شناسایی الگوهای همدیدی مؤثر در شکل‌گیری ناهنجاری‌های دمایی ایران و اروپا

هدف این مقاله واکاوی همدیدی هماهنگی نوسانات دما در ایران و اروپا در راستای استفاده از این ارتباط برای تحلیل اقلیم گذشتة ایران است. بدین منظور از داده‌های سی ایستگاه در داخل کشور و نوزده ایستگاه در اروپا با طول دورة آماری پنجاه سال و بیشتر (1951-2010) استفاده شد. داده‌ها عبارت بود از متوسط دماهای حداقل، حداکثر و میانگین روزانه؛ فشار تراز دریا؛ ارتفاع ژئوپتانسیلی؛ و مؤلفة نصف‌النهاری (v). به منظور گروه‌بندی الگوهای گردشی از حالت S تحلیل مؤلفه‌های اصلی و تحلیل خوشه‌ای سلسه‌مراتبی وارد (Ward) استفاده شد. نتایج نشان ‌داد چهار حالت مختلف دمایی (سرد/ گرم هماهنگ و دوره‌های سرد/ گرم مخالف) بین ایران و اروپا مشاهده می‌شود. در ایران، سال 2010 گرم‌ترین و سال 1972 سردترین سال شناخته شد. واکاوی نقشه‌های همدید در تراز‌های مختلف جوی طی دوره‌های سرد نقش مهم شکل‌گیری سامانه‌های بندالی و پشتة قوی روی اروپا و اطلس را در وقوع دمای حداقل فرین در ایستگاه‌های ایران نشان داد، به‌طوری که شکل‌گیری این سامانه‌ها در ابتدا سبب رخداد سرما برای اروپا و در ادامه به‌دنبال جابه‌جایی سامانه‌های جوی، سبب فرارفت سرمای شدید عرض‌های بالایی به ایران شده است. طی دوره‌های گرم، تقویت و تغییر در موقعیت پرفشار جنب حاره عامل اصلی ثبت دماهای فرین حداکثر بوده است.