چکیده بندر امام خمینی(ره) در انتهای شمال غربی خلیج فارس به وسیله آبراهه خور موسی به این خلیج متصل می شود. آلودگی ناشی از تردد نفتکش ها، حوادث و سوانح مربوط به رفت و آمد کشتیها، منابع و صنایع مستقر در خشکی از جمله عوامل آلودگی و تأثیرگذار بر روی اکولوژی این منطقه است. در این بین آلودگی فلزات سنگین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فلزات سنگین جزء آلاینده های پایدار می باشند و از جمله آلاینده هایی می باشند که قابلیت تجزیه بیولوژیکی ندارند و ممکن است ضمن ورود به بدن آبزیان در آنها تجمع نمایند. در بین نرم تنان، دوکفه ای ها مهم ترین گروهی هستند که به عنوان شاخص آلودگی و پایش محیط به کار می روند. به منظور بررسی وضعیت بندر امام خمینی از نظر غلظت فلزات جیوه، مس و سرب و برآورد انباشتگی این فلزات سنگین در صدف دوکفه ای crassostrea gigas و همچنین بررسی امکان استفاده از این گونه به عنوان پایشگر زیستی آلودگی فلزات سنگین، نمونه های رسوب و صدف از منطقه بین جزرومدی بندر امام خمینی در بهمن 1387 و تیر 1388 جمع آوری گردید. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه و آماده سازی، محتوی جیوه ی آن ها با دستگاه مرکوری آنالایز مدل zeeman mercury analyzer ra-915+ اندازه گیری شد. سنجش غلظت فلزات سنگین مس و سرب توسط دستگاه ica-pes سری icp6000 ساخت شرکت thermo کشور انگلستان صورت گرفت. نتایج نشان داد که میانگین غلظت جیوه، مس و سرب رسوبات بندر امام خمینی به ترتیب 77/0±39/1، 71/2 ±82 / 13 و 55/1±94/6میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. میانگین غلظت فلزات سنگین جیوه، مس و سرب در بافت نرم صدف ترتیب 04/3±52/5، 51/143± 01/662 و 46/4 ± 90/11 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. حال آنکه میانگین غلظت این فلزات در پوسته صدف به ترتیب 04/0 ± 184/0، 49/0 ± 27/2 و 33/0 ± 84/1 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. نتایج نشان داد که غلظت فلزات جیوه در رسوب دو فصل تابستان و زمستان تفاوت معنی داری نداشت. بین غلظت فلزات مس و سرب در رسوب دو فصل تابستان و زمستان تفاوت معنی داری مشاهده شد. میزان جیوه در بافت نرم صدف در زمستان بیشتر از تابستان بود ولی میزان سرب و مس در تابستان بیشتر بود. در بین ایستگاه ها داک سرسره نسبت به سایر ایستگاه ها آلوده تر بود. نتایج بدست آمده در این تحقیق با مقادیر حاصل از مطالعات دیگران و استانداردهای موجود مقایسه شدند. این مقایسات نشان دادند که تنها غلظت جیوه اندازه گیری شده در رسوب بالاتر از حد مجاز بود. ولی میزان فلزات جیوه، مس و سرب در بافت نرم بالاتر ازحد مجاز بودند و می توانند خطر ساز باشد. همبستگی معنی داری بین غلظت فلز سرب و جیوه بافت نرم صدف c. gigas و رسوب ، مشاهده شد. درنیجه این بافت برای پایش زیستی فلز سرب در این سواحل مناسب می باشد. همبستگی مثبت معنی دار در بین غلظت فلزات مس، سرب بافت سخت و رسوب منطقه مشاهده شد که نشان می دهد که پوسته صدف c. gigas برای پایش زیستی این فلزات مناسب می باشد.

جیوه عنصر مهمی است که تغییرات جزیی در میزان دسترسی ترکیبات آن می تواند برای انسان و محیط زیست بسیار خطرناک باشد. در مطالعه حاضر، یک روش استخراج متوالی جهت تعیین نحوه توزیع و غلظت ترکیبات جیوه در رسوبات به کار برده شد. این نمونه ها از ایستگاه های خور موسی شامل: خورهای مجیدیه، غزاله، جعفری، موسی، مریموس، بی حد، پاتیل، و غنام، واقع در شمال غربی خلیج فارس، برداشته شد. پس از خشک کردن و یکنواخت کردن، 0/1 گرم نمونه رسوب در معرض 5 مرحله ی استخراج متوالی قرار گرفت. معرف های شیمیایی مورد استفاده توانستند به طور کم و بیش گزینشی ترکیبات مختلف جیوه را استخراج کنند. این روش استخراج متوالی می تواند، به ترتیب، بخش های قابل تبادل، متصل به کربنات ها، متصل به اکسیدهای fe-mn، متصل به مواد آلی، و بخش باقیمانده را استخراج نماید. با مقایسه بین مقدار کل غلظت جیوه بدست آمده از استخراج تک مرحله ای با مجموع مقدار جیوه حاصل از 5 مرحله ی استخراج متوالی، صحت روش بکار رفته بررسی و مشخص شد که در حد رضایت بخش می باشد. بین بخش قابل تبادل جیوه و تغییرات هدایت الکتریکی آب دریا ارتباط مستقیمی بدست آمد، این نشان می دهد که تغییرات هدایت الکتریکی آب دریا می تواند میزان دسترسی زیستی بخش قابل تبادل جیوه را تحت تاثیر قرار دهد. در مقایسه با اکسید منگنز، محتوای اکسید آهن رسوب اثر قابل توجهی در افزایش غلظت جیوه متصل به این بخش نشان داد. نتایج استخراج متوالی جیوه نشان داد که تا حدود 75% جیوه موجود در رسوب در دسترس زیستی قرار ندارند.