بررسی و تحلیل پراکندگی بیماری‌های وبا و طاعون در ایران و تأثیر آن‌ها بر گسترش بحران‌های اجتماعی 1264-1210 ﻫ. ق

چکیده وبا و طاعون از جمله بیماری‌های مهلک و ویرانگری است، که بارها در سدۀ سیزدهم هجری قمری در نقاط مختلف ایران شایع شد و تلفات و خسارات فراوانی از خود به جای گذاشت. این دو بیماری تا حدود نزدیک به یک سده پس از 1236ه. ق همه گیری آن در ایران به طور جدی قربانی می‌گرفت. همه ساله تعداد زیادی کودک و پیر و جوان این سرزمین از بین می‌رفتند، اما کوچکترین اقدامی برای مقابله یا حتی کاهش بیماری‌ها برداشته نمی‌شد. اهمیت این غفلت و بی‌توجهی کارگزاران نسبت به این بحران عظیم زمانی بیشتر آشکار می‌شود که به تلفات ناشی از فراگیری این بیماری‌ها توجه نمائیم. در مواردی تا یک سوم منطقه‌ای به علّت ابتلا به این بیماری‌ها فوت می‌کردند. فقدان امکانات بهداشتی و قرنطینه بیماران مهم‌ترین علت فراگیری این بیماری‌ها بود و مهم‌ترین پیامدش، کاهش جمعیت ایران عصر قاجار بود. علاوه بر این، در موردی اعتراض و شورش‌های محلی نسبت به حاکمان به دلیل بی‌توجهی آن‌ها به وضع مردم در این دوره دیده می‌شود. این بحران‌های اجتماعی اگر چه با مسائل دیگری پیوند می‌خورد، لیکن ریشه بسیاری از آن‌ها در همین بی‌توجهی‌ها قرار داشت. بر این اساس، این پژوهش با هدف بررسی آماری و اطلاع‌یابی از پراکندگی بیماری‌های وبا و طاعون در نیم قرن اول حاکمیت قاجارها در ایران، درصدد است تا به این سؤال پاسخ دهد که: «شیوع بیماری‌های طاعون و وبا در ایران در نیم قرن اول حکومت قاجارها، چه تأثیری بر گسترش بحران‌های اجتماعی داشت؟» پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی به این موضوع می‌پردازد.