با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی وسیاسی و همچنین ساختار و اهداف بخش کشاورزی در دنیا، شکلهای گوناگونی از نظامهای بهره برداری کشاورزی وجود دارند. مهمترین شکلهای نظامهای بهره برداری در ایران، تجاری، تعاونی و دهقانی است. شرکتهای تعاونی تولید روستایی یکی از انواع مهم نظام تعاونی در ایران است که فعالیت آن از سال 1352 هجری خورشیدی آغاز گردیده و به نظر می رسد که این نظام بهره برداری توانسته باشد تا به امروز، منشأ تحولاتی درمحدوده ی فعالیت خود شده باشد. سوابق پژوهش در خصوص تعاونیهای تولید نشان می دهد که این نظام از نظر شاخصهای ارزیابی کارایی نظام ها، به موفقیتهایی دست یافته است. با توجه به موفقیت نسبی شرکتهای تعاونیهای تولید روستایی، بر آن شدیم تا با مقایسه ی تطبیقی کارایی این نظام با دیگر نظامهای بهر برداری، رتبه و جایگاه این نظام را از نظر شاخصهای ارزیابی کارایی نظام به دست آورده و در خصوص امکان جایگزینی آن، با نظام بهره برداری دهقانی به نتایجی دست یابیم. جامعه ی آماری این تحقیق، بهره برداران بخش کشاورزی دو شهرستان کاشان و آران و بیدگل و روش جمع آوری داده ها، به صورت اسنادی و پیمایشی بوده است . اطلاعات مورد نیاز این پژوهش، به شیوه ی کتابخانه ای و همچنین روش مصاحبه و تکمیل پرسشنامه، جمع آوری گردید. در این پژوهش برای اولین بار، نظام بهره برداری دهقانی به دو طبقه ی «دهقانی» و «دهقانی برخوردار» تفکیک گردیده و کارایی آنها با سه نظام تعاونی تولید، تعاونی مشاع، و تجاری مورد مقایسه قرار گرفت. روش انتخاب نمونه، به صورت تصادفی طبقاتی بوده که با توجه به وجود پنج نوع نظام و سه منطقه ی جغرافیایی، تعداد 486 نمونه از 15 طبقه، انتخاب گردید. نتایج نشان داد که از نظر شاخصهای مورد مقایسه، در مجموع نظام تعاونی تولید پس از نظام تجاری در رتبه ی دوم قرار گرفته و نسبت به دیگر نظامها برتر تشخیص داده شد.