ارزشیابی طرح مجتمع‌های آموزشی روستایی در ایران

طرح تأسیس مجتمع‌های آموزشی روستایی، از تجربه تشکیل "مدارس خوشه‌ای" در برخی کشورهای جهان، الگوبرداری شده ‌است. اجرای طرح مذکور از سال تحصیلی 89-1388، در کشور آغاز شده است. پژوهش حاضر، برای ارزشیابی این طرح در سال تحصیلی 91-1390 انجام شد. اطلاعات مورد نیاز، با استفاده از ابزارهای مختلف (سه نوع فرم مصاحبه و پنج نوع پرسشنامه) جمع‌آوری گردید. 116 مدیر مدرسه، 246 معاون/ آموزگار، 1138 معلم، 1230 ولی دانش‌آموز و 1847 دانش‌آموز، به پرسشنامه‌های محقق‌ساخته پاسخ دادند. علاوه بر این، در استان‌های منتخب با 40 نفر کارشناس آموزش و پرورش، 120 مدیر مجتمع و 90 نفر معلم عضو مجتمع مصاحبه شد. بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های مختلف طرح مجتمع‌های آموزشی، ظاهراً مناسب است. ظرفیت‌های طرح برای ارتقاء کیفیت آموزش و پرورش، انکارناپذیر است، ولی در مورد اجرای مناسب آن در شرایط کنونی، نگرانی وجود دارد. گرچه پاسخ‌های اکثر افراد گروه‌های مورد بررسی، به مواد پرسشنامه‌ها، نگرش مثبت آن‌ها را نشان می‌دهد، اما ظاهراً بخشی از این نگرش، به اثر "بیم ارزشیابی" و تمایل به بیان پاسخ‌های اجتماع‌پسندانه برمی‌گردد. در ضمن، این دیدگاه مثبت با ابهام‌های فراوانی (اگر ابهام‌های طرح، برطرف شود، اگر فرهنگ‌سازی شود، اگر همه مجریان به اجرای طرح، متعهد باشند و غیره) همراه بوده و به انتزاع طرح تدوین شده از بستر و شرایط واقعی آن، مشروط شده ‌است. بر اساس یافته‌های پژوهش می‌توان گفت که مسئولان آموزش و پرورش استان به ‌اندازه کافی توجیه نشده‌اند. به همین دلیل، گاهی در اذهان کارشناسان، تصورات متناقضی درباره طرح مورد بحث وجود دارد. یگانه ضمانت اجرایی طرح، دستور مقامات بالادست است و بیم می‌رود که با تغییر مسئولان ارشد وزارت آموزش و پرورش، اجرای طرح مجتمع‌های آموزشی متوقف شود. ضعف تعهد و مقاومت‌های برخی از مجریان طرح، به ویژه معاونان مدارس که احساس می‌کنند از مقام خود تنزل یافته‌اند، می‌تواند به تنش‌هایی منجر شود و به عنوان عامل بازدارنده موفقیت طرح عمل کند. بنابراین، اتخاذ تدابیر مناسب برای ارتقاء انگیزش و تضمین تعهد مجریان طرح، ضرورت دارد. اهتمام مجریان طرح در همه سطوح وزارت آموزش و پرورش، می‌تواند طرح مجتمع‌های آموزشی را با نظام آموزشی سازگار سازد و از وابسته بودن بقاء آن به شخص وزیر جلوگیری کند.