آذربایجان سرزمینی است که از دوره باستان ساکنانش پیوندی ناگسستنی با مردم سایر نقاط فلات ایران داشته و حوادث تلخ وشیرینی را به خود دیده اند.درموردایرانی بودن این سرزمین و ساکنانش منابع تاریخی و علمی به خوبی به این حقیقت گواهی دارند. در طول تاریخ ایران ، در این سرزمین قیام ها و مبارزات پردامنه ای جریان داشته که همه در جهت آزادی و استقلال ایران و بستگی و پیوستگی با سرزمین مادری بوده است.اما در این میان فقط یک بار، آن هم با فتنه انگیزی و دخالت آشکار بیگانه به ویژه شوروی ، در 21 آذر 1324 جریانی وابسته تحت عنوان فرقه دمکرات آذربایجان حکومتی جدا از ایران را تشکیل داد که البته به علت ماهیت ضدملی و ضدایرانی خود ، بیش از یکسال نتوانست دوام پیدا کند. ولی در همین زمان کوتاه تبعات بسیارزیادی را برای مردم ایران به خصوص ساکنان آذربایجان به بار آورد که سرنوشت غم انگیز فراریان و مهاجران فرقه دمکرات درشوروی که بین 25 تا 30 هزار نفر تخمین زده شده از جمله آنهاست. البته مهاجران ایرانی درشوروی منحصر به فراریان فرقه دمکرات آذربایجان نبوده و با محاسبه نسل اول مهاجران کمونیستی ایران که تقریبا دو دهه قبل از جریان فرقه دمکرات ، به شوروی گریخته بودند آنها نسل دوم مهاجران ایرانی محسوب می شدند.که سرگذشت غم انگیزی را در اردوگاه های کار اجباری سیبری و آسیای میانه داشته اند. این پژوهش سعی دارد تا ضمن بررسی اجمالی هویت تاریخی سرزمین آذربایجان و ساکنانش ، جریان فرقه دمکرات آذربایجان را از پیدایش تافروپاشی، به خصوص درموضوع فراریان به شوروی مورد کنکاش قرار دهد