ارزیابی ژئومورفولوژیکی توسعة شهری و آسیب‌پذیری ناشی از زمین لغزش در دامنه‌های کوهستانی کلان‌شهر تهران

موضوعات مربوط به مطالعات ژئومورفولوژیکی از منظر ارزیابی در کلان‌شهر تهران که طی نیم قرن گذشته شرح و بسط یافته، متعدد است. تحلیل آسیب‌پذیری ناشی از زمین‌لغزش‌ها در تعامل با توسعه شهری در دامنه‌های کوهستانی، بخشی از این موضوعات به شمار می‌آید. یکی از راهکارهای مهم برای کاهش خسارت‌های ناشی از وقوع زمین‌لغزش (به‌جز پایدارسازی مناطق ناپایدار) دوری جستن از این مناطق است. در مقالة حاضر به‌منظور تعیین پهنه‌های مخاطره‌آمیز، نقشة پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه‌های کوهستانی شهر با استفاده از مدل شاخص زمین‌لغزش (LIM) تهیه شد. به کمک بازدیدهای میدانی و استفاده از تجربة متخصصان، از 8 عامل سنگ‌شناسی، ارتفاع، شیب‌ دامنه‌ها، جهت دامنه‌ها، میانگین بارش‌های سالانه، حداکثر بارش 24 ساعته (شدید)، فاصله از گسل‌ها، و فاصله از شبکة زهکشی، به‌عنوان عوامل مؤثر در وقوع زمین‌لغزش‌های منطقه استفاده شد. با انطباق نقشة نهایی به پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش حاصل از مدل فوق و نقشة مناطق شهری در حوضه‌های کوهستانی، مناطق شهرسازی‌شده به پهنه‌های با خطر کم و بسیار کم مجزا شد و این محدوده با حریم فعلی کلان‌شهر تهران مقایسه گردید. روش تحقیق بر پایة روش تحلیلی استوار است. ابزار اصلی پژوهش حاضر، سامانة اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. نتایج به دست آمده، نشان می‌دهد که برخی از محدوده‌های کوهستانی کلان‌شهر تهران مستعد حرکات لغزشی با خطر متوسط به بالا هستند. در زمان حاضر حدود 875 هکتار (معادل 3/17 درصد) از مناطق مسکونی محدوده‌های کوهستانی شهر در پهنه‌های با خطر متوسط به بالا توسعه یافته‌اند، که درنتیجة آن نیز خساراتی به برخی از واحدهای مسکونی وارد شده است. همچنین مقایسة خط حریم فعلی شهر تهران (به‌ویژه در قسمت‌های میانی آن) با مرز پهنه‌های کم‌خطر و پرخطر (خطر متوسط به بالا) نشان داد که این دو خط انطباق خوبی با یکدیگر ندارند.