اثر محیط کشت، نوع ریز نمونه و بنزیل آدنین بر القای رویان بدنی دوگونه ثعلب ایرانی

سابقه و هدف: ارکیده‌های خاکروی مناطق معتدله دسته‌ی مهمی از ارکیده‌ها هستند که توانسته‌اند درسال‌های اخیر توجه دنیای باغبانی را به خود جلب کنند. ارکیده خربقی معمولی با نام علمیEpipactis veratrifolia و ارکیده ثعلب سایه پسند با نام علمی Dactylorhizba umbrosa از دسته ارکیده‌های خاکروی معتدله و نیز از جمله ثعلب‌های بومی ایران هستند. متاسفانه تکثیر اندک، قیمت بالا و وجود تقاضای علاقمندان در بازار، سبب جمع آوری آن‌ها از طبیعت شده است. در نتیجه تعداد آن‌ها کاهش یافته و حتی برخی از گونه‌ها در معرض انقراض و نابودی می‌باشند. از سوی دیگر با وجود اینکه پیشرفت‌هایی برای ریزازدیادی و کشت درون شیشه‌ای برخی ارکیده‌ها، نتایج اندکی در مورد ارکیده‌های خاکروی مناطق معتدله بدست آمده است.رویان‌زایی بدنی پتانسیل بالایی برای ریزازدیادی در مقیاس وسیع به ویژه برای گیاهان دارای چرخه تولید مثل خاص(همانند ارکیده‌ها) دارد. هدف این پژوهش بررسی مقدماتی برای انگیزش و جستجوی شرایط بهتر برای القای رویان‌زایی دراین گونه‌های بومی ریزازدیادی و تکثیر انبوه کلون-های آن‌ها در سطح وسیع است.مواد و روش ها: در این پژوهش غلظت‌های صفر و سه میلی‌گرم در لیتر هورمون بنزیل آدنین در چهار محیط‌ کشت شامل محیط فاست و غلظت‌های یک دوم، یک چهارم و یک هشتم محیط کشت موراشیگ و اسگوک برای القای رویان‌ بدنی مستقیم دو گونه ارکیده بومی ایران مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، چهار ریزنمونه مختلف (برگ، ساقه، طوقه و پروتوکورم) از گونه خربقی معمولی و دو ریز نمونه (برگ و طوقه ) از گونه ثعلب سایه پسند استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد که در گونه خربقی معمولی تفاوت معنی‌داری بین محیط‌های کشت وجود نداشت ، اثر متقابل بین ریزنمونه و هورمون بنزیل آدنین در سطح یک درصد معنی دار بود و ریزنمونه پروتوکورم تیمار شده با هورمون بنزیل آدنین با میانگین تولید 13 رویان در محیط کشت یک ‌چهارم موراشیگ و اسگوک، بیشترین نتیجه را به همراه داشت. در گونه ثعلب سایه پسند تفاوت معنی داری بین محیط کشت‌ها وجود داشت و محیط کشت فاست و ریز نمونه طوقه بهترین نتیجه (66/2 رویان در هر ریز نمونه) را به همراه داشتند. همچنین نتایج، تاثیر مثبت سه میلی‌گرم در لیتر هورمون بنزیل آدنین بر رویان‌زایی این گونه را نشان دادند.نتیجه گیری کلی: تاثیر مثبت سه میلی گرم درلیتر هورمون بنزیل آدنین در هردو گونه مشاهده شد. بنابراین استفاده از آن برای رویان-زایی و آزمایش اثر غلظت‌های مختلف آن بر تعداد رویان توصیه می‌شود. در ارکیده خربقی معمولی محیط‌های کشت از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشتند. در حالی که در گونه ثعلب سایه پسند محیط کشت فاست با سایر تیمار‌ها تفاوت معنی‌داری نشان داد. ریزنمونه پروتوکورمی در ارکیده خربقی معمولی و ریزنمونه طوقه (پاهنگ ساقه) در ارکیده ثعلب سایه پسند پربازده‌ترین ریزنمونه‌ها شناخته شدند. در هر دو گونه ریزنمونه برگی نتیجه بخش نبود.