تحصیلات، فرهنگ سیاسی و مشارکت انتخاباتی

هرساله شاهد انتخابات متنوع و متعددی در ایران هستیم؛ اما در مقایسه با پدیدۀ سیاسی دیگر مانند انقلاب که به‌ندرت اتفاق می‌افتد و در این زمینه با ادبیات غنی سروکار داریم، بررسی انتخابات ضعف‌های عمدۀ نظری و تجربی دارد. ناسازگاری بین یافته‌های پژوهش‌ها در زمینۀ رابطۀ تحصیلات و مشارکت انتخاباتی در طول 4 دهۀ اخیر در ایران، نشان می‌دهد در این زمینه اجماع نظری وجود ندارد و دلیل آن ‌هم نبود تحلیل انتقادی در این زمینه است. این مقاله، با استفاده از دیدگاه انتقادی و تحلیل در فضای کنش درصدد است تبیین جامعه‌شناختی از مشارکت انتخاباتی براساس سواد و تحصیلات و درمجموع آموزش ارائه کند. از آنجا که تحصیلات و سواد و به‌صورت کلی آموزش در چارچوب و فضای کنش امری فرهنگی قلمداد می‌شود، از نظریه‌های مدرنیزاسیون و فرهنگ سیاسی برای تبیین آن استفاده ‌شده است. روش پژوهش، تطبیقی درون‌کشوری است. جامعۀ آماری مدنظر شامل همۀ داده‌های اسنادی در 31 استان کشور و 429 شهرستان در سال 1395 و میزان مشارکت در انتخابات دوازدهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری است. نتایج نشان دادند بین مشارکت انتخاباتی و مشارکت سیاسی تمایز اساسی وجود دارد و برخلاف نظریۀ مدرنیزاسیون، بین سواد (تحصیلات) و مشارکت انتخاباتی (نه مشارکت سیاسی) رابطۀ خطی وجود ندارد. با افزایش تحصیلات تا سطح دیپلم، مشارکت انتخاباتی افزایش و با افزایش تحصیلات دانشگاهی، میزان مشارکت انتخاباتی کاهش می‌یابد. همچنین در سطح نظری، فرهنگ سیاسی تأثیر سواد و تحصیلات بر مشارکت انتخاباتی را توضیح می‌دهد.