ارزیابی برخی فلزات سنگین در خاک‌های شالیزاری وتجمع آنها در اندام‌های برنج در منطقه لنجان استان اصفهان

در سال­های اخیر تجمع فلزات سنگین در برنج رشد یافته در اراضی آلوده به این فلزات به یک نگرانی­ اساسی تبدیل شده است. بر این اساس مقادیر فلزات سنگین (کادمیوم، مس، آهن و منگنز) در خاک، آب و اندام­های برنج‌ (Oryza sativa L.)کشت شده (به­ترتیب در 90، 6 و 41 نمونه) در اراضی شالیکاری منطقه لنجان اندازه­گیری شد. این منطقه در استان اصفهان واقع شده و در معرض آلاینده‌های متعدد قرار دارد. نتایج نشان داد که غلظت کادمیوم در آب رودخانه 005/0 میلی­گرم بر لیتر و نزدیک به حد استاندارد (01/0 میلی­گرم بر لیتر) بودند، با این حال، باید اثرات تجمعی آن را در درازمدت مد نظر داشت. غلظت مس (4/23 میلی­گرم در کیلوگرم)، آهن (12708 میلی­گرم در کیلوگرم) و منگنز (9/108 میلی­گرم در کیلوگرم) در ریشه‌های برنج بالاتر از حد مجاز (20، 450 و 100 میلی­گرم در کیلوگرم) بود. همچنین غلظت کادمیوم در ریشه، ساقه و دانه­های برنج (به­ترتیب 6/1، 1/1 و 3/1 میلی­گرم در کیلوگرم) بود که بسیار بالاتر از حد مجاز (3/0 میلی­گرم در کیلوگرم) بود و از لحاظ مصرف توسط انسان به­ویژه ساکنان محلی، نیازمند توجه است. تعیین فاکتور انتقال فلزات در اندام‌های گیاه برنج نشان داد که مس و منگنز، با توجه به تحرک نسبتاً پایین در گیاه، احتمالاً توسط فاکتورهای بیرونی مانند فرونشست جوی در منطقه کنترل می‌گردند. میزان مس در اندام هوایی برنج در منطقه چمگردان بالاترین مقدار را داشت که علت آن را می­توان به نزدیکی بیشتر این منطقه به دودکش­های کارخانه ذوب­آهن نسبت داد. بنابراین، علاوه بر نقش ویژگی­های خاک، فعالیت­های انسانی نیز در غلظت فلزات مورد مطالعه تأثیر به­سزایی دارند که به­منظور دستیابی به کشاورزی پایدار بایستی مورد توجه واقع گردد.