تحلیلی بر چگونگی نقد و ارزیابی آثار معماری آوانگارد

یکی از مهم‌ترین مسایل زمانه ما، درآویختن با شتاب مهارناپذیر زمان است؛ آثار معماری آوانگارد، که خود محصولی از تحولات سریع زمینه‌ها، نیازها و مقتضیات زمانی- مکانی هر دوره‌اند، نقطه عطفی در تحولات تاریخ معماری و انتقال سبک محسوب می‌شوند. تاریخ هنر و معماری معاصر، بسیاری از دگرگونی‌های خود را، مرهون نگاه آوانگاردیسم بوده است. بنابراین، چگونگیِ نقد و ارزیابی این آثار، نسبت به آن دسته از آثار معماری که دنباله‌روی قراردادهای رایج جامعه هستند موضوع حساس‌تر و پراهمیت‌تری تلقی می‌شود. می‌توان اذعان داشت که در بسیاری موارد، نقد و ارزیابی این آثار با اختلافات و چالش‌های زیادی همراه بوده است. بنابراین، پرسش‌هایی که این پژوهش با آن آغاز می‌شود عبارتند از : «بایسته‌های نقد صحیح اثر معماری آوانگارد کدامند؟» و «عنصر زمان و مکان چگونه بر نقد اثر آوانگارد مؤثر است؟». این پژوهش، ماهیتاً کاربردی، با رویکردی تفسیرگرا، به شیوه‌ای تحلیلی- تفسیری است؛ با استنتاج منطقی، به تحلیل و واکاوی چگونگیِ نقد و ارزیابی آثار معماری آوانگارد، مبتنی بر نظریه‌های «بازی‌های‌زبانی»2، «نشانه‌شناسی فرهنگی»، «نشانه‌شناسی پساساختارگرا» و «رفتاربودن نقد» می‌پردازد که چهارچوب نظری پژوهش را تشکیل می‌دهند. سپس، به‌عنوان شواهد تاریخی، نمونه‌هایی از نقد آثار معماری آوانگارد در تاریخ معماری ارایه می‌شود که می‌تواند «شاهد» و «مؤیدی» بر درستی پاسخ به پرسش‌های تحقیق باشد. یافته‌های تحقیق، حاکی از این است که نقد و ارزیابی آثار آوانگارد، از ویژگی «نسبی»، «مقیّد به زمان» و حتی «مقیّد به مکان» برخوردار است و نتیجه ارزیابی این آثار بسیار وابسته به زمان و مکان است. به ‌منظور داشتن نقدی منصفانه‌تر، وجود تناسب بین اثر معماری آوانگارد و شیوه خوانش آن امری مطلوب به‌نظر می‌رسد منتقد معماری باید بدان آگاه باشد. درنهایت نتیجه‌گیری می‌شود که اگر هدف از نقد معماری، ایجاد تغییر، و فراهم‌آوردن زمینه‌های یک حرکت رو به جلو در تاریخ معماری باشد، معیارهای از پیش‌تعیین‌شده، انتخاب چندان مناسب، کارآ و منصفانه‌ای برای ارزیابی یک اثر آوانگارد نیستند و بنابراین، در زمان خلق اثر آوانگارد، نتیجه‌ای بر نقد آن اثر، مبتنی بر رویکردهایی که قوانین و معیارهای از پیش‌تعیین شده دارند مانند نقد اثبات‌گرایانه و نقد ساختارگرایانه، مترتب نیست.