تعیین شرایط آستانه توپوگرافی گسترش فرسایش خندقی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز ریحانلو-آذربایجان‏غربی)

پیش‏بینی مکان‏های مستعد فرسایش خندقی به منظور تمرکز دادن کارهای حفاظتی و جلوگیری از هدر رفت منابع بسیار مهم است. محدوده مورد مطالعه در منطقه ریحانلو در شهرستان چالدران و در شمال استان آذربایجان‏غربی واقع شده است. در این تحقیق 20 خندق فعال و معرف برای مطالعه در سال 1390 انتخاب شدند. سپس محدوده حوزه آبخیز خندق‏ها با استفاده از عکس هوایی 1:40000، نقشه‏های توپوگرافی 1:25000 و سیستم موقعیت‏یاب جهانی (GPS) مشخص و ترسیم شد. سپس برخی ویژگی‏های حوزه آبخیز خندق‏های منتخب از جمله شیب متوسط حوزه‏آبخیزرأس خندق (S) و مساحت حوزه ‏آبخیز رأس خندق (A) به‏وسیله نرم‏افزارArc-GIS بر روی نقشه‏های توپوگرافی تعیین شد. تجزیه خوشه‏ای خندق‎ها براساس ویژگی‏های توپوگرافی به روش Ward و مقیاس مجذور فاصله اقلیدسی، توسط نرم‏افزار SPSS انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه خوشه­ای بر اساس روش تابع تشخیص در سه گروه طبقه‏بندی شدند که از لحاظ ویژگی‏های توپوگرافی شامل ارتفاع، مساحت، درصد شیب، جهت شیب و نوع فرآیندهای دخیل در گسترش رأس، خندق‏ها بسیار شبیه به هم می­باشند. بررسی ویژگی‏های ریخت‎شناسی خندق‎ها نشان می‏دهد که مساحت حوزه‏آبخیز رأس خندق در منطقه ریحانلو بین 2300 مترمربع تا 109300 مترمربع متغیر می‏باشد. میانگین شیب حوزه ‏آبخیز رأس خندق‏ها 6/25 درصد می‏باشد که از 5/6% تا 1/43 % تغییر می‏کند. همچنین با بررسی رابطه شیب و مساحت حوزه‏آبخیز رأس خندق‏های منطقه ریحانلو رابطه نمایی 18/0A81/3=S با 16/0=R2برای تعیین حدود آستانه توپوگرافی بدست آمد. با بکار بردن رابطه S-A (شیب - مساحت حوضه آبخیز رأس خندق) می‏توان مکان‏های مستعد فرسایش خندقی را پیش‏بینی کرد. با توجه به این که ضریب تببین به دست آمده برای رابطه بالا کوچک می‎باشد بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حد آستانه توپوگرافی تنها عامل تعیین‏کننده گسترش فرسایش خندقی نمی‏باشد و برای تعیین حد آستانه شروع فرسایش خندقی عوامل موثر دیگر از جمله خصوصات خاک، پوشش گیاهی و غیره نیز بایستی در نظر گرفته شود.