یکی از روشهای مهم اصلاحی در بخش کشاورزی، استفاده از موتاسیون می باشد. دراین تحقیق اثر دزهای 50، 100، 150، 200 و 250 گری اشعه گاما به همراه شاهد (بدون اشعه) بر روی چها رقم زراعی jk (ساری)، may439، may521 و capp مورد بر رسی قرار گرفت. ارزیابی ضریب تنوع ایجاد شده روی 11 صفت مرفولوژیک شامل قطر ساقه، ارتفاع بوته، ارتفاع اولین غلاف از سطح زمین (کمباین گیری)، تعداد غلاف در بوته، وزن غلاف، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد، وزن بوته، زودرسی و وزن ریشه نشان داد که از نظر میانگین تعداد غلاف و میانگین وزن غلاف بیشترین و برای وزن هزار دانه، ارتفاع بوته و تعداد دانه در غلاف کمترین تنوع نسبت به تیمار شاهد وجود دارد. با توجه به عدم جوانه زنی تیمار 200 و 250 گری روی رقم may521 به نظر می رسد دزهای مذکور توانسته تاثیر نامطلوبی روی جوانه زنی گذاشته و این در حالی است که دزهای دیگر مثل 150 گری نه تنها اثرات نامطلوبی نداشته بلکه در این تیمار از نظر وزن قسمتهای زیرزمینی و وزن هزار دانه در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی داری را نسبت به شاهد نشان می دهند. در رقم ساری (جی کا) در دز 50 گری تعداد دانه در غلاف و عملکرد در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی داری را نسبت به شاهد نشان دادند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که گیاهان موتانت بدست آمده با داشتن صفات مطلوب مربوط به عملکرد و اجزاء عملکرد می توانند برای بررسی نسل های بعدی تا حصول لاین خالص و دارای راندمان بهتر مورد ارزیابی قرار گیرند

بمنظور ارزیابی مقاومت ارقام ایرانی و خارجی کلزا و چند گونه دیگر جنس براسیکا نسبت به بیماری ساق سیاه کلزا و همچنین بررسی مقاومت هیبریدهای ایجاد شده از تلاقی ارقام ایرانی و خارجی کلزا با یکدیگر نخست بذور تهیه شده در مزرعه کشت و ضمن مراقبت های ویژه زراعی پس از گلدهی با پوشش تور روی بوته ها و نیز اخته کردن پایه های نر و پوشاندن گلچه ها با پاکت شرایط ایزوله فراهم گردید و سپس با ریزش گرده ها از پایه های نر بر روی کلاله ها تلاقی مورد نظر صورت پذیرفت نهایتا بذور هیبرید ایجاد شده و نیز بذور والدینی در گلخانه و در گلدان های پلاستیکی در قالب طرح های آزمایشی کاملا تصادفی با سه تکرار کشت گردیده و پس از ظهور کوتیلدون ها بصورت مصنوعی و با روش mc nabb و rimmer با مایه تهیه شده از قارچ بیماری زای ساق سیاه که از بقایای بجا مانده کلزای سالهای قبل بدست آمده و رقیق گردیده بود نسبت به مایه کوبی گیاهک ها و انتقال آنها به اتاقک رشد تا مدت 10 روز اقدام گردید سپس با توجه با شدت و پیشرفت بیماری روی کوتیلدون ها که بصورت حلقه های گرد نکروزه ظاهر می گردد و با روش سنجشwilliams و delwiche گیاهان مورد نظر بررسی و در سه دسته حساس ، نیمه حساس و مقاوم درجه بندی شدند نتایج بدست آمده نشان می دهد تمامی تلاقی های بین ارقام داخلی که دو طرفه نیز بوده منجر به تشکیل بذر شده و با کاشت مجدد در مزرعه سبز و محصول دادند. تلاقی ارقام زمستانه کلزا بعنوان پایه پدری و ارقام داخلی بعنوان پایه مادری موفق بوده و بذر تولید نموده که در مرحله بعدی سبز می شوند بر عکس تلاقی ارقام زمستانه بعنوان والد مادری و ارقام داخلی بعنوان پایه پدری موفقیت در بر نداشت و همچنین در تلاقی ارقام داخلی بعنوان پایه پدری و سایر جنس های براسیکا نظیرb. juncea و b. rapa و b. nigra بعنوان پایه نر در مجموع از تلاقی با b. rapa بذر بیشتری بدست آمد اما از دو جنس دیگر موفقیت زیادی حاصل نشد. و در نهایت با تست های بیماری زایی انجام شده ارقام torch و rgs بعنوان حساسترین و ارقام adriana و option بعنوان ارقام متحمل یا دارای مقاومت نسبی و ارقام glacier و champlain بعنوان ارقام مقاوم معرفی گردیدند.

سویا (glycine max l) در سطح جهان بزرگترین منبع روغن نباتی بوده و پروتئین حاصل از آن با پروتئین گوشت قابل مقایسه است. با توجه به این موضوع که ایران یکی از بزرگترین واردکنندگان سویا می¬باشد، نیاز به تولید و اصلاح ارقام پرمحصول و با کیفیت ضرورت دارد. به منظور بررسی ارتباط برخی از صفات مورفولوژیکی مهم با عملکرد دانه در سویا، سه رقم با پتانسیل عملکرد دانه مطلوب شامل jk، may439 و cap و 15 لاین موتانت نسل چهارم (m4) حاصل از آن¬ها، در آزمایشی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک¬های کامل تصادفی با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر رقم برای کلیه صفات مورد بررسی به جز صفات تعداد شاخه فرعی، طول غلاف، وزن تر اندام هوایی، طول دوران رسیدگی و درصد روغن، در سطح احتمال 1 درصد معنی¬دار می¬باشد. اما اثر دز اشعه گاما برای صفات کمتری معنی¬دار شده است که شامل صفات تعداد غلاف در شاخه فرعی، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، طول برگ، درصد پروتئین، درصد روغن و عملکرد می¬باشد. نتایج تجزیه همبستگی فنوتیپی نیز نشان داد که صفت تعداد غلاف در بوته بیشترین همبستگی (820/0) را با عملکرد دارد و صفات شاخص برداشت (746/0)، تعداد غلاف در شاخه فرعی (744/0) و تعداد غلاف در شاخه اصلی (740/0) در رده های بعدی قرار دارند. در نتایج تجزیه به عامل¬ها نیز هفت عامل مستقل از هم، مجموعا" 81 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه نمودند. عامل اول 178/30 درصد از واریانس کل را توجیه نمود و به عنوان عامل عملکرد و اجزای عملکرد نامگذاری شد. مدل رگرسیون چندگانه با روش تجزیه رگرسیون گام به گام، برای عملکرد دانه نیز نشان داد که صفات تعداد غلاف در بوته و عرض برگ به ترتیب وارد مدل شده و در کل 5/88% از تغییرات عملکرد دانه را توجیه می¬کند. ضرایب همبستگی این صفات به ترتیب 820/0 و 427/0 می¬باشد که هر دو در سطح آماری 1% معنی¬دار گردیدند. تنها استناد به روابط همبستگی برای توجیه روابط میان متغیرها کافی نیست در نتیجه، بهره¬گیری از روش آماری تجزیه علیت می¬تواند در درک روابط اساسی میان متغیرها کارساز باشد. نتایج تجزیه علیت نشان داد که اختلاف ضریب همبستگی و اثر مستقیم صفات وزن تر اندام هوایی و عرض برگ کمتر ازصفات دیگر می¬باشد و همچنین صفات طول دوران زایشی و طول دوران رسیدگی دارای اثرات مستقیم بالایی می¬باشند، در نتیجه می توان جهت اصلاح ارقام با عملکرد بالا این صفات را به عنوان شاخص قرار داد و روش های اصلاحی را برای بهبود این صفات به کار گرفت. همچنین در این مطالعه دو لاین موتانت با خصوصیات تغییر رنگ بوته (cap-50) و تغییر رنگ دانه (may439-200) با دارا بودن بیشترین میزان پروتئین های گلوبولین و گلیادین که نقش حائز اهمیتی در کیفیت پروتئین های سویا دارند بدست آمد. نتایج تجزیه همبستگی برای خصوصیات کیفی دانه نیز نشان داد که اصلاح ژنوتیپ هایی از سویا با میزان پروتئین بالاتر و میزان آلبومین کمتر قادر خواهند بود پروتئین های با کیفیتی را تولید کنند. همچنین نتایج نشان می¬دهد اثر دزهای جهش¬زای اشعه گاما در هر ژنوتیپ از سویا می¬تواند متفاوت باشد، به طوریکه دزهای بین 150 تا 250 می توانند بهترین تیمارها جهت اصلاح صفات مهم سویا در جهت افزایش عملکرد دانه بیشتر بکار گرفته شوند. به طور کلی می¬توان گفت که کارایی موتاژنی در ایجاد تغییرات مطلوب در صفات مورد بررسی بسته به نوع صفت، نوع رقم و میزان مورد مصرف آن متفاوت است.

چکیده ندارد.