ازتوباکتر و نقش آن در مدیریت حاصخیزی خاک

ازتوباکتر باکتریگرم منفی، هوازی، شیمیوارگانوتروف  در اشکال میله­ای، کروی و بیضوی می باشد. این باکتری متعلق به رده گاما-پروتئوباکتری­ها و خانواده سودوموناداسه بوده و هفت گونه دارد. ازتوباکتر فاقد توان اسپورزایی است ولی معمولاً تشکیل کیست می­دهد. گونه‌های مختلف ازتوباکتر از مناطق بسیار گرم و حاره تا مناطق قطبی و در محدوده pH 3 تا 9یافت می‌شوند. با اینحال عمدتاً در خاک­های خنثی تا قلیائی یافت می‌شوند. ازتوباکتر قادر به تثبیت نیتروژن مولکولی به صورت غیر همزیست می­باشد. این باکتری می­تواند انواع اسیدهای آمینه، ویتامین‌‌‌ها و هورمون­های محرک رشد گیاه و انواع اگزوپلی­ساکاریدها را سنتز کند. تعداد ازتوباکتر در خاک معمولا کمتر از 104 است. میانگین تعداد ازتوباکتر در برخی خاک­های کشاورزی ایران 103×5/1 سلول در هر گرم خاک گزارش شده است. نقش ازتوباکتر در رشد گیاه به واسطه تولید هورمون­های محرک رشد، توان حل­کنندگی فسفات­های نامحلول، افزایش جذب عناصر، تثبیت نیتروژن، افزایش مقاومت به تنش­ها و بیوکنترل عوامل بیماریزای گیاهی می­باشد. برخی سویه­های ازتوباکتر پتانسیل خود را در زیست پالایی اراضی آلوده نشان داده­اند. نتایج معنی­داری در مورد اثر تلقیح ازتوباکتر بر رشد محصولات مختلف از جمله غلات، سبزی­جات و درختان مثمر بدست آمده است. نیاز ازتوباکتر به مواد کربنی ساده و کمبود مواد آلی در بسیاری از خاک­های کشاورزی، عدم قطعیت در تکرارپذیری و اثربخشی مایه تلقیح ازتوباکتر و عدم توان رقابت با کودهای شیمیایی در افزایش عملکرد محصول از مهمترین دلایل رونق کمتر استفاده تجاری از مایه تلقیح ازتوباکتر است. با اینحال توان ماندگاری طولانی مدت ازتوباکتر در خاک و بسته­های مایه تلقیح و قابلیت کاربرد آن برای محصولات مختلف از مهمترین مزیت­های نسبی ازتوباکتر است. تجمیع صفات مختلف محرک رشد در یک سویه و پژوهش در مورد ایجاد توان برقراری رابطه همزیستی ازتوباکتر با گیاهان مهم کشاورزی از جمله غلات از طریق بررسی­های مولکولی از مهمترین پیشنهادات برای ادامه پژوهش­ها در این مورد می­باشد.