شناسایی قارچ‌های مخرب اسناد و نسخه‌های کاغذی آرشیو کتابخانه و موزۀ ملی ملک و تاثیرات ناشی از آن‌ها

آثار تاریخی و فرهنگی ساخته شده از کاغذ، مهم‌ترین آثار مربوط به هر فرهنگ و تمدنی به شمار می‌روند و از نظر تاریخی، هنری، علمی، اقتصادی، فنی، و مذهبی واجد ارزش‌اند. این آثار، در مخازن نگهداری، در طول زمان، تحت عوامل مختلف فیزیکی، شیمیایی، و بیولوژیک دستخوش تغییر می‌شوند. آسیب‌های بیولوژیک از مهم‌ترین عوامل تخریب آثار با ساختار آلی و به خصوص کاغذ هستند و قارچ‌ها از اصلی‌ترین این عوامل به شمار می‌روند. یکی از غنی‌ترین آرشیوها و مخازن مربوط به اینگونه آثار در ایران، متعلق به کتابخانه و موزۀ ملی ملک است. با توجه به فعالیت قارچ‌ها در آثار موجود در مخزن این موزه و ضرورت آسیب‌شناسی صحیح آن‌ها، شناخت نوع قارچ آسیب‌رسان و تاثیرات آن‌ها بر کاغذ و سلامت افراد در تماس با آن‌ها اهمیت دارد. هدف: هدف از این پژوهش شناسایی قارچ‌های موجود بر نسخه‌های خطی آرشیو موزه و کتابخانۀ ملی ملک و تاثیرات ناشی از آن‌ها بر کاغذ و سلامت افراد در تماس با آثار است. روش و رویکرد پژوهش: در این پژوهش، روش یافته‌اندوزی میدانی، آزمایشگاهی، و کتابخانه‌ای است. ابتدا، آثار بر اساس تاثیرات بصری قارچ‌ها، در شش دستۀ کلی قرار گرفتند و سپس، نمونه‌هایی از آثار شاخص هر دسته، به منظور کشت و شناسایی قارچ، در شرایط استریل تهیه شد. جهت کشت، از محیط سابورودکستروزآگار استفاده شد و قارچ‌ها بر اساس خصوصیات و ویژگی‌های ماکروسکپی، میکروسکپی و مرفولوژی شناسایی شدند. سپس، بر اساس نتایج حاصل، تاثیرات آن‌ها بررسی شد. یافته‌های پژوهش: بررسی‌ها نشان می‌دهد که قارچ‌های موجود بر آثار کاغذی موجود در آرشیو موزه و کتابخانۀ ملی ملک به ترتیب پراکنش شامل کلادوسپوریوم (هرباریوم)، پنی‌سیلیوم (اکسپانسوم)، آسپرژیلوس نیجر، رایزوپوس (استولونیفر)، سفالوسپوریوم، آسپرژیلوس گلاوکوس، و آلترناریا آلترناتا است، که جز قارچ‌های سلولوتیک‌اند، و با تولید آنزیم‌های سلولاز، منجر به تخریب ساختاری سلولز کاغذ و تغییرات بصری متفاوت می‌شوند. قارچ کلادوسپوریوم (هرباریوم) عامل ایجاد لکه‌های درشت آبی تیره تا سیاه؛ آسپرژیلوس نیجر لکه‌هایی به شکل نقاط کوچک سیاه؛ آسپرژیلوس گلاوکوس، لکه‌های قهوه‌ای؛ آلترناریا آلترناتا، لکه‌های تیره قهوه‌ای تا سیاه؛ سفالوسپوریوم، لکه‌های گل‌بهی و صورتی تا قرمز مایل به قهوه‌ای؛ و قارچ‌های رایزوپوس (استولونیفر) و پنی‌سیلیوم (اکسپانسوم) لکه‌های زرد روشن تا زرد مایل به قهوه‌ای ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، با توجه به قابلیت تولید مایکوتوکسین و سموم مختلف، این قارچ‌ها مشکلات متعددی را برای سلامتی افراد ایجاد می‌کنند. از این‌رو، لزوم درمان سریع‌تر این آثار امری روشن است.