنگ اسلامی و ایرانی حکمت های بسیاری وجود دارد که به سبب تعالیم اسلام، وحی و قرآن کریم از یک سو و عقلانیت، تجربه و تعالیم پیامبران ایرانی، از دیگر سو در بسیاری از مضامین عقلی، اخلاقی و اجتماعی اشتراک دارند. مقایسه و تطبیق این مضامین گامی ارزشمند در تبیین پیوندهای فرهنگی مشترک اسلام و ایرانیان است. در این تحقیق موضوعات خردورزی، علم و دانش، صبر، احسان و نیکی، سخاوت و قناعت را در این دو فرهنگ مقایسه کرده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که دیدگاههای مشترک بسیاری در این دو فرهنگ وجود دارد. هدف از این پژوهش پیدا کردن پیوند های فرهنگی ایرانیان باستان و دین مبین اسلام و تأثیر این دو فرهنگ کهن در ادبیات فارسی است. این پژوهش با روش کتابخانه ای تهیه شده است که از نتایج آن می توان یکی از عوامل استقبال ایرانیان از دین مبین اسلام و پیشگامی آنها را در توسعه و ترویج علوم این دین مبین نشان داد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.