ارزیابی راندمان توزیع آب در کانال‌های بتنی و کانالت‌ها در شبکه‌های آبیاری استان خوزستان

کانال­های آبیاری از مهم­ترین بخش­های شبکۀ آبیاری و زهکشی هستند و نقش مؤثری در کاهش تلفات آب و بالا بردن راندمان توزیع آب دارند. این تحقیق از سال­ 1395 تا 1397 در شبکه­ های آبیاری استان خوزستان اجرا شده­ است. در این پژوهشبرای تعیین راندمان توزیع آب، از روش دبی ورودی- خروجی با استفاده از دستگاه مولینه و تقسیم­بندی سطح مقطع جریان استفاده شد. به­منظور تاثیر ­دادن ابعاد کانال و حجم آب انتقالی توسط کانال برای رسیدن به درک بهتر از میزان تلفات آب، از پارامتر درصد تلفات آب در کیلومتر طول کانال نسبت به دبی ورودی استفاده شد. تعداد 26 کانال بتنی ذوزنقه­ای­ و 17 کانالت هر دو از درجه 3 و 4، در مجموع 43 کانال در شهرستان­های امیدیه، اندیمشک، گتوند، بهبهان، حمیدیه، دزفول، شوش، شوشتر، رامشیر، اهواز، باوی و شادگان در استان خوزستان ارزیابی شدند. دامنۀ تغیییرات راندمان توزیع آب در کانال­ها و کانالت­های درجه 3 و 4 (43 کانال) از 9/38 درصد در شهرستان رامشیر تا 7/99 درصد در شهرستان شوشتر در نوسان بود. مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال از 92/20 تا 10/12454 متر مکعب در روز به­ترتیب در شهرستان شوشتر و رامشیر تغییر می­کرد. در کانال­های بتنی ذوزنقه­ای شاخص تلفات آب  نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانال از 35/0 درصد در شهرستان شوشتر تا 76/61 درصد در شهرستان اهواز در نوسان بود. در کانالت­ها، میانگین بازه­­های مورد بررسی، راندمان توزیع آب،مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال و تلفات آب نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانالت­ها به­ترتیب 978 متر، 3/84 درصد، 11/2133 مترمکعب در روز و 18/17 درصد محاسبه شد. مقایسۀ میانگین شاخص­های محاسبه شده در کانال­ها و کانالت­ها با آزمون تی نشان داد مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال بتنی ذوزنقه­ای با 05/1920 متر مکعب در روز نسبت به کانالت­ها با مقدار 11/2133 مترمکعب در روز اختلاف معنی­داری ندارد. محاسبۀ ضریب­های همبستگی پیرسون نشان داد که هر گونه روند افزایش یا کاهش در شاخص­های دبی، سرعت و سطح حجم آب عبوری چه در بالادست و چه در پایین­دست و میزان بازه مورد بررسی موجب تغییراتی معنی­دار در روند تغییرات راندمان توزیع آب نمی­شود.برای جلوگیری ازتلفات آب درکانال­های توزیع آب آبیاری،باید مواردی مانند رشد علف­های هرز در کانال­ ها،تجمع رسوب درکانال­ها،تجمع زباله در کانال ­ها،ترک­ خوردگی پوشش کانال­ها،خرد شدن یا جابه ­جایی قطعات بتن در کانال­ها،تخریب ناشی ازکیفیت نامناسب مصالح استفاده شده،تخریب ناشی از مسائل اجرایی را کنترل ورفع کرد.