عرفان مقام بلند و بالایی است که در اوج حقایق قرار گرفته، و دست هر کسی بدان راه ندارد. تنها بلند پروازانی را می طلبد که با بال معرفت و اطاعت به پرواز آیند، تا در مسیر آن قرار گیرند.در ضمن دل وارسته ای می خواهد و کردار شایسته ای، تا به عالی ترین مقصد و مقصود هستی نزدیک شود و در مقام قرب جای گیرد. چنانچه می دانیم در اسلام منشأ همه چیز قرآن است و هر چیز باید مبتنی بر آیات قرآن باشد و بدان بازگردد. پس بدون تردید خاستگاه اولیه عرفان در اسلام،آیات قرآن، سخنان و احادیث نبی اکرم(ص) و اهل بیت(ع) می باشد. لازم به ذکر است عرفان عالی ترین موهبتی است که آدمی می تواند به آن نائل شود. البته، عرفانی که از قرآن، احادیث نبوی و سیره معصومین(ع) سرچشمه گرفته باشد. به همین دلیل در این پایان نامه به بررسی مقامات عرفانی پیشوای عارفان حضرت علی(ع) بر مبنای آیات مبارک قرآن کریم، نهج البلاغه و سیره آن حضرت پرداخته شده و در فصل اول کلیات طرح بیان گردیده، در فصل دوم شاخصه های مهم در عرفان آن حضرت مطرح شده، در فصل سوم ده مقام عرفانی و در فصل چهارم نیز ده مقام عرفانی دیگر، که در سیره آن حضرت نمود بیشتری داشته، انتخاب و به بررسی این مقامات پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز نتیجه ای بررسی های صورت گرفته بیان می گردد، که نشان می دهند تنها راه نجات سالک حقیقی طریق عرفان، متشرع بودن به شریعت و تبعیت کامل از عرفان حضرت علی(ع) که طهارت ذاتی و ظاهری داشته، و از هر عیب و نقصی تضمین شده، می باشد.

آشنایی با واژه های تخصصی، یکی از ابزار های فهم هر علم و دانش می باشد. جمع آوری واژه های تخصصی و بیان معانی و اصطلاحات مربوطه از زمان های قدیم مرسوم بوده است. در عرفان به عنوان یکی از پربارترین شاخه های فرهنگ اسلامی که از قرآن کریم و احادیث سرچشمه گرفته ، نیز مانند علوم دیگر مثل؛ علم اصول، درایه الحدیث، منطق و ... اصطلاحات خاصی وجود دارد که اگر خواننده با آن ها آشنا نباشد نمی تواند از کتب عرفا که آکنده از اصطلاحات ژرف و معنوی است، استفاده و بهره کافی را ببرد. در این رساله پس از بیان ضرورت واهمیت اصطلاح شناسی و سیر تکامل این اصطلاحات از زهد به عشق، محبت و فنا، به صورت مجمل به زندگی و شرح حال عارفان تا قرن پنجم پرداخته شده و در فصل های اصلی به شرح و تفصیل اصطلاحات رایج این عرفا، از قبیل مقامات، احوالات و ... پرداخته و بر مبنای احادیث شریف امام صادق (ع) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته شده است.

چکیده پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده): اسم اعظم الهی هرگز یک لفظ که دارای مفهوم حصولی است نمی باشد که اگر کسی با آن لفظ آشنا شد یا آن مفهوم را تصور کرد بتواند آثار اسم اعظم الهی مثل زنده کردن مرده ویا هرگونه تاثیر دیگردر نظام آفرینش را همراه داشته باشد بلکه اسم اعظم الهی یک مقام در نظام علّی ومعلولی جهان است که اگر کسی به آن مقام رسید می تواند به اذن الله در جهان آفرینش نقش موثری داشته باشد ، اماته یا احیاء کند و دعای وی مستجاب شود و مانند آن . اسم اعظم یک مقام تکوینی است که همان مقام ختمی مرتبت می باشد و اگر در بعضی از نصوص وارد شده است که آیه الکرسی مشتمل بر اسم اعظم است یا بسم الله الرحمن الرحیم نسبت به اسم اعظم نزدیکتر از سفیدی چشم به سیاهی آن است به معنای حقیقت آیه الکرسی و بسم الله الرحمن الرحیم است نه به این معنی که اگر کسی این الفاظ را قرائت کرد بتواند در کل نظام اثر کند ، زیرا هرگز جهان افرینش با اعتبار لفظ و قرار دادمفهوم اداره نمی شود تا صور ذهنی بتوانند در آن موثر واقع گردند.

این پایان نامه در مورد روشهای بیان وحدت وجود در آثار مسلم عطار نیشابوری بوده که در چهار فصل تهیه و مورد تحقیق قرار گرفته است.میدانیم وحدت وجود جهانی بینی فلسفی عرفانی بوده که پیشینه تاریخی داشته و روابط انسان را با خدا و با عالم هستی مورد بحث قرار می دهد. پس از فصل اول که کلیات بحث ، هدف و انگیزه ارائه شده فصل دوم در مورد تعاریف لغوی و اصطلاحی وحدت، وجود واقوال مختلف در این مورد آورده شده است . ارائه جهان بینی وحدت وجود از نظر عرفا همچنین صفات اهل وحدت که این جهان بینی باعث رفع تضادهای درونی انسان ها شده و انسان را با خود ، عالم هستی و خدا به یک صلح می رساند که می تواند یک پارچگی عالم را ادراک کند وهمه چیز را در یک وحدت کلی بداند،از طرفی ویژگیهای و امتیازات مثبت نظریه وحدت وجود ، سوالات وشبهات این نظریه نیز مورد بررسی قرار گرفته و اینکه قواعد این نظریه با قواعد عقلانی منجر به پارادوکس شده وجمع این پارادوکس جز با خیال قابل جمع نیست در فصل سوم که به معرفی عطار و شرایط زندگی او به طور اجمال پرداخته شده وپس از معرفی آثار مسلم عطار زبان وسبک شعری ایشان مورد بحث قرار گرفته ومشخص شده که عطار برای بیان مباحث وحدت وجود وپارادوکس هایی که با خود دارد از زبان تمثیل استفاده کرده واین سرودن اشعار در چند شکل از جمله رابطه قطره ودریا، تصویر وآئینه،سلسله اعداد،سایه ونور و آتش با توجه به استفاده ایشان در این اشعار آورده شده است.

بررسی مفاهیم اسماء صفات جمال و جلال از دیدگاه امام خمینی (ره) موضوع تحقیق این پایان نامه می باشد. در این زمینه با استفاده از روایات، احادیث، قرآن و منابع تفسیری به شرح معنی لغوی و اصطلاحی اسماء صفات جمال و جلال پرداخته شده است . که جمال در لغت به معنی خوب صورت و نیکو سیرت گردیدن و جلال در لغت به معنای بزرگی و بزرگواری باشد و در اصطلاح، جمال و جلال آنچه که در او قهر و جبر باشد. آنرا جلال، رفق و لطف باشد جمال گویند. در این رساله به بیان دیدگاه امام خمینی (ره) و سایر عرفا پرداخته شده است . در اینجا به بیان شمه ای از نظریات امام خمینی و ابن عربی درخصوص اسماء الهی می پردازیم: در تقسیم بندی اسماء نظریه امام خمینی (ره) موافق ابن عربی نیست. شیخ اسماء را بر اساس معنای لفظی که می تواند دال بر ذاتی یا صفاتی یا افعالی بون آن باشد، تقسیم بندی می کند ولی امام این نظریه را نپذیرفته و ملاک تقسیم بندی اسماء را ترتیب تجلیات بر قلب عارف سالک می داند. بدین ترتیب اسماء از افعالی تجلی نموده سپس صفاتی و در نهایت اسماء ذاتیه بر قلب ولی تجلی می شود و آن ولی کامل است واضح است که این معیار امام خدشه ناپذیر است اما این تقسیم بندی خاص اولیاء کامل است. همچنین بین امام خمینی (ره) و این عربی درخصوص اسم مستأثر اختلاف وجود دارد. شیخ اسماء مستأثر را بدون مظهر می داند و اما امام آن دارای مظهر می داند، منتها مظهر آنها را نیز مستاثر او مخفی می داند در عرفان ابن عربی و همچنین امام با منظور جمال، اسماء جمالی و منظور از جلال اسماء جلالی است. ممکن است سالکی در نهایت قرب، تحت تجلی اسماء جلالی باشد. مثل حضرت یحیی(ع) و یا اینکه مثل حضرت عیسی(ع) در تجلی اسماء جمالی باشد و جلال در اینجا به معنای احتجاب نیست. در این رساله به جهت جایگاه ویژه اسماء و صفات الهی به بیان دیدگاه امام خمینی (ره) و سایر عرفا پرداخته شده است. و در آخر به ذکر یک بیت شعر بسنده می نماییم: تجلی گه جمال و گه جلال است رخ و زلف آن معانی را مثال است

چکیده عطار از شاعران بزرگ و نام آور در تاریخ ادبیات عرفانی ایران است، کلام ساده و بی تکلف او در ایراد حکایات و تمثیل های شیرین، شور و اشتیاقی سوزان در دل سالکان راه حق برای پشت سر گذاشتن مسیر پر خطر سیر و سلوک ایجاد می کند. این پژوهش به دنبال آن است، "احدیت" و "توحید" را در آثار عطار نیشابوری مورد بررسی قرار دهد. روش این تحقیق کتابخانه ای و فیش برداری (مراجعه به اسناد) است. این رساله در شش فصل به شرح ذیل تنظیم شده است: فصل اول کلیات، فصل دوم تعاریف لغوی و اصطلاحات عرفانی، فصل سوم زندگی نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، فصل چهارم احدیت و توحید در قرآن، روایات و عرفان، فصل پنجم احدیت و توحید در آثار عطار نیشابوری، فصل ششم نتیجه گیری. نتیجه کلی بیانگر این است، عطار کمال شناخت در ذات احدیت را توحید می داند و معتقد است که سالک برای رسیدن به توحید باید به سیر و سلوک و تهذیب نفس بپردازد. توحید از دیدگاه عطار علم به یگانگی خداوند است و عطار برای رسیدن به این مقصود از قرآن مجید برای اثبات یگانگی و احدیت خداوند در آثارش سود جسته است. عطار همه پدیده های جهان را پوچ می داند و این نکته را بارها در اشعار خود بیان کرده، این پوچی در مقابل خداوند که یگانه خالق جهان است، قرار دارد. او معتقد است هر کس به توحید رسید به شناخت خداوند در یگانگی پی برده به طوری که تنها وجود مطلق جهان خداوند و احدیت او در ذاتش می باشد. کلید واژه ها احدیت – توحید – وحدت – وجود – احد – واحد – موجود- عطار

حجاب از جمله مفاهیم معنا دار عرفانی است و عبارت از نقش پذیری صورت های کونی و وجودی در قلب، که مانع از قبول تجلی حق تعالی و یا حقایق می باشند. حجاب های مورد در نظر در این تحقیق انواع مختلفی دارند اما در یک تقسیم بندی کلی حجاب ها بر دو نوع هستند: حجاب های نورانی و حجاب های ظلمانی واژه حجاب نورانی که در تعبیرات عرفانی مشاهده می شود، عبارت است از هر مرحله از مراحل سیر و سلوک روحانی که توقف سالک در آن، مانع از صعود به مراحل بالا باشد؛ در واقع هر نوع توجه استقلالی به عوامل رشد و تکامل معنوی، حجاب نورانی نامیده می شود. تجلی و ظهور نور مطلق الهی به دلیل شدت و قوت، بدون گذر از حجاب ها امکان ندارد، و علاوه موجودات نیز به دلیل ضعف و ناتوانی بدون واسطه یا واسطه ها توان درک نور مطلق را ندارند، و از این روست که باید از کانال وجودی اسماء و صفات، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) او را نظاره کرد و از همین جهت است که می توان بر آنها حجاب را اطلاق کرد بدون اینکه معنای منفی یاد شده در اینجا لحاظ شود. حجاب های ظلمانی مصداق "الظلم ظلمات یوم القیامه" بوده که همان طور که کثرت حجاب از وحدت است و عوالم ظلمانی حجاب از عالم نور و قدس است، این حجاب ها نیز انسان را محدود به مادیات و محسوسات نموده و از توجه به ملکوت عالم غافل می سازند. تحقیق کنونی مشتمل بر 4 فصل مرتبط می باشد. در فصل اول کلیات تحقیق تبیین شده است و در فصل دوم تاریخجه زندگان محی الدین عربی و در فصل سوم انواع حجب و در فصل چهارم که فصل عمده ی این تحقیق می باشد انواع حجب که محی الدین عربی در کتاب حجب خود بیان داشته مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق سعی بر این شده است تا کتاب حجب محی الدین عربی ترجمه و چهار چوب تحقیق قرار گیرد.

در این پایان نامه که موضوع تحقیق آن «بررسی مفاهیم تسلیم و رضا از دیدگاه عارفان قرن چهارم تاپایان قرن هفتم هجری» است, دستیابی به درک صحیح و ژرف این مفاهیم, و آشنایی با وجوه گوناگون آن, و همچنین یافتن نظریه ها و آرای عارفان قرن چهارم تا پایان هفتم هجری مدنظر بوده است. در این زمینه در این رساله موضوع عرفانی( حال یا مقام ) رضا و تسلیم در عرفان اسلامی و فرهنگ دینی مسلمانان بررسی شده است. با بهره گیری از منابع عرفانی و غیر عرفانی، به شرح معنای لغوی رضا و تسلیم، و بیان انواع آنها و بررسی دیدگاه های عارفان در این زمینه پرداخته شده است. بنا به گفته ی بیش تر عارفان- غیر از چند مورد معدود- تسلیم و رضا از مقامات عرفانی به شمار می آید و دارای مراتب و درجاتی است. روش پژوهش در این رساله به صورت کتابخانه یی و یادداشت برداری می باشد. در این پژوهش روشن شد که تمام عارفان در مورد تعریف تسلیم و رضا نظر مشابهی دارند؛ البته با واژه ها و بیان های متنوع و گوناگون. تسلیم در اصطلاح، اطاعت از امر خدا، استقبال از قضا و اعتراض نکردن به مصایب و ناملایمات است. ورضا عبارتست از ترک سخط و ناخشنودی؛ یعنی اینکه انسان غیرآنچه را که خدا مقدّرفرموده طلب نکند، وآن را برای خود اولا وسزاوارتر بداند. نظر قریب به اتفاق عارفان اینست که «تسلیم» حال است. اما در مورد «رضا» بیش تر عارفان می گویند « مقام » است , و عده ی اندکی عقیده دارند که « رضا » حال است.

اهمیت زهد و عشق و مکاشفه و رویا در تغییر احوال انسان ها همیشه مقوله ای سئوال برانگیز بوده است، آدمی برای رسیدن به عشق حقیقی باید از منازل بسیاری گذر کند و مکاشفه و رویا میان بری است برای دستیابی به عشق واقعی و این حاصل نمی شود مگر این که انسان تنی تزکیه شده با زهد داشته باشد. شیخ جعفر شوشتری با تجربه ی عاشقانه ی زهد و گذر آن و نایل شدن به مکاشفه و رویا به دریای عظیم معرفت دست یافت و حسین بن علی(ع) را از نگاهی دیگر به جامعه اسلام معرفی نمود. آنچه که مهم است ایجاد این احوال مکاشفه در درون این انسان وارسته است که با استعانت از آن توانسته است از یک واعظ منبری به یک عارف استشمامیه تغییر هویت داده و عشق حسین بن علی(ع) را به زیبایی معرفی کند. او در کتابهای مهم خود از جمله خصائص الحسینیه به بیان منزلت امام حسین (ع) می پردازد و از منزلگاههای سخن می گوید که مقامات سلوک این عارف بزرگ را به همراه مولایش نشان می دهد ، او عطر حسین (ع) را از خیام سوخته حس می کند و آن را به طرز ماهرانه ای بیان می نماید . شیخ جعفر جزو آن دسته از کسانی است که در اعتلای مکتب عرفانی نجف همچون شیخ مرتضی انصاری و ملا حسینقلی همدانی نقش به سزایی داشته است.

این پژوهش بر آن است که مفاهیم و جلوه های گوناگون معرفت شناسی و هستی شناسی نور را در آثار سهروردی با مباحث و مفاهیمی که غزالی درباره نور بیان کرده مورد بررسی قرار دهد و تأثیر پذیری سهروردی از غزالی را در این مبحث بیان کند. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش کوشش شده است که ابتدا به زندگینامه و آثار این دو متفکرکه گویای افکار آنان می باشد پرداخته شود و درادامه دیدگاه های مطرح شده ی متناسب با موضوع مورد توجه قرار گرفته است. نتیجه کار نشان می دهد که غزالی در مهمترین اثر خود، مشکاه الانوار به بیان و تفسیر آیه نور می پردازد. نور و مراتب آن را با استناد به آیات و احادیث و روایات بیان می کند. در آثاردیگر خود بخصوص در احیاء علوم الدین و کیمیای سعادت، موانع و حجاب هایی که مانع روًیت نور حقیقی می گردد و همچنین مراحل سیر و سلوک را مورد توجه قرار داده است. نور در فلسفه ذوقی و نظام اندیشه ای خاص سهروردی نیز نقش بنیادی و محوری داشته و آنچه را که غزالی به دلایل مختلف نتوانسته به پایان برساند، سهروردی به گونه ای رساتر مورد بسط قرار داده است. در آثار سهروردی نیز الهام گرفتن از آیات و احادیث مشهود است. آیاتی که به نور خدا در وجود انسان های خاص و همچنین آیاتی که به ارزش های معرفت شناسی نور، هدایتِ انسان به صراط مستقیم الهی اشاره دارند، قابل توجه است.

تفرد و حضور دو مفهوم پایه است که در یک بررسی فلسفی، افتراق و تمایز دو حوزه ی فلسفی غرب و اسلام را می نمایاند. اصالت فاعل شناسا، در تلقی سوبژکتیو غرب مدرن از بدو رنسانس، از دکارت با مفهوم «کوژیتو» تا امنویل کانت با مفهوم «من استعلایی» و تمییز میان «نومن و فنومن» به پدید آمدن بیش از پیش تلقی فلسفی «تفرد» انجامید. تفرد یا ایندیویژوآلیسم، ریشه ی «سوبژکتیویسم» دارد. سوبژکتیویسم، با دکارت و کانت، از حیث معرفت شناسی، کاملاً در اندیشه ی غرب پسارنسانس، نهادینه می شود. ادامه ی اصالت بخشی به سوژه یا سوبژکتیویسم، و لاجرم ایندیوژوآلیسم، به اصالت بشر یا امانیسم انجامید. اکنون دوره ی عبور از اصالت بشر به ماهو بشر، و نیل به اصالت خود یا «اگوئیسم» است. در تلقی امانیستی، حضور در نسبت با فردیت فرد انسان تعریف می شود: هنگامی که تلقی دکارتی – کانتی از اندیشیدن و حد دانستن اصالت یافت، حضور نیز مفهومی سوبژکتیویسم شد. در واقع حضور با فردیت و اصالت فرد تعریف شد. در اندیشه ی اسلامی، اصالت از آن خداست، یعنی یک تلقی «تئوئیستی». در این تلقی، فردیت انسان در نسبت با اصالت خدا تعریف می شود و تفرد انسان، در مولفه های «انسان مسئول»، «انسان مکلف»، «انسان محق» و «انسان پاسخگو» تبیین می گردد. در تلقی اسلامی از تفرد، فردیت انسان، در نسبت با وحدانیت خدا تبین می شود: توحید و وحدانیت برای انسان خداگرایی، مبین این است در عالم محضر یک خدای واحد است. فردیت هر یک از انسان ها در پیشگاه این خدا، فردیت مخلوق و بنده ی پاسخگوست. لذا، در خداگرایی، فردیت و تفرد، در محضر تعریف می شود؛ محضر خدا. اما در بشرگرایی و امانیسم، متاثر از سوبژکتیویسم، محضر در نسبت با تفرد سوژه تعریف می گردد. امام خمینی (ره)، این تقسیم بندی را در دو مفهوم «انانیت» و «الوهیت» می گنجاند. ایشان عالم را محضر خدا می دانتد و ادب حضور را که بخشی از راز نماز معرفی می کند، در «درک حضور»، سپس «حفظ حضور»، آنگاه «درک حدود»، و در نهایت «حفظ حدود» می شناسد. نسبت تفرد و حضور در اندیشه ی اسلامی، نسبتی کاملاً مفارق و مبتاین و متضاد است که هیچ همپوشانی یا انطباقی ندارد.

چکیده این رساله در نظر دارد که معرفت را در کتاب منطق الطیر عطار و گلشن راز شبستری مورد بررسی و مقایسه قرار دهد . معرفت در لغت به معنای شناخت و علم ودانش ونیز به معنای ادراک است و در اصطلاح صوفیه عبارت از علمی است که مبتنی بر کشف و شهود تهذیب باشد . معرفت انواع مختلفی دارد از جمله ؛معرفت استدلالی ،معرفت حسی،و معرفت کشفی و شهودی. عطار در منطق الطیر برای معرفت مقدمات و شرایطی را بیان می کند از جمله :عنایت حق ، درد، تزکیه نفس،تلاش دائمی ،خاموشی ،فرمان پذیری از حق ،رعایت ادب ،عاقبت اندیشی و بصیرت و نیز در رسیدن به معرفت موانعی وجود دارد که عطار در منطق الطیر به آنها اشاره می کند که عبارتند از : نفس پرستی ،دلبستگی به دنیا ،غفلت ،وهم وخیال و غرور .در منطق الطیر عطار،منابع و ابزار معرفت حواس ،عقل و دل بیان شده است . شبستری نیز در گلشن راز معرفت را بردو نوع می داند ؛معرفت استدلالی و معرفت روحانی . از نظر شبستری معرفت حق معرفت شهودی و کشفی است و عقل را در معرفت حق مورد انتقاد قرار می دهد .