چکیده: از مهمترین مسائل و موضوعات کابینه شریف امامی چگونگی و نحوه ، رویارویی نیروهای ملی، مذهبی با آن بود.از همین رو پرسش اصلی این پژوهش این است که چرا کابینه شریف امامی نتوانست این گروه های مزبور را با خود همراه ساخته و از نیروی آنان برای فرو نشاندن وضعیت انقلابی جامعه ایران بهره گیرد؟ در پاسخ به این سوال فرضیه پژوهش این است که سابقه و پیشینه سیاسی شریف امامی و وابستگی او و اعضای کابینه اش به رژیم پهلوی ، بعلاوه عملکرد ضعیف او در عملی کردن شعار آشتی ملی در مقابل رویکرد انقلابی آیت الله خمینی، سبب طرد نیروهای ملی و مذهبی از دولت شریف امامی و عدم موفقیت کابینه وی گشت. از آن جا که گروه های سیاسی و مذهبی هر کدام از زاویه و نگاه خاص خود وارد مبارزه و رویارویی با دولت جدید شده بودند ودولت نیز، برای کنار آمدن با هر یک آن ها رویکردی متفاوت و جداگانه اتخاذ کرده بود. با این همه نفوذ و قدرت معنوی و سیاسی مرجعیت در تبعید (آیت الله خمینی) که از مدت ها قبل هدایت انقلابی حرکت مردم ایران را بر عهده داشت، امکان هر گونه سازش با رژیم شاه را از میان برده و همچنان ندای انقلاب را سر می داد و جمهوری اسلامی را به عنوان مدل حکومتی جایگزین رژیم شاه مطرح می کرد که در نهایت گروه های مختلف سیاسی و مذهبی نیز در پیوند با نظرات انقلابی ایشان قرار گرفتند و راه حل برون رفت از بحران فرا روی جامعه ایران را بر کناری شاه از سلطنت و تغییر رژیم شاهنشاهی به جمهوری اسلامی اعلام نمودند. واژه های کلیدی: گروه های ملی و مذهبی، کابینه شریف امامی، بحران انقلابی، رهبری آیت الله خمینی.

روزنامه های پرشمارگان ایران در آخرین سال سلطنت رژیم پهلوی دو بار دست به اعتصاب سراسری زدند؛ یک بار به صورت کوتاه مدت از 19 تا 23 مهر ماه در دوره نخست وزیری جعفر شریف امامی و بار دیگر به شکل بلندمدت از 15 آبان تا 16 دی ماه همزمان با نخست وزیری غلامرضا ازهاری. دلیل یا بهانه شروع اعتصاب نخست، حضور نیروهای نظامی بدون هماهنگی دولت در تحریریه اطلاعات و کیهان و دخالت آنها در جریان انتشار این نشریات و اعتصاب دوم، اشغال اطلاعات، کیهان و آیندگان و دستگیری و تحت تعقیب قرار گرفتن برخی از روزنامه نگاران بود. این پژوهش با تکیه بر منابع دست اول به ویژه حجم گسترده ای از نشریات، بولتن ها و خبرنامه های رسمی و غیررسمی آن زمان، به دنبال بررسی چرایی و چگونگی این اعتصاب ها و همین طور ارتباط آنها با اعتراض ها و اعتصاب های سال 1357ش. و نتایج حاصل از آنها است. اصحاب مطبوعات که تا سال 1357ش. با وجود کشمکش همیشگی با حکومت، اقدام به اعتصابی یکپارچه و تاثیرگذار و با یک رهبری واحد(سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات) نکرده بودند، در جریان اعتصاب ها و دیگر حرکت های اعتراضی آن سال دست به اعتصاب زدند. در واقع اعتصاب، حاصل زخم کهنه ای بود که در نیمه دوم سال 1357ش. فرصت سر باز کردن پیدا کرد. هر دو اعتصاب مطبوعات در آن سال با واکنش مثبت عموم مردم و گروه ها و شخصیت های مختلف روبرو گردید. پس از پایان این اعتصا ب ها مطبوعات از یک طرف از آزادی نسبی بیشتری برخوردار و از طرف دیگر خواه ناخواه با حرکت های انقلابی مردم همراه تر شدند. در نتیجه در جریان اطلاع رسانی در آن روزهای سرنوشت ساز نقش بیش تری بازی کردند.

نهضت مشروطه با هدف ایجاد قانون و عدالت و استقلال به وقوع پیوسته بود. این جنبش منافع سیاسی و اقتصادی فراوان دول همجوار ایران را که از سال ها قبل به گسترش نفوذ خود در کشور پرداخته بودند، با تحدید رو به رو می ساخت. بنابراین در این دوره در مقابل تهاجمات و نقض استقلال ایران از سوی بیگانگان و دست نشاندگان آنان در داخل کشور، ملی گرایانی پدید آمدند که در راه استقلال کشور مبارزه می کردند. پژوهش حاضر واکنش ها و عکس العمل های استقلال خواهانه ی ایرانیان از مشروطه تا جنگ جهانی اول، در سطح مجلس، مطبوعات و مردم در ضمن طرح سوالاتی درباره ی شیوه ها و الگوهای واکنش های اجتماعی و سیاسی ایران به ارزیابی نقش اندیشه های مذهبی (دفاع از بیضه ی اسلام از سلطه ی غیرمسلمانان) و آرمان های ملی – میهنی و تلفیق این دو تفکر (ایرانیت و اسلامیت) و تأثیر آن بر روی استقلال طلبی ایرانیان پرداخته است. در پژوهش حاضر پس از گردآوری و مطالعه ی منابع کتابخانه ای و آرشیوی، داده ها با روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است. نتیجه ی حاصل از این پژوهش نشان می دهد ایرانیان برای حفظ استقلال خود در مقابل دولت های متجاوز، الگوهایی برگزیدند که کاربرد آن ها تنها مختص آن زمان نبوده است و از ارتکاب به اقدامات هیجانی و احساسی و غیر هدفمند که تنها باعث تحلیل نیروی مقاومت می شود پرهیز نمودند. الگوهایی همچون دست یازیدن به اعتراض های دیپلماتیک به نهادهای متمدن بشری همچون دادگاه لاهه و دولت های اروپایی و آگاه کردن ملت های دیگر نسبت به تعدیات دولت هایی مثل روس و انگلیس به ایران با اقداماتی همچون تحریم جشن عید نوروز، تحریم کالاهای کشور متجاوز، تکیه بر اقتصاد ملی، حفظ استقلال و اصالت عناصر فرهنگی، مشارکت خودجوش مردم در ایجاد ارتش ملی برای مقاومت مسلحانه با جنبه ی تدافعی از آن جمله است.