بررسی اثر پرتو گاما در ایجاد تنوع ژنتیکی و ریخت‌شناختی در برخی رقم‌های محلی و اصلاح شده‌ی برنج

القای جهش، شیوه‌ای مناسب در افزایش تنوع ژنتیکی گیاهان زراعی است. مواد گیاهی پرتودهی شده در این پژوهش شامل دو رقم برنج محلی (به نام‌های طارم هاشمی و سنگ جو) و سه رقم اصلاح شده (به نام‌های نعمت، فجر و جلودار) بودند. پرتو‌دهی بذرها، با پرتو گامای چشمه‌ی کبالت-60 با دز 200 گری در سال 1390 در پژوهشکده‌ی تحقیقات کشاورزی، پزشکی و صنعتی کرج انجام و کشت آن در مزرعه‌ی تحقیقاتی پژوهشکده-ی ژنتیک و زیست فن‌آوری کشاورزی طبرستان و ارزیابی اولیه و مؤثر پرتو در نسل 1M انجام و انتخاب فنوتیپی در داخل جمعیت نسل 2M در سال زراعی 1391 صورت پذیرفت. یادداشت‌برداری از برخی صفت‌های مهم زراعی و ریخت‌شناختی هم‌چون تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه‌ی پوک در خوشه، طول خوشه، تعداد پنجه‌ی بارور، طول دانه، عرض دانه، وزن هزار دانه و عملکرد تک بوته‌ها انجام شد. تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم طارم هاشمی و نتیجه‌های 2M حاصل از آن نشان داد که ژنوتیپ‌ها در چهار گروه قرار گرفته و رقم والدین به همراه 9 ژنوتیپ جهشی با بیش‌ترین تعداد ژنوتیپ در گروه اول قرار دارند. رقم سنگ جو و ژنوتیپ‌های 2M حاصل از آن نیز در پنج گروه قرار گرفته و رقم والدین به همراه ژنوتیپ جهشی شماره 4 در گروه دوم قرار گرفته و با گروه سوم که 4 ژنوتیپ دیگر جهشی را شامل می‌شود تفاوت ژنتیکی چندانی ندارد. نتیجه‌های حاصل از تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم فجر و نتایج 2M حاصل از آن حاکی است که ژنوتیپ‌ها در چهار گروه قرار گرفته‌اند و رقم والدین به همراه 5 ژنوتیپ جهشی در گروه دوم قرار گرفته است. در نمودار درختی حاصل از تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم نعمت و نتایج 2M حاصل از آن، چهار گروه تشخیص داده شد. گروه‌بندی رقم جلودار به همراه نتایج 2M حاصل از پرتودهی نشان داد که ژنوتیپ‌ها به 6 گروه تقسیم شده و گروه ششم از لحاظ صفت‌های مطلوب و مؤثر بر عملکرد، جزء گروه برتر تجزیه‌ی خوشه بوده است. مقایسه‌ی نمودارهای درختی حاصل از صفت‌های ریخت‌شناختی برای رقم‌های مورد مطالعه و جهش‌یافته‌های 2M نشان داد که بیش‌ترین میزان تنوع ژنتیکی به ترتیب، در رقم‌های جلودار و سنگ جو اتفاق افتاده است. بنابراین پرتودهی با گاما در ایجاد تنوع ژنتیکی رقم‌های برنج مؤثر بوده و از آن‌ها می‌توان در برنامه‌های اصلاحی استفاده نمود.