تعیین نوع کمون بذر ماریتیغال: اثرات تیمارهای پس رسی و جیبرلیک اسید در دماهای مختلف

سابقه و هدف: گیاهان دارویی از جمله گیاهان مهم اقتصادی هستند که به صورت خام یا فرآوری شده در طب سنتی یا مدرن صنعتی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در حال حاضر این تقاضای روزافزون سبب برداشت بی‌رویه و نامناسب این گیاهان گردیده است که ماحصل آن تخریب زیستگاه‌های طبیعی این گیاهان و قرار گرفتن تعدادی از آن‌ها در معرض خطر انقراض و نابودی می‌باشد. از این‌رو برای جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه از این گیاهان در عرصه‌های طبیعی، باید اقدام به کشت و اهلی کردن این گیاهان نمود. یکی از مشکلات اولیه در اهلی سازی گیاهان دارویی، وجود کمون در بذرهای این گیاهان می‌باشد. ماریتیغال گیاهی دارویی از خانواده کاسنی است که بذرهای آن حاوی ترکیبات دارویی ارزشمندی است. از مشکلات اولیه در اهلی سازی این گیاه، وجود کمون در بذرهای آن است که منجر به غیریکنواختی جوانه‌زنی و سبز شدن آن در مزرعه می‌گردد. از این‌رو اولین گام در اهلی سازی این گیاه، شناخت نوع کمون آن‌ با هدف انتخاب مؤثرترین روش در رفع آن می‌باشد؛ بنابراین مطالعه حاضر با هدف: 1) تعیین نوع کمون 2) بررسی واکنش جوانه‌زنی بذرهای ماریتیغال به سطوح مختلف جیبرلیک‌اسید و پس‌رسی در شرایط دمایی مختلف انجام گردید. مواد و روش‌ها: این تحقیق در دو آزمایش جداگانه بر روی بذرهای تازه و پس رس شده ماریتیغال، با هدف بررسی اثرات غلظت‌های مختلف جیبرلیک اسید بر رفع کمون و جوانه‌زنی این گیاه در دماهای مختلف انجام شد. در هر آزمایش، آزمون جوانه‌زنی در دماهای 5، 10، 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی‌گراد روی بذرهای ماریتیغال تازه و پس‌رس شده با سطوح مختلف جیبرلیک ‌اسید در پنج سطح 0، 500، 1000، 1500 و 2000 پی‌پی‌ام صورت گرفت. در هر آزمایش صفات درصد، سرعت و یکنواختی جوانه‌زنی، به همراه زمان تا شروع جوانه‌زنی در تیمارهای مختلف تعیین گردید و پاسخ این صفات به تیمارهای پس‌رسی، دما و جیبرلیک اسید بررسی گردید. یافته‌ها: نتایج نشان داد که بذرهای تازه و پس‌رس شده ماریتیغال قادر به جوانه‌زنی در هیچ‌یک از دماها نمی‌باشد و با کاربرد جیبرلیک اسید بذرها قادر به جوانه‌زنی در دماهای مختلف شد؛ اما واکنش بذرهای تازه و پس‌رس شده به جیبرلیک اسید متفاوت بود. در بذرهای تازه، درصد، سرعت و یکنواختی جوانه‌زنی کمتر از بذرهای پس‌رس شده بود. همچنین زمان تا شروع جوانه‌زنی در بذرهای پس‌رس شده کمتر از بذرهای تازه بود؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت که با این‌که پس‌رسی باعث رفع کمون بذرهای ماریتیغال نگردید، اما حساسیت به جیبرلیک اسید را افزایش داد، به‌طوری که در بذرهای پس‌رس شده، حداکثر درصد و سرعت جوانه‌زنی با غلظت‌های پایین جیبرلیک اسید (500 پی‌پی‌ام)، مشاهده شد. همچنین پس‌رسی باعث افزایش دمای مطلوب و سقف جوانه‌زنی بذرهای این گیاه در مقایسه با بذرهای تازه گردید. به‌طوری که دمای مطلوب برای بذرهای تازه و پس‌رس شده به ترتیب 10 و 25 درجه سانتی‌گراد و دمای سقف به ترتیب 30 و 35 درجه سانتی‌گراد بود، اما از لحاظ دمای پایه اختلاف چندانی بین بذرهای تازه و پس‌رس شده مشاهده نشد؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت که پس‌رسی باعث افزایش دامنه دمایی جوانه‌زنی بذرهای ماریتیغال تیمار شده با جیبرلیک اسید گردید. نتیجه‌گیری: به‌طورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که بذرهای ماریتیغال دارای کمون فیزیولوژیک غیرعمیق می‌باشد که برای رفع آن می‌توان از جیبرلیک اسید استفاده کرد. پس‌رسی باعث رفع کمون بذرهای این گیاه نگردید؛ اما حساسیت بذرها به جیبرلیک اسید را افزایش داد. همچنین تیمار پس‌رسی باعث افزایش دامنه دمایی جوانه‌زنی بذرهای ماریتیغال تیمار شده با جیبرلیک اسید گردید.