برای بررسی اثر ادبی که محصول ذهن آدمی است، می توان از روان شناسی به منزله علمی که به مطالعه ذهن آدمی و فراورده های آن می پردازد،استفاده کرد. بیشتر پژوهشگران حوزه ادبیّات فارسی افضل الدّین بدیل خاقانی را انعطاف ناپذیر،خشک و خودستا معرّفی کرده اند.از آن جا که دیوان اشعار خاقانی شروانی در برگیرنده بخش مهمّی از حوادث، وقایع و اتّفاقات دوران زندگی اوست، می توان بخش هایی از آن را یک زندگینامه خودنوشت دانست و با تحلیل روان شناسانه آن به جنبه های مهمّی از شخصیّت او دست یافت. در این پایان نامه سعی کرده ایم براساس نظریّه روا ن شناسی اریک برن که بر پایه الگوهای سه گانه کودک،والد و بالغ(تحلیل رفتار متقابل) استوار است و نظریّه روان شناسی آبراهام مزلو که ویژگی های شخصیّت خودشکوفا(خلّاقیت،روابط متقابل با دیگران، شوخ طبعی، تجربه اوج، کیفیّت کناره گیری و نیاز به خلوت، توجّه به مسایل بیرون از خویشتن، تشخیص بین وسیله و هدف،استمرار تقدیر و تحسین، آزادی عمل، سادگی و طبیعی بودن، پذیرش خویشتن طبیعت و دیگران و مقاومت در برابر فرهنگ پذیری) را بیان -می کند و با استناد به منابع تاریخ ادبیّاتی که از زندگی خاقانی در دست است، به شناخت علمی تر و ثابت شده-تری از او برسیم و پس از آن با استفاده از دستاوردهای علمی- پژوهشی و هنر چهره خوانی و بر اساس نظریّه ریموند کتل تصویر او را ترسیم کنیم و نشان دهیم که شخصیّت خاقانی به شخصیّتی بالغ و خودشکوفا نزدیک است.