بررسی عملکرد و شاخص‏های تحمل به شوری در لاین‏ها و ارقام گندم تحت شرایط شور

مقدمه  شوری یکی از عوامل عمده کاهش رشد و تولید گیاهان زراعی به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا است. اصلاح خاک‏های شور و بهبود تکنیک‏های آبیاری ازجمله روش‏های مدیریتی در خاک‏های شور می‏باشند که به علت گرانی در هر شرایطی قابل توصیه نیستند. به‏ گزینی ارقام متحمل به شوری بر اساس عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص‏های تحمل به شوری ازجمله راه‏های مقابله با شوری می‏باشد وکه در برنامه‏ های اصلاح‏ نژاد آینده نیز اهمیت دارد. بنابراین این آزمایش به‌منظور بررسی ارقام و لاین‏های گندم تحت شرایط شور منطقه زرین‏ دشت و معرفی بهترین ژنوتیپ متحمل به شوری انجام شد.    مواد و روش‏ها  آزمایشی مزرعه‏ ای در دو سال پیاپی در شهرستان زرین‏ دشت در استان فارس انجام گردید تا پاسخ 14 رقم و لاین گندم را در شرایط شور مقایسه کند. آزمایش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی و با چهار تکرار بود. ارقام موردمطالعه شامل چمران (به‌عنوان رقم شاهد)، سیستان، پارسی، حاجی‌آباد، یاواروس و بهرنگ بود. لاین‏ های مورد‏بررسی شامل لاین 73 و 34 بودند که به همراه ارقام سیستان و پارسی از مرکز ملی تحقیقات شوری تهیه شدند. همچنین لاین‏ های 4 و 5 خشکی نیز بر اساس آزمایش‌های انجام‌گرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس نسبت به خشکی متحمل بودند. سایر لاین‏ ها همچون دوروم دی- 81- 18، یوجی 520، لاین A و اس- 83- 3 در آزمایش‌های مقایسه ارقام جزء ارقام پر‏محصول در منطقه داراب به‏شمار می‏رفتند. متوسط شوری خاک و آب محل آزمایش به ترتیب حدود 6 و 9 دسی زیمنس بر متر بود. در هر دو سال آزمایش نمونه‏گیری برگ قبل از گلدهی انجام و نمونه‏ها برای اندازه‏گیری غلظت سدیم، پتاسیم و کلر به آزمایشگاه ارسال شدند. در طول دوره رشد تعداد روز تا سنبله رفتن و تعداد روز تا رسیدگی در ارقام و لاین‏های مورد‏بررسی یادداشت‌برداری شد. در زمان برداشت ارتفاع گیاه، عملکرد دانه و وزن هزار دانه نیز اندازه‏گیری شد. در نهایت داده‌های حاصل از آزمایش مورد تجزیه واریانس قرار گرفت و میانگین‏ها با آزمون دانکن مقایسه شدند.   یافته ها  نتایج نشان داد که در هر دو سال آزمایش بیشترین عملکرد دانه از یوجی 520 به دست آمد (به ترتیب 2660 و 3170 کیلوگرم در هکتار برای سال اول و دوم آزمایش). نتایج مقایسه میانگین دو ساله نشان داد که یوجی 520 دارای افزایش عملکردی حدود 39 نسبت به تیمار شاهد (رقم چمران با عملکرد 2095 کیلو‏گرم در هکتار) بود. میانگین دوساله عملکرد نشان داد که پس از یوجی 520، لاین 5، لاین 73، لاین 4، سیستان، دی-81-18، لاین 34 و پارسی عملکردی بیشتر از شاهد تولید کردند. همانطور که انتظار می‏رفت ارقام و لاین‏های دورم وزن هزار‏دانه بیشتری نسبت به سایر ژنوتیپ‏ها داشتند. کوتاه‏ترین و طولانی‏ترین زمان برای ظهور سنبله به‏ترتیب متعلق به رقم بهرنگ و یوجی 520 بود. نتایج مشابهی نیز برای زمان تا رسیدگی فیزیولوژیک مشاهده شد. در رابطه با تجزیه برگ نتایج نشان داد که کمترین غلظت پتاسیم برگ در رقم بهرنگ مشاهده شد، در حالی‏که بیشترین غلظت مربوط به یوجی 520 بود. تقریبا روند معکوسی برای غلظت سدیم برگ مشاهده شد. به‏طوری‏که یوجی 520 دارای کمترین غلظت و رقم دورم یاواروس دارای بیشترین غلظت بود. عملکرد دانه ارقام و لاین‏های موردبررسی با غلظت سدیم برگ و نسبت سدیم به پتاسیم همبستگی منفی و با غلظت پتاسیم همبستگی مثبتی نشان داد.   نتیجه‏ گیری  نتایج آزمایش نشان داد که ارقام و لاین‏های زودرس که پتاسیم بیشتر و سدیم کمتری جذب می‏کردند تحمل بیشتری نسبت به شوری داشتند و قادر به تولید عملکرد بیشتری بودند. در بین ژنوتیپ‏های موردبررسی یوجی 520 با بالاترین عملکرد، زودرسی و مناسب بودن شاخص‏های شیمیایی به‌عنوان رقم مناسب برای کاشت در منطقه زرین‌دشت توصیه می‌شود.