اثر تحریم‏ های اقتصادی ایالات متحده و اتحادیة اروپا بر تجارت دوجانبة ایران و شرکای عمدة تجاری آن: کاربرد مدل جاذبه

با جایگزین‌شدن ابزاری به نام تحریم به جای جنگ و اعمال قوة قهریه، دامنة کاربرد این پدیده از دهة آخر قرن بیستم به گونه‏ای افزایش یافته است که برخی تحریم‏ها، همانند جنگ، یکی از واقعیت‏های زندگی امروز قلمداد می‌شود. مشاهدة صحنة بین‏المللی این واقعیت را آشکار می‏سازد که طیف وسیعی از کشورهای جهان، از جمله جمهوری اسلامی ایران، در مقاطعی از حیات اقتصادی خود با چالش این‏گونه تحریم‏ها مواجه بوده‏اند و امنیت اقتصادی آن‏ها تحت‌الشعاع قرار گرفته است. بنابراین، در این پژوهش، با استفاده از مدل جاذبه، به ارزیابی اثر تحریم‏های اقتصادی ایالات متحده و اتحادیة اروپا، از حیث شدت اعمال آن‏ها، بر تجارت غیرنفتی ایران و نمونه‏ای چهارده‌تایی از شرکای عمدة تجاری آن طی سال‏های 2000 ـ 2011 پرداخته شد. در این زمینه، برای تفکیک آثار تحریم بر حوزه‏های مختلف تجارت غیرنفتی از پنج کُد کالایی‌ـ شمارة صفر، دو، پنج، شش و هفت‌ـ طبقه‏بندی استاندارد تجارت بین‏الملل استفاده شد. طبق نتایج، در بیشتر گروه‏های کالایی منتخب ضریب دو متغیر تحریم گویای آثار معکوس آن‏ها بر جریان تجارت است. به عبارت دیگر، تحریم محدود جز در زمینة صادرات کُد کالایی شمارة هفت و تحریم گسترده جز در زمینة صادرات کُد کالایی شمارة پنج در سایر موارد اثر منفی و معنی‏داری بر جای گذارده است.