جایگاه زمان و مکان در روش‌شناسی بعد از هجرتِ پیامبر اکرم (صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم) در گذر از جامعه‌ی

پیامبر اکرم (صَلَّی­اللهُ­عَلَیهِ­وَآلِهِ­وَسَلَّم) در جامعه­ای به راه قویم قرآن دعوت می­نمود، که مردم به سوی باطل هجوم آورده و فساد و ظلم بر تمام شؤون زندگی آنان مستولی بود، با این وجود، خداوند سبحان می‌خواهد به دست آن حضرتحق را حکومت داده، دل‌های مردم را از پلیدی شرک پاک کند و رفتارشان را پیراسته و اجتماع­شان را اصلاح سازد.    پیامبر خاتم (صَلَّی­اللهُ­عَلَیهِ­وَآلِهِ­وَسَلَّم) در دوران دعوت ده ساله­ی بعد از هجرت خود با موقعیت­های مختلف از حیث زمان و مکان و با مردمی متفاوت از حیث روان­شناختی و جامعه­شناختی مواجه بود که این خود اقتضائات متفاوتی را به دنبال داشت. لذا در این مقاله به این سؤال پاسخ داده خواهد شد که آیا این اقتضائات مختلف چه از بُعد روان­شناختی و جامعه­شناختی و چه از بُعد نقش زمان و مکان در روش­شناسی آن حضرت لحاظ شده است؟  با مطالعه و تحلیل کتب تاریخی، سیره، مغازی، تراجم و تفاسیر این نتیجه به دست آمده است که رسول الله (صَلَّی­اللهُ­عَلَیهِ­وَآلِهِ­وَسَلَّم) هماز حیث روان­شناختیو جامعه­شناختی رعایت ظرفیت عقول مردم می­نمود، و هم با لحاظ این عبارت که هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد با تأسیس مسجد، تخریب مسجد، اعزام دعات، ایجاد وحدت ملّی، ارسال پیک به سران کشورها، مذاکراه و... توانست گستره­ی اسلام را به گستردگی جهان وسعت بخشد.