بررسی ویژگی‌های حسابی و هندسی در ساختار اجرایی کاشی‌های مسجد خیاط‌ها و نیم‌آورد اصفهان با نگاه به بهینه‌سازی مصالح مصرفی

معماری گذشته ایران بر پایه هندسه بنا شده که از ویژگی‌های بارز آن تزیین و نقش‌بندی سطوح است. معمار ایرانی همواره سعی در پرهیز از بیهودگی و بهینه‌سازی مصالح مورد استفاده داشته است. با شناخت و تحلیل گره‌های کاشی‌کاری از لحاظ فرم و هندسه می‌توان به ساختار فرمی و نحوة اجرای آنها پی برد. در این راستا، اصفهان ازجمله شهرهای ایران است که تنوع کاشی‌کاری‌ها در مساجد آن بسیار چشمگیر است. فرض بنیادین این پژوهش آن است که، روابط حسابی و هندسی، به شکل مستقیم در ویژگی‌های اجرایی کاشی‌کاری‌ها و صرفه‌جویی مصالح تأثیرگذار است. با نگاهی به تلاش‌های دیگر پژوهشگران مشخص شد تاکنون بیشتر به مفاهیم نمادین و شیوه‌های ترسیمی گره‌های کاشی‌کاری ایرانی پرداخته شده است. اکثر بررسی‌های انجام‌شده در این زمینه بر روی مسجدهای شاخص بوده است. این پژوهش بر آن است، بر روی مسجدهایی کمتر شناخته‌شده کار کنند.در این خصوص، دو مسجد خیاط‌ها و مسجد ذوالفقار نیم‌آورد -‌که در عهد حکومت صفویه بنا شده، مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق برای نخستین بار به بررسی خصوصیات هندسی، مقدار کاشی‌های مصرفی و میزان نیروی کار در سطوح کاشی‌کاری مسجدها پرداخته است. با بررسی‌های کتابخانه‌ای، ترسیمی و تحلیلی، میزان نیروی کار و کاشی‌های مورد استفاده در این دو مسجد مشخص شد. این نوشتار درصدد شناخت و آشکار ساختن تسلط هنرمند و معمار ایرانی به هنر، علم حساب و هندسه است. این بناها دارای نقوش آجری و کاشی‌کاری متنوعی هستند.گره‌ها از عناصر فرمی (‌مهره‌ها) تشکیل شده‌اند که هرکدام دارای ویژگی‌های هندسی مختص خود هستند. با بررسی تک به تک این مهره‌ها در زمینة گره‌چینی می‌توان نسبت‌های به‌کاررفته در آنها را تعیین کرد. با توجه به یافته‌های این پژوهش تأثیر اندازه و شکل بر میزان نیروی کار مصرفی و مصالح مورد استفاده به ‌طور بارز مشخص شد. برخی از گره‌های پرکاربرد، در مسجد خیاط‌ها و ذوالفقار نیم‌آورد آشکار شد. همچنین می‌توان گامی در جهت تداوم هنر گره‌چینی و تزیینات کاشی‌کاری ایرانی برداشت.