بررسی اثر سیاست‌های اقتصادی بر تنظیم بازار سیب درختی در ایران

سیب درختی از جمله کالاهای اساسی، تولیدی بخش‌های کشاورزی و نهاده مورد فرآوری بخش صنعت است که در سال‌های اخیر مصرف آن از رشد بالایی برخوردار بوده است. تولید و فرآوری این محصول کشاورزی مهم که در بین میوه‌ها نقش زیادی در سبد مصرفی خانوارها دارد، همچنین سطح زیرکشت باغات سیب کشور بیش از 170هزارهکتار و نزدیک به دومیلیون و هفتصد هزارتن تولید، اهمیت زیادی در اشتغال و درآمد کشاورزان باغدار کشور دارد. بررسی صورت گرفته نشان داد که در سالیان دهه 1380 دولت همواره دغدغه تامین و توزیع سیب درختی در ایام آخرسال را داشته و بر این اساس در نیمه دوم سال باتوجه به برآورد کارشناسان از تولید و عرضه محصول سیب درختی کشور، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای تنظیم بازار سیب درختی را انجام داده است. عمده سیاست‌های دولت از طریق «تعیین قیمت تضمینی خرید انواع سیب درختی»،‌ «ذخیره‌سازی سیب درختی»،‌ «استفاده از نرخ تعرفه فصلی»،‌ پرداخت تسهیلات با نرخ سود حمایت شده برای ایجاد و باسازی باغات سیب کشور»، «توزیع وسیع محصولات سیب ذخیره شده از محل تولیدات داخلی و وارداتی به قیمت مصوب در مناطق مختلف کشور در ایام آخر سال»، «حمایت از سرمایه‌گذاری در ایجاد واحدهای فرآوری سیب درختی با پرداخت تسهیلات ارزی و ریالی»، «پرداخت جایزه صادراتی به صادرکنندگان میوه تازه سیب درختی و فرآورده‌های آن» و... اعمال شده است. بررسی اثر سیاست‌های تنظیم بازار دولت در زمینه سیب درختی و فرآورده‌های آن بر تولید، تجارت و مصرف این کالاها در ایران نشان داد که این سیاست‌ها اثر زیادی بر افزایش تولید به ویژه در تولید محصول باغ‌های سیب کشور داشته و تولید و مصرف این میوه اساسی و مهم که باتوجه به شناخت ارزش‌های غذایی روز به روز بیشتر مورد اقبال قرار گرفته، عمدتا از محل تولیدات داخل تامین شده است. همچنین مصرف این محصول در سال‌های اخیر افزایش یافته و این افزایش همراه با افزایش تولید سیب درختی در کشور بوده است. در این بین اگرچه سیاستهای دولت برای افزایش تولید و به تبع آن مصرف سیب درختی در کشور افزایش زیادی داشته و سیاست‌های اتخاذی دولت در افزایش تولید موثربوده اما متاسفانه این سیاست‌های در بخش بازرگانی به خصوص بازرگانی خارجی و صادرات این محصولات موفق نبوده است. چراکه باوجود جایگاه سوم در تولید سیب درختی در جهان، رتبه ایران در صادرات این محصول در سال 1387رده بیست و نهم بوده است. ضمن آنکه نظام تهیه، تدارک و عرضه سیب درختی در کشور عمدتا به‌صورت سنتی با فعالیت گسترده دلالان شامل سلف خران، بنکداران، عمده‌فروشان و خرده‌فروشان با قیمت کم، محصول سیب درختی تولید کشاورزان را خریداری و با قیمت بالایی آن را به مصرف‌کنندگان عرضه می‌دارند. ضمن آنکه بخش اعظم محصول تولیدی به‌صورت سنتی درجه‌بندی، بسته‌بندی و در نهایت به بازارهای داخلی و جهانی عرضه می‌شود. البته مشکلات مربوط به بازرگانی داخلی (نظام توزیع کالا و خدمات) و بازرگانی خارجی (صادرات و واردات کالاها و خدمات) تنها مربوط به محصول نمی‌باشد و برای بیشتر کالاها و خدمات در کشور به خصوص کالاهای صادراتی، کم و بیش این مشکلات وجود دارد. در هرحال باید توجه داشت که بازرگانی موتور رشد تولید کالاها و خدمات به خصوص محصولات کشاورزی، در کشور است و تا زمانی که این بخش اصلاح نشود، حتی باوجود فعالیت گسترده برای افزایش تولید و رشد بسیار مطلوب تولید سیب درختی درکشور، بهبود نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی در کشور بهبود نخواهد یافت. بررسی نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی و فرآورده‌های آن نیز این موضوع را بخوبی نشان داد که علی رغم اتخاذ سیاستهای مناسب برای افزایش تولید سیب درختی، عدم اتخاذ سیاست‌های مناسب برای اصلاح نظام بازرگانی، موجب عدم موفقیت در عرضه محصول به مصرف‌کننده داخلی و همچنین صادرات محصول به سایر کشورها شده است.